نرم تنان

نرم تنان گروهی از جانوران را تشکیل می دهند که شبیه کرمهای Annelida می باشند، با این تفاوت که در آنها بدن غیر حلقوی است و دارای پوششی به نام مانتو (Mantle) است و اغلب صدف آهکی به اشکال مختلف دارند که از مانتو ترشح می شود. سر بدون واسط گردن به بدن چسبیده و روی آن دو جفت زائده (Tentacle) قرار گرفته که یک جفت برای چشائی و بویائی جانور و یک جفت دیگر اندام بینائی می باشد و در بالای آنها چشمها قرار گرفته اند.

دستگاه گوارش شامل دهان است که در قسمت جلوئی قرار گرفته است. در دهان زبانک قرار دارد که مجهز به دندانهای تیز کیتینی می باشد. این دندانها به طور مورب قرارگرفته اند، پس از آن بهترتیب مری، معده و روده ها قرار دارند که سر انجام به مخرج ختم می شود. دستگاه گردش خون شامل یک لوله پشتی است که دارای یک یا دو دهلیز و یک بطن می باشد. این لوله با رگهای خونی که در قسمتهای مختلف بدن وجود دارند ارتباط پیدا می کند. تنفس در این جانوران بوسیله آبشش و یا به صورت تنفس پوستی است.

از نظر تولید مثل، این جانوران دارای دو جنس کاملا مشخص نر و ماده هستند و بندرت گونه های Hermaphrodit نیز بین آنها یافت می شود. تلقیح ممکن است در داخل بدن یا خارج از آن صورت گیرد. اغلب تخمگذار Oviparous و بندرت زنده زا Viviparous هستند. تخمها به صورت دسته ای (Cleavage) هستند که در گونه های خشکی زی در سطح خاک و درز و شکاف زمین قرار داده می شوند. نرم تنان، از نظر طبقه بندی به پنج رده

Plecipoda ,Scaphopoda Amphineura، سر یاوران Cephalopoda و شکم پاوران Gastropoda تقسیم می شوند. تمام گونه هائی که در کشاورزی ایجاد خسارت می کنند از شکم پاوران خشکی زی هستند. این جانوران بیشتر در نواحی گرم و مرطوب زندگی می کنند و در گلخانه ها نیز فراوانند. فقط چند گونه از حلزونها هستند که می توانند شرایط آب و هوای سرد و خشک را تحمل کنند. گونه هائی که در کشاورزی اهمیت دارند به قرار زیر می باشند:

۱- راب گلخانه ای (.Lehmannia valentiana (Fer

ظاهرا این گونه همراه نباتات گلخانه ای از ایتالیا وارد کشور شده است. طول بدن این جانوران در حداکثر رشد به ۳۰ – ۴۰ میلیمتر می رسد. رنگ آنها خاکستری تیره و دارای آKee نسبتا کوتاه می باشند. پشت بدن در امتداد مانتو دو نوار تیره نسبتا واضح مشاهده می شود. این گونه بیشتر در اوایل بهار و بخصوص در پائیز در چمن کاریها و سبزیکاریها فراوانند ولی در گلخانه های مرطوب همه اوقات سال دیده می شوند. معمولا در هنگام شب فعالیت دارند و مسیر حرکت آنها در روز به وسیله نوارهای نقره ای رنگ در سطح زمین که ترشحات لزج بدن آنها می باشد، مشخص می شود. تخمریزی در اواسط پائیز زیر تخته سنگها، زیر گلدانها و یا قطعات چوب و تخته که با خاک مرطوب در تماس باشند در دسته های ۷۰- ۸۰ عددی گذاشته می شود. تخمها سفید شکری و به قطر ۲ میلیمتر است. در گلخانه ها در تمام مدت سال به علت مساعد بودن رطوبت و گرما فعالیت دارند. در حال حاضر این آفت از اطراف تهران، اصفهان، مشهد گزارش گردیده است.

