• نرم افزار PDF Reader مخصوص کتاب های با پسوند پی دی اف (PDF )
• نرم افزار مشاده فایل های Pub
• نرم افزار مشاده فایل های Mobi

نوشته نرم افزار های مشاهده فایل های ایبوک pdf ، pub و epub اولین بار در فروشگاه خدمات کشاورزی. پدیدار شد.

تخم Egg

تخم معمولا در حشرات به طریق دو جنسی و از آمیزش گامتهای نر و ماده که ضمن جفتگیری نر و ماده به همدیگر می رسند تشکیل می گردد. تخم حشرات از نظر شکل، رنگ و محل استقرار بسیار متنوع می باشند و غالبا حشرات تخمهای خود را در مجاورت محیطی که مناسب تغذیه نوزاد آنها باشد قرار می دهند. تخمها ممکن است لخت و بدون پوشش باشند. بعضی از حشرات برای تخمگذاری دارای اندامهای خاصی هستند (تخمریز Ovopositor) که به کمک آنها تخمهای خود را در داخل نسوج گیاه، داخل خاک و یا داخل بدن میزبانهای خود قرار می دهند. حشرات بطور کلی تخمگذارند و تخمها بلافاصله بعد از تلقیح گذارده می شوند (تخمگذار Oviparous)، ولی در بعضی از حشرات رشد جنینی ممکن است در داخل شکم مادر صورت گیرد و بعد از پایان آن نوزاد بوسیله مادر زائیده شود (زنده زا = Viviparous)، همچنین در بعضی از دو بالان و شپشکهای نرم تن حالت حد وسط بین تخمگذار و زنده زائی وجود دارد که به آن تخم زنده زائی = Ovoviviparous می نامند. در این طریق گرچه جنین در داخل تخم و قبل از خروج از بدن مادر شروع به رشد می کند ولی تخم در داخل بدن حشره ماده باز نمی شود و عمل تفريخ بلافاصله قبل از تخمگذاری صورت می گیرد. بالاخره در بعضی حشرات ممکن است رشد نوزاد، مدتی در شکم مادر صورت گیرد و بعد از پایان دوره لاروی از آن بیرون آید که به این روش شفیره زا یا Pupiparous گفته می شود.

لارو Larve

از تخم حشرات با دگردیسی کامل نوزادی خارج می گردد که بنام لارو نامیده می شود که این الارو شکل و وضع ثابتی ندارد. خسارت حشرات معمولا مربوط به مرحله لاروی آنها می باشد و حشره کامل نسبتا بی ضرر است. در لارو معمولا سه قسمت سر، قفس سینه و شکم مشخص هستند. لارو حشرات هنگام تغذیه رشد و نمو کرده، ازدیاد حجم پیدا کرده و سپس تغییر جلد می دهند، فاصله بین دو تغییر جلد را یک سن لاروى (Instar) می نامند. تعداد تغییر جلد لاروی بطور متوسط ۴-۱۲ و گاهی بیشتر نیز می باشد.

اشکال لارو

در حشرات با دگردیسی کامل اشكال لاروی ثابت و طبقه بندی آنها مبتنی بر خصوصیات مرفولوژیک و بیولوژیک مانند نوع میزبان، طرز تغذیه، محیط زندگی، رفتار و غیره بوده و شامل اشکال زیر است:

١- لارو کامپودئی فرم (Campodeiform)

الارو کاملا متحرک و بدنی کشیده دارد. در قسمت سر، آرواره ها و شاخکها رشد زیاد نشان می دهند. سه جفت پاهای سینه ای نسبتا بلند و مشخص هستند. مشخصه اصلی این نوع لاروها وجود دو استطاله یا قلاب در آخرین حلقه شکم می باشد. این لاروها معمولا گوشتخوار و بندرت نیز از قسمتهای گیاهی تغذیه می نمایند.

