کرم سبز برگخوار برنج

Naranga aenescens Moore

Noctuidae, Lep

کرم سبز برگخوار برنج که شاید بتوان به آن کرم نارانگا (Naranga) اطلاق نمود یکی از آفات جدید برنج در ایران بوده که برای اولین بار در سال ۱۳۵۰ در مزارع برنج مازندران و سپس در سالهای ۱۳۵۷ و ۱۳۵۹ در مزارع گیلان دیده شده است. اولین گزارش کتبی در مورد این حشره مربوط به سال ۱۳۵۹ توسط پازوکی است که بعدا در سال ۱۳۶۲ خزازی و علومی نیز مطالعاتی در باره آن انجام داده اند. سپس تحقیقات بیشتری در مورد این آفت توسط موسوی صورت گرفته است.

پروانه های ماده به رنگ زرد روشن دیده می شوند که لکه های تیره رنگی در ابتدا و سط و انتهای بال جلوئی آنها وجود دارد. وقتی بالهای پروانه جمع باشد این لکه ها در کنار هم قرار گرفته و دو خط منکسر موازی به شکل عدد هشت را روی بال به وجود می آورند. اندازه پروانه های ماده با بالهای باز حدود ۲۰ میلیمتر است. پروانه های نر به رنگ قهوه ای مایل به قرمز بوده و اندازه آنها با بالهای باز حدود ۱۶ میلیمتر است.

روی بالهای جلوئی نرها سه خط منکسر و موازی به شکل عدد هشت دیده می شود. تخمها کروی و دارای شیارهای عمودی منظم می باشد که عموما در دو ردیف موازی در کنار هم گذارده می شوند. تخمها ابتدا زرد رنگ بوده که همراه با رشد جنین به تیرگی می گراید و دایره قهوه ای رنگی در نیمه فوقانی تخم در زیر پوسته به وجود می آید که مربوط به اعضای داخلی بدن لارو است. رنگ عمومی بدن لارو سبز علفی بوده و سر آن سبز مایل به زرد است.

یک خط سبز تیره تر از رنگ بدن در طول وسط پشت و دو خط روشن مایل به سفید در دو طرف بدن به موازات خط میانی دیده می شوند. رنگ بدن لارو در محل اتصال حلقه ها روشن تر است. اندازه لاروهای کامل به ۲۵ میلیمتر می رسد. لاروها در هنگام راه رفتن حرکات موجی دارند و به همین دلیل آنرا Semilooper نیز می نامند. شفیره های زمستان گذران به رنگ قهوه ای سوخته می باشند لیکن شفیره های بدون دیا پوز در ابتدای تشکیل سبز رنگ و به تدریج مایل به قهوه ای می شوند(موسوی، ۱۳۶۴).

کرم سبز برگخوار برنج در بسیاری از کشورهای آسیائی از جمله ژاپن، ویتنام، فیلیپین، چین و هندوستان انتشار دارد ولی جزء آفات درجه یک برنج محسوب نمی شود. این آفت در استانهای مازندران و گیلان انتشار دارد و تا کنون از مناطق دیگر برنجکاری کشور گزارش نشده است. لاروهای این شب پره پس از خروج از تخم ابتدا از پارانشیم بین رگبرگهای بوته های برنج تغذیه نموده و سپس کناره های برگ را خورده و به صورت کنگرهای بیرون آورده و نهایتا تنها رگبرگ وسط را باقی می گذارد. این آفت در ایران نیز درجه اول نبوده اما در سال ۱۳۶۱ در سطح وسیعی از مزارع برنج استان گیلان حالت طغیانی داشت، به طوریکه در پاره ای از مزارع خسارت شدید برای مبارزه با آن در سطح استان گیلان حدود ۳۰۰۰۰ هکتار سمپاشی شد (موسوی، ۱۳۶۴).

کرم سبز برگخوار برنج زمستان را به صورت شفیره در غلاف و بقایای بوته برنج و یا روی خاک مزرعه می گذراند. حشرات کامل آفت در اوایل اردیبهشت ماه ظاهر شده و پروانه ماده یک روز پس از خروج از شفیره قادر به تخمریزی بوده و تخمهای خود را بر روی برگ و ندرتا زیر برگ برنج در دو ردیف موازی قرار می دهد. عمر پروانه ها در محیط قفس ۵-۷ روز می باشد. تعداد تخم در هر دسته ۳-۲۱ عدد شمارش شده و هر حشره ماده ۱۵۰-۲۰۰ عدد تخم می گذارد. تخمها در نیمه دوم اردیبهشت ماه با متوسط حرارت 19/4 درجه سانتی گراد ظرف ۵-۶ روز تفریخ میگردد. دوره لاروی ۱۸-۲۵ روز می باشد.

