مگس خزانه برنج

Ephydra afghanica Dahl

Ephydridae, Dipt

مگس خزانه برنج در ایران اولین بار در سال ۱۳۶۲ توسط دامادزاده از خرانه های برنج روستای کعب جان براآن اصفهان جمع آوری و توسط وایت محقق انستیتو حشره شناسی لندن تعیین نام گونه شده است. این مگس یکی از آفات برنج در اصفهان و فارس و احتمالا شمال کشور می باشد. لاروها احتمالا از ریشه و برگهای سطح آب تغذیه نموده و شفیره ها به تعداد زیاد روی ریشه تشکیل شده و باعث روی آب انداختن نشاءهای برنج میگردند.

حشره کامل مگس نسبتا بزرگی است به طول ۴ میلی متر با سر عریض و چشمهای کوچک به رنگ قهوه ای تیره که روی بدن آن را گرد خاکستری رنگ پوشانده است. روی میان گرده و سپرچه در امتداد محور میانی دو نوار مشخص آبی متمایل به سبز متالیک براق دیده می شود وسط پیشانی براق و معمولا دارای یک جفت موی زبر (Bristle) صلیب شده می باشد که در نزدیک لبه کناری قرار دارد. موی شاخک (Arista) کرک دار، بند سوم شاخک بدون موی طویل خارجی، پاها زرد رنگ بجز در قسمت پیشرانهای میانی و عقبی که خاکستری است و پنجهها بطرف مفصل هر بند تیره رنگ تر می شود. ناخنها دراز مستقیم و فاقد بالشک است.

در اندام جنسی نر Surstyli بسیار طویل و استوانه ای نسبتا مضرس است و به آسانی می توان به وسیله آن این گونه را از گونه مشابه Ephydra riparia تشخیص داد. تخمهای این حشره بیضوی کشیده بطور تقریبی یک میلی متر با سطح مشبک می باشد. لاروها تقریبا استوانه ای، سر و بند اول سینه قابل جمع شدن در یکدیگر بوده و قفسه سینه باریک می شود. قسمت انتهائی بدن بعد از سوراخ مخرج به یک لوله یا غلاف هوائی استوانه ای شکل منتهی می گردد که در انتها دو شاخه است و در وسط آنها تارهای داخل شونده تنفسی قرار دارد. لوله تنفسی دارای سر اسکلروتینه است که چهار اسپیراکل (Spiracle) در اطراف یک حفره مرکزی قرار دارد.

در این قسمت چهار موی پره دار وجود دارد. هشت جفت پای شکمی روی حلقه های شکم قرار دارد که هر کدام دارای ۲-۳ ردیف از ۴-۵ قلاب تشکیل شده است. آخرین جفت پاهای شکمی قوی تر است و قلابهای آنها مقابل قلابهای بند قبلی قرار گرفته است. طول لارو در سنین مختلف اندازه گیری شده و لارو سن یک 1/2 – 1، لارو سن دو 4-1/2 و لارو سن سه 12-4 میلیمتر طول دارد. شفیره قهوه ای رنگ و صفحه پشتی قفس سینه دارای لبه مشخص است که در موقع خروج شفیره شکاف برداشته و باز می شود. قسمت دم کم وبیش کوتاه تر و ضخیم تر از این قسمت در لاروها و دو جفت پاهای شکمی انتهائی تشکیل قلاب کاملا مشخص را می دهد که می تواند شفیره را به ریشه گیاه برنج آویزان و ثابت نگهدارد.

این حشره زمستان را به صورت تخم در خاک مزارع برنج بسر می برد و همزمان با کاشت خزانه فعالیت آن شروع شده و پس از جفتگیری حشره ماده تخم های خود را بطور انفرادی در سطح آب قرار می دهد. مگس مزبور چهار نسل در مزارع برنج طی می کند. در آزمایشگاه از تخم تا ظهور حشره کامل ۱۶ تا ۱۹ روز و در مزرعه از زمان ظهور حشرات کامل تا ظهور شفیره ۱۳ تا ۱۹ روز به طول می انجامد و با توجه به اینکه دوره شفیرگی ۵ تا ۷ روز طول می کشد، دوره زندگی هر نسل ۲۰ تا ۳۰ روز است (دامازاده و حسن پور، ۱۳۷۰). این مگس دارای یک زنبور پارازیت است که در فارس و اصفهان از زیر سرپوش پرورش مگس جمع آوری شده است و حدود ۵۰٪ شفیره های مگس را پارازیته می کند. زنبور پارازیت ذكور توسط Lasalle،ل در مؤسسه بین المللی حشره شناسی انگلستان به نام .Urolepis sp شناسائی شده است. فقط یک گونه در این جنس از خانواده Pteromalidae به نام Urolepis maritima در اروپا وجود دارد که پارازیت مگسهای Ephydra می باشد و با گونه موجود در ایران تفاوت دارد.

در گونه جمع آوری شده اندازه زنبورهای نر و ماده با یکدیگر تفاوت داشته، ماده ها به طول 2/7-2/1 میلی متر، نرها به طول 1/7- 2 میلی متر، شکم کوتاه تخم مرغی به رنگ سیاه فلزی، اولین بند شکم کوتاهتر از نصف طول شکم، تخمریز کوتاه نوک تیز به رنگ زرد قهوه ای، سر کاملا عریضتر از سینه، شاخکها کوتاه زانوئی چماقی تیره و از قسمت نصفه زیرین پیشانی خارجشده اند، چشمهای مرکب تقریبا گرد و قرمز، پنجه ها پوشیده از موهای بلند است (دامادزاده و حسن پور، ۱۳۷۰).