۲- لارو کارائی فرم (Carabeiform)

این لارو شباهت زیادی به لارو کامپودئی فرم دارد ولی فاقد استطاله انتهائی شکم است. رژیم غذائی لاروها گوشتخواری و گیاه خواری است و در زیر خاک یا زیر پوست درختان و یا داخل بقایای گیاهی و حیوانی زندگی می کنند.

٣- لارو اسكارابئی فرم (Scarabaeiform)

این لاروها معمولا شکل استوانه ای و قوسی دارند. حلقه های بدن مشخص، سر کیتینی و معمولا قهوه ای و دارای آرواره های قوی و شاخکهای کوتاه و مشخص و سه جفت پای صدری است . لاروها کم تحرک و معمولا در خاک و یا داخل چوبهای پوسیده زندگی می کنند .

۴- لاروالاتری فرم (Elateriform)

این لاروها عموما مفتولی و کشیده هستند. حلقه ها در تمام طول بدن هم قطر و پهن می باشند. شاخکها و پاهای سینه ای خیلی کوتاه هستند. این لاروها معمولا گوشتخوار بوده و بدنشان گاهی از مو پوشیده شده و گاهی صاف می باشد.

۵- لارو اروسی فرم (Eruciform)

بدن این نوع لارو استوانه ای کشیده، سر گرد و در طرفین دارای ۶ چشم ساده جانبی (لارو پروانه ها) و یا یک چشم ساده (لارو زنبورها) و شاخکهای کوتاه می باشند. قطعات دهان از تیپ ساینده و دارای سه جفت پای سینهای کوتاه و ۲ تا ۸ جفت پای دروغی یا گوشتی در زیر حلقه های شکم هستند. این لاروها به رنگهای متنوع و اغلب گیاه خوار و بندرت گوشتخوار هستند و گونه های گیاه خوار از آفات مهم گیاهی می باشند.

۶- لارو ورمی فرم (Vermiform)

در این لاروها پاها بکلی از بین رفته و رژیم غذایی آنها بطور کلی متغیر و معمولا در قسمت های داخل گیاه از پارانشیم برگ و یا قسمتهای تنه و شاخه و یا مواده پوسیده تغذیه می کنند.

شفیره (Pupa)

در حشرات با دگردیسی کامل بعد از پایان مرحله لاروی ضمن آخرین تغییر جلد، لارو به شکل شفیره ظاهر می گردد. مرحله شفیرگی در حقیقت مرحله از بین رفتن شکل لاروی و ظهور حشره کامل می باشد از این جهت این مرحله همراه با تحولات سلولی شدید در داخل می باشد و در ظاهر شفیره هیچ نوع فعالیتی ندارد. مدت شفیرگی بسته به حرارت و رطوبت و شرائط دیگر متفاوت می باشد. در هر حال این مدت ممکن است خیلی کوتاه ۱۰- ۱۵ روز و یا گاهی چند ماه تا یکسال و یا بیشتر باشد. بعد از تشکیل حشره کامل جلد شفیره در قسمت سر و قفس سینه شکاف پیدا کرده و بطور مخصوصی باز شده و حشره کامل آزاد می گردد.

حشره کامل (Adult)

حشره کامل آخرین مرحله رشد و نمو است. حشره کامل اغلب دارای بال بوده و اعضای بدن کاملا مشخص و در حقیقت شکل اصلی حشره را دارد. در این مرحله حشره زاد و ولد کرده و منتشر می گردد. خروج حشره کامل از پیله ها و یا جلد شفیرگی به طرق مختلف انجام می گیرد. گاهی با ترشح مواد حل کننده پیله ابریشمی یا جویدن پوشش مومی یا فشار کپسول سر و یا با استفاده از خارهای جلوئی سر صورت می گیرد. در مرحله حشره کامل هیچ گونه تغییر امورفولوژیکی مشاهده نمی گردد و تغییر جلدی نیز وجود ندارد.

دگردیسی (Metamorphosis)

در حشرات پس از پایان دوره نشو و نمای جنینی، نوزادی بنام لارو، نایاد و یا پوره از تخم خارج می شود که فاقد قدرت تکثیر بوده و دارای دو خصوصیت تغییر جلد (Ectysis) و دیگری دگردیسی یا استحاله (Metamorphosis) می باشد. تغییر جلد در دوره نشو و نمای بعد از جنینی در چندین نوبت و به فواصل معینی صورت می گیرد. تغییر جلد در دو مرحله جدا شدن جلد کهنه و ترشح جلد تازه انجام می شود، این عمل انگیزه هورمونی دارد و تحت تأثیر هورمون هایی که از غدد آندوکرین در مرحله پورگی یا لاروی ترشح می شود صورت می گیرد.

در حشرات با دگردیسی کامل بعد از هر تعویض جلد فقط حجم بدن افزایش می یابد ولی در حشرات با دگردیسی تدریجی صفات حشره کامل در مرحله پورگی دیده می شود. فاصله بین دو تغییر جلد در مرحله لاروی یا پورگی راسن (Instar) می نامند. اما در مورد تعریف دگردیسی باید متذکر گردید که نشو و نمای حشرات بندرت مستقیم و غالبا همراه با دگرگونی است که این دگرگونی و استحاله را متامورفوز (Metamorphosis) یا دگردیسی می نامند. نوزادی که از تخم بیرون می آید بدون بال و معمولا از نظر شکل و گاهی محیط زندگی با جانور کامل فرق دارد. در حشرات با دگرگونی کامل (Complete) حشره بعد از خروج از تخم سه مرحله لاروی، شفیرگی و حشره کامل (Imag0) را طی می کند. لارو ضمن تغذیه و نشو و نمای خود چندین بار تغییر جلد نموده و افزایش حجم پیدا می کند. در حشرات با دگرگونی ناقص (Incomplete)، هر تغییر جلد همراه با پیدایش تدریجی صفات ساختمانی حشره کامل و مخصوصا رشد بالها می باشد و در حشرات با دگرگونی کامل بهترین شکل لاروی به شکل حشره کامل در مرحله شفیرگی انجام می گیرد. بطور کلی دگرگونی یا دگردیسی در حشرات به چهار فرم زیر شامل: بدون دگردیسی، دگردیسی تدریجی، دگردیسی ناقص و دگردیسی کامل طبقه بندی می شود که البته در بعضی کتب دگردیسی تدریجی و دگردیسی ناقص را در هم ادغام کرده را تحت عنوان دگردیسی ناقص ذکر می نمایند.

١- بدون دگردیسی Without Metamorphosis

این نوع دگردیسی در گروه حشرات آمتابول (Ametabola) که بنام حشرات بدوی و پست اطلاق می گردند دیده می شود و بین دو مرحله رشدی تخم و حشره کامل، مرحله لاروی مشخصی وجود ندارد. در حشرات بدون دگردیسی مانند راسته های Collembola , Thysanura حشره جوان که از تخم خارج می شود، بجز در مورد اندازه و بعضی خصوصیات ظریف جلدی، شباهت زیاد به حشره بالغ دارد. طرز تغذیه و عادات مختلف در حشره بالغ و جوان کاملا یکسان می باشد و تنها تفاوت در این است که حشرات بالغ فقط قدرت تکثیر و ایجاد نسل بعدی را داشته و حشرات جوان این آمادگی را ندارند.

۲ – دگردیسی تدریجی (Gradual Metamorphosis)

این نوع دگردیسی که در حشرات گروه هترومتابول (Heterometabola) مانند ملخ ها، سن ها، موریانه ها سوسری ها و غیره وجود دارد، بروز حشره کامل در مرحله لاروی بطور تدریجی و طی سنین مختلف بعد از هر تغییر جلد صورت می گیرد. در این حشرات الارو بنام پوره و مرحله لاروی تحت عنوان مرحله پورگی عنوان می شود و پوره مجهز به بالهای اولیه غلاف مانند می باشد و در همان سنین اولیه کم و بیش دارای خصوصیات حشره کامل خود می باشد بعلاوه رژیم غذائی و محیط زندگی پوره و حشره کامل یکسان است و به هر طریق سه مرحله مشخص زندگی را شامل تخم، پوره (با چندین سن پورگی) و حشره بالغ ایجاد می نماید.

٣- دگردیسی ناقص (Incomplete Metamorphosis)

دگردیسی ناقص در گروه حشرات همی متابول (Hemimetabola) مانند یک روزه های بهاره ها و سنجاقک ها دیده می شود. در این حشرات پس از تفریخ تخم تغییرات بدنی در مقایسه با دگردیسی تدریجی سریعتر صورت می گیرد و حشره جوان که هنوز بالغ نشده بنام ناباد (Naiad) می باشد. ناياد علاوه بر چشم های ساده دارای چشم های مرکب مانند حشره کامل خود است. تعداد و بندهای شاخکها و پنجه های آن زیاد و نزدیک به حشره کامل می باشد و بالها نیز رشد تدریجی دارد.مرحله شفیرگی در این حشرات کوتاه و از نظر ساختمانی در حد فاصل نایاد و حشره کامل است.

۴- دگردیسی کامل (Complete Metamorphosis)

این نوع دگردیسی در حشرات گروه هولو متابول (Holometabola) مانند سخت بالا پوشان، پروانه ها، مگسها، زنبورها و غیره دیده می شود. در این گروه نوزادان هیچگونه شباهتی به افراد کامل ندارند و نشو و نمای بعد از جنین دارای وضع ثابتی از نظر ساختمانی و شکل خارجی در مرحله لاروی است و خصوصیات ساختمانی حشره کامل در مرحله مشخصی بنام شفیرگی ظاهر می گردد و جای خصوصیات لاروی را می گیرد. بنابراین لارو در این گروه از حشرات به مفهوم واقعی خود، بظاهر فاقد آثار و خصوصیات مرفولوژیک و فیزیولوژیک حشره کامل خود است و محیط زندگی و رژیم غذائی آن نیز غالبا متفاوت می باشد.

نوشته نشو و نما و دگردیسی در حشرات اولین بار در فروشگاه خدمات کشاورزی. پدیدار شد.

نرم تنان گروهی از جانوران را تشکیل می دهند که شبیه کرمهای Annelida می باشند، با این تفاوت که در آنها بدن غیر حلقوی است و دارای پوششی به نام مانتو (Mantle) است و اغلب صدف آهکی به اشکال مختلف دارند که از مانتو ترشح می شود. سر بدون واسط گردن به بدن چسبیده و روی آن دو جفت زائده (Tentacle) قرار گرفته که یک جفت برای چشائی و بویائی جانور و یک جفت دیگر اندام بینائی می باشد و در بالای آنها چشمها قرار گرفته اند.

دستگاه گوارش شامل دهان است که در قسمت جلوئی قرار گرفته است. در دهان زبانک قرار دارد که مجهز به دندانهای تیز کیتینی می باشد. این دندانها به طور مورب قرارگرفته اند، پس از آن بهترتیب مری، معده و روده ها قرار دارند که سر انجام به مخرج ختم می شود. دستگاه گردش خون شامل یک لوله پشتی است که دارای یک یا دو دهلیز و یک بطن می باشد. این لوله با رگهای خونی که در قسمتهای مختلف بدن وجود دارند ارتباط پیدا می کند. تنفس در این جانوران بوسیله آبشش و یا به صورت تنفس پوستی است.

از نظر تولید مثل، این جانوران دارای دو جنس کاملا مشخص نر و ماده هستند و بندرت گونه های Hermaphrodit نیز بین آنها یافت می شود. تلقیح ممکن است در داخل بدن یا خارج از آن صورت گیرد. اغلب تخمگذار Oviparous و بندرت زنده زا Viviparous هستند. تخمها به صورت دسته ای (Cleavage) هستند که در گونه های خشکی زی در سطح خاک و درز و شکاف زمین قرار داده می شوند. نرم تنان، از نظر طبقه بندی به پنج رده

Plecipoda ,Scaphopoda Amphineura، سر یاوران Cephalopoda و شکم پاوران Gastropoda تقسیم می شوند. تمام گونه هائی که در کشاورزی ایجاد خسارت می کنند از شکم پاوران خشکی زی هستند. این جانوران بیشتر در نواحی گرم و مرطوب زندگی می کنند و در گلخانه ها نیز فراوانند. فقط چند گونه از حلزونها هستند که می توانند شرایط آب و هوای سرد و خشک را تحمل کنند. گونه هائی که در کشاورزی اهمیت دارند به قرار زیر می باشند:

۱- راب گلخانه ای (.Lehmannia valentiana (Fer

ظاهرا این گونه همراه نباتات گلخانه ای از ایتالیا وارد کشور شده است. طول بدن این جانوران در حداکثر رشد به ۳۰ – ۴۰ میلیمتر می رسد. رنگ آنها خاکستری تیره و دارای آKee نسبتا کوتاه می باشند. پشت بدن در امتداد مانتو دو نوار تیره نسبتا واضح مشاهده می شود. این گونه بیشتر در اوایل بهار و بخصوص در پائیز در چمن کاریها و سبزیکاریها فراوانند ولی در گلخانه های مرطوب همه اوقات سال دیده می شوند. معمولا در هنگام شب فعالیت دارند و مسیر حرکت آنها در روز به وسیله نوارهای نقره ای رنگ در سطح زمین که ترشحات لزج بدن آنها می باشد، مشخص می شود. تخمریزی در اواسط پائیز زیر تخته سنگها، زیر گلدانها و یا قطعات چوب و تخته که با خاک مرطوب در تماس باشند در دسته های ۷۰- ۸۰ عددی گذاشته می شود. تخمها سفید شکری و به قطر ۲ میلیمتر است. در گلخانه ها در تمام مدت سال به علت مساعد بودن رطوبت و گرما فعالیت دارند. در حال حاضر این آفت از اطراف تهران، اصفهان، مشهد گزارش گردیده است.

۲- راب خانگی .Parmacella iberica Eich

این گونه در سواحل دریای خزر انتشار دارد. رنگ آن در نواحی ساحلی خاکستری متمایل به قهوه ای و در ارتفاعات چالوس متمایل به زرد است. صدف در این گونه به صورت صفحه کوچکی است که قسمت برجسته آن از انتهای مانتو خارج شده است. دستگاه تناسلی Genitalatrium بدون صفحات ترشحی است، ولی در آن دو زائده بزرگ ماهیچه ای دیده می شود. اندازه بدن وقتی کاملا کشیده شده باشد تا ۱۰۰ میلی متر می رسد. این جانور در منازل فراوان است و به سبزی ها و گلهای زینتی صدمه وارد می کند. این جانوران نیز در پائیز تخمریزی می کنند و پوره ها در اواسط مهر ماه مشاهده می شوند. در صورتی که شرایط منطقه از نظر درجه حرارت در پائیز و زمستان مساعد باشد، در این مدت فعالیت می کنند و در اوایل فروردین به مرحله بلوغ می رسند و پس از جفتگیری جانوران ماده در شکاف زمین، زیر کلوخه ها و سنگها و لابلای زباله ها، تخمریزی می کنند. هر جانور ماده حدود ۳۰۰ تخم در دسته های ۵۰-۷۰ عددی می گذارد. تخمها کروی، سفید رنگ و به قطر ۳ میلیمتر می باشند. این جانوران در اواخر بهار و تابستان فعالیت چندانی ندارند و ظاهرا پوره های نسل دوم حدود شهریور ماه همراه با خنک شدن هوا فعالیتهای تغذیه ای خود را شروع می کنند. این جانور نیز در شبها فعال است و در روزهای گرم و آفتابی در پناهگاهها استراحت می کند.