۲- راب خانگی .Parmacella iberica Eich

این گونه در سواحل دریای خزر انتشار دارد. رنگ آن در نواحی ساحلی خاکستری متمایل به قهوه ای و در ارتفاعات چالوس متمایل به زرد است. صدف در این گونه به صورت صفحه کوچکی است که قسمت برجسته آن از انتهای مانتو خارج شده است. دستگاه تناسلی Genitalatrium بدون صفحات ترشحی است، ولی در آن دو زائده بزرگ ماهیچه ای دیده می شود. اندازه بدن وقتی کاملا کشیده شده باشد تا ۱۰۰ میلی متر می رسد. این جانور در منازل فراوان است و به سبزی ها و گلهای زینتی صدمه وارد می کند. این جانوران نیز در پائیز تخمریزی می کنند و پوره ها در اواسط مهر ماه مشاهده می شوند. در صورتی که شرایط منطقه از نظر درجه حرارت در پائیز و زمستان مساعد باشد، در این مدت فعالیت می کنند و در اوایل فروردین به مرحله بلوغ می رسند و پس از جفتگیری جانوران ماده در شکاف زمین، زیر کلوخه ها و سنگها و لابلای زباله ها، تخمریزی می کنند. هر جانور ماده حدود ۳۰۰ تخم در دسته های ۵۰-۷۰ عددی می گذارد. تخمها کروی، سفید رنگ و به قطر ۳ میلیمتر می باشند. این جانوران در اواخر بهار و تابستان فعالیت چندانی ندارند و ظاهرا پوره های نسل دوم حدود شهریور ماه همراه با خنک شدن هوا فعالیتهای تغذیه ای خود را شروع می کنند. این جانور نیز در شبها فعال است و در روزهای گرم و آفتابی در پناهگاهها استراحت می کند.

٣- راب زرد .Agriolimax agrestris L

این جانور دارای بدن صاف به رنگ زرد مایل به سفید یا نخودی رنگ می باشد، طول بدن آن به حدود ۳۰ – ۶۰ میلیمتر است و روی بدن نوارها و یا نقطه های نامشخص مشاهده می شود. در این گونه Keel کوتاه و پخ بوده، غدد ضمیمه Penis قلاب مانند و گاهی دارای پایه متورم می باشد، اپنیس در انتها سه شاخه است. این جانوران عموما آفت سیب زمینی کلم، یونجه، شبدر و عده دیگری از گیاهان زراعتی هستند. هر جانور ماده حدود ۷۰۰ تخم در دسته های ۵۰- ۱۵۰ عددی می گذارد، دوره رشد از تخم تا مرحله بلوغ حدود ۸- ۱۲ ماه است. این گونه نیز بیشتر در پائیز و بهار فعالیت دارد. در کشور ما این آفت فقط از نواحی دریای مازندران گزارش شده است.

۴- صدف قندهاری .Helicella candehtarica L

صدفهایی به رنگ خاکستری متمایل به سفید با نوارهای قهوه ای می باشند، این نوارها ابتدا پهن است و هر چه به قله صدف نزدیک می شوند باریکتر می گردند. این صدفها به عرض ۱۲ – ۱۵ میلیمتر و ارتفاع ۷- ۹ میلیمتر هستند. تعداد پیچ هر صدف ۵/۵ شماره شده است. این نرم تن علاوه بر نواحی شمال کشور، از اطراف تهران کرج، آذربایجان، خراسان، اصفهان و شیراز گزارش شده است. این جانوران بیشتر از برگ گیاهان یکساله و پوشش گیاهی زیر درختان میوه تغذیه می کنند و در هنگام روز به تعداد زیاد روی تنه درختان استراحت می کنند، ولی بندرت دیده شده که از پوست تنها با برگ درختان تغذیه نمایند.