لاروها پس از کامل شدن به طرف نوک برگ خورده شده که تنها با رگبرگ اصلی و بقیه برگ متصل است رفته و در آنجا برگ را از عرض تازده و لبه های آنرا چسبانده و برای خود محفظه ای ساخته و درون آن به شفیره تبدیل می شوند. اینگونه شفیره ها همگی بدون دیا پوز بوده و ابتدا رنگ آنها سبز است که با گذشت زمان به زرد مایل به قهوه ای تبدیل می گردد. شفیره های دیا پوزدار غالبا زیر غلاف برگ و به ندرت روی برگهای پائینی برنج تشکیل شده و رنگ آنها نیز قهوه ای سوخته است. دوره شفیرگی در اردیبهشت ۶ روز و در تیرماه ۴ روز تعیین شده است. چون شفیره های بدون دیا پوز اکثرا تنها با رگبرگ اصلی به بوته متصلند با اندک حرکتی از بوته جدا شده و به داخل آب مزرعه می افتند و این یکی از عوامل مهم جابجائی و پراکندگی آفت می باشد.

لاروها نیز ثبات زیادی نداشته و هر گاه ضربه ای به بوته ها وارد شود به زمین می ریزند و همراه با آب مزرعه به بوته های دیگر منتقل می شوند. از این خاصیت می توان برای یافتن و جمع آوری سریع لاروها استفاده نمود زیرا در حالت عادی و خصوصا در ساعات گرم روز لاروها در سطح زیرین برگ و درامتداد رگبرگها بی حرکت مانده و بخاطر همرنگی با برگ برنج از دید پوشیده می مانند. تغذیه لاروها شب هنگام و ساعات خنک روز صورت می گیرد و تراکم آنها در زیر درختها و نقاط سایه دار مزرعه بیشتر است. به طورکلی دوره تکامل یک نسل این آفت حدود ۳۰ روز است و در طول دوره فعالیت خود در یک سال اکثر ۳ نسل و قسمت ناچیزی که کم و زیاد آن بشرايط همان سال ارتباط دارد چهار نسل به وجود می آورند.

پرواز پروانه های نسل دوم آفت از اوائل خرداد ماه آغاز و در اواخر همین ماه به حداکثر خود می رسند. پروانه های نسل سوم نیز از اوائل تیرماه ظاهر شده و در اواخر تیرماه و گاهی اوائل مرداد ماه به حداکثر تراکم خود می رسند. چون در زمان فعالیت لاروهای نسل سوم اکثر برنجها در مرحله ظهور خوشه بوده و بوته ها برگ جدیدی تولید نمی کنند و تراکم آفت نیز در طول سه نسل بالا رفته است خسارت وارده شدید و در سطوح قابل توجهی مبارزه شیمیائی را اجتناب ناپذیر می سازد. اکثر لاروهای نسل سوم پس از شفیره شدن به دیا پوز رفته و برای سال بعد باقی می مانند و درصد ناچیزی از آنها نیز به پروانه تبدیل شده و نسل چهارم را ایجاد می کنند. این نسبت ممکن است تا حد صفر نزول نمایدر موسوی، ۱۳۶۴).

این آفت در کشورهای آسیایی دارای دشمنان طبیعی زیادی می باشد و بر اساس گزارشات موجود تا ۵۰ درصد از لاروها و شفیره های آفت پارازیته می شوند و در کشورهای چین و ژاپن از زنبور Trichogramma برای مبارزه با این آفت استفاده شده است که البته در ژاپن توأم با موفقیت نبوده است. در ایران تاکنون به یک پارازیت تخم به نام Trichogramma rhenana و یک زنبور پارازیت شفیره از خانواده chneumonidae| برخورد شده است که فعالیت پارازیت شفیره بسیار جالب توجه می باشد. این زنبور تاکنون تنها روی شفیره های زمستان گذران مشاهده شده است و فعالیت بسیار زیادی دارد به طوریکه در سال ۱۳۶۲ از ۱۱۰۶ شفیره جمع آوری شده در ماههای آبان و آذر ۲۸۹ عدد آن سالم و ۸۱۷ عدد پارازیته بوده است که در صد پارازیتیسم را متجاوز از ۷۰ درصد نشان می دهد ( موسوی، ۱۳۶۴). چنانچه مبارزه شیمیائی ضرورت پیدا کند از سموم فسفره می توان استفاده کرد و کمالی (۱۳۵۹) در ترجمه کتاب آفات برنج می نویسد مخلوط امولسیون فنیریتیون و مالاتیون به نسبت 1/5 لیتر در هکتار و به روش سمپاشی با حجم کم روی آفت مؤثر است.