٣- راب زرد .Agriolimax agrestris L

این جانور دارای بدن صاف به رنگ زرد مایل به سفید یا نخودی رنگ می باشد، طول بدن آن به حدود ۳۰ – ۶۰ میلیمتر است و روی بدن نوارها و یا نقطه های نامشخص مشاهده می شود. در این گونه Keel کوتاه و پخ بوده، غدد ضمیمه Penis قلاب مانند و گاهی دارای پایه متورم می باشد، اپنیس در انتها سه شاخه است. این جانوران عموما آفت سیب زمینی کلم، یونجه، شبدر و عده دیگری از گیاهان زراعتی هستند. هر جانور ماده حدود ۷۰۰ تخم در دسته های ۵۰- ۱۵۰ عددی می گذارد، دوره رشد از تخم تا مرحله بلوغ حدود ۸- ۱۲ ماه است. این گونه نیز بیشتر در پائیز و بهار فعالیت دارد. در کشور ما این آفت فقط از نواحی دریای مازندران گزارش شده است.

۴- صدف قندهاری .Helicella candehtarica L

صدفهایی به رنگ خاکستری متمایل به سفید با نوارهای قهوه ای می باشند، این نوارها ابتدا پهن است و هر چه به قله صدف نزدیک می شوند باریکتر می گردند. این صدفها به عرض ۱۲ – ۱۵ میلیمتر و ارتفاع ۷- ۹ میلیمتر هستند. تعداد پیچ هر صدف ۵/۵ شماره شده است. این نرم تن علاوه بر نواحی شمال کشور، از اطراف تهران کرج، آذربایجان، خراسان، اصفهان و شیراز گزارش شده است. این جانوران بیشتر از برگ گیاهان یکساله و پوشش گیاهی زیر درختان میوه تغذیه می کنند و در هنگام روز به تعداد زیاد روی تنه درختان استراحت می کنند، ولی بندرت دیده شده که از پوست تنها با برگ درختان تغذیه نمایند.

۵- حلزون قهوه ای مرکبات (.Caucasotachea lencoranea (Mouss

صدفهائی درشت به رنگ قهوه ای متمایل به زرد و دارای پنج نوار قهوه ای تیره در طول مارپیچ می باشد. صدف دارای ۵ پیچ است پهنای آن حدود ۳۴ میلیمتر و ارتفاع آن حدود ۲۳ میلیمتر می باشد. دهانه صدف مدور یا بیضی و به رنگ قهوه ای تیره یا سیاه است. این نرم تن در سراسر مناطق دریای مازندران در ایران و شوروی سابق وجود دارد. این جانور به خزانه های مرکبات و نیز درختان زینتی در پائیز و بهار خسارت می زند.

۶-صدف قهوه ای بزرگ .Helix lucorum L

این صدف در اصل سفید رنگ است و قسمت عمده آن را نوارهای قهوه ای مواج فرا گرفته است. ارتفاع صدف ۴۰-۴۷ میلیمتر و پهنای آن حدود ۵۰ میلیمتر است و دهانه صدف به رنگ سفید یا قهوه ای شفاف است. این گونه اگرچه در روسیه، آسیای صغیر و کشورهای بالکان و سوریه انتشار دارد ولی وجود آن در ایران فقط از سواحل رودخانه ارس گزارش شده و بزرگترین صدف ایران است.

۷. صدف ارغوانی (.Pomatias rivulare (Eich

این نرم تن از کشورهای بالکان و رومانی و شمال قفقاز گزارش شده و در ایران از نواحی گرگان و بهشهر جمع آوری شده است. صدف این نرم تن به رنگ ارغوانی خاکستری و ۴ تا ۴/۵ پیچ دارد و دهانه صدف گردو کامل است این گونه از نظر کشاورزی خسارت ندارد ولی ممکن است میزبان واسط کرم های انگل باشد.

۸- صدف شفاف (.Monacha Schotti (Pfv