۵- حلزون قهوه ای مرکبات (.Caucasotachea lencoranea (Mouss

صدفهائی درشت به رنگ قهوه ای متمایل به زرد و دارای پنج نوار قهوه ای تیره در طول مارپیچ می باشد. صدف دارای ۵ پیچ است پهنای آن حدود ۳۴ میلیمتر و ارتفاع آن حدود ۲۳ میلیمتر می باشد. دهانه صدف مدور یا بیضی و به رنگ قهوه ای تیره یا سیاه است. این نرم تن در سراسر مناطق دریای مازندران در ایران و شوروی سابق وجود دارد. این جانور به خزانه های مرکبات و نیز درختان زینتی در پائیز و بهار خسارت می زند.

۶-صدف قهوه ای بزرگ .Helix lucorum L

این صدف در اصل سفید رنگ است و قسمت عمده آن را نوارهای قهوه ای مواج فرا گرفته است. ارتفاع صدف ۴۰-۴۷ میلیمتر و پهنای آن حدود ۵۰ میلیمتر است و دهانه صدف به رنگ سفید یا قهوه ای شفاف است. این گونه اگرچه در روسیه، آسیای صغیر و کشورهای بالکان و سوریه انتشار دارد ولی وجود آن در ایران فقط از سواحل رودخانه ارس گزارش شده و بزرگترین صدف ایران است.

۷. صدف ارغوانی (.Pomatias rivulare (Eich

این نرم تن از کشورهای بالکان و رومانی و شمال قفقاز گزارش شده و در ایران از نواحی گرگان و بهشهر جمع آوری شده است. صدف این نرم تن به رنگ ارغوانی خاکستری و ۴ تا ۴/۵ پیچ دارد و دهانه صدف گردو کامل است این گونه از نظر کشاورزی خسارت ندارد ولی ممکن است میزبان واسط کرم های انگل باشد.

۸- صدف شفاف (.Monacha Schotti (Pfv

وجود این حلزون از خوزستان و جیرفت گزارش شده و در خزانه مرکبات بخصوص روی برگهای ریخته شده در پای درختان بفراوانی دیده می شوند. دوره فعالیت آن در اهواز از اواخر مهر تا اوایل اردیبهشت ماه می باشد و با شروع فصل خشکی و گرما دهانه صدف با ترشحات لزج پوشانده می شود. تخمریزی در اوایل زمستان صورت می گیرد. صدف این نرم تن کوچک به ارتفاع ۶ و عرض ۱۱ میلیمتر و به رنگ شفاف با دیواره های نازک است.

مبارزه:

جمع آوری حلزون ها و از بین بردن آنها یکی از راههای مبارزه است و در عین حال غذای مناسبی برای ماکیان می باشند. جمع آوری مرتب زباله و مدفون کردن آنها به نحو بارزی از تراکم تخمها جلوگیری می کند. شخم و تیلر زدن زمینها بخصوص بعد از تخمریزی و از بین بردن علفهای هرز و رعایت حاشیه بین جنگل و مزارع که عاری از پوشش نباتی باشد به نقصان تراکم آفت کمک می کند. عوامل زنده فراوانی از خود حلزونها گرفته تا عده ای از سخت بالپوشان مگسها، کنه ها، نماتدها، قارچهای انگل جمعیت این آفات را به طور طبیعی کنترل می کنند. کاربرد نمک طعام ۱۵۰ کیلو، خاکستر ۲۵۰ کیلو، آهک تازه ۲۵۰ کیلو، سولفات آمونیوم ۲۰۰ کیلو و سوپر فسفات ۵۰۰ کیلو، در هکتار به طریق فیزیکی باعث تلفات شدید این جانوران می گردد، بخصوص اگر در شب و موقع فعالیت این جانوران بکار رود. مصرف ملح پتاسیم متالدئید به نسبت ۳-۶ درصد با سبوس نتایج بسیار خوبی داده است (اسماعیلی و همکاران، ۱۳۷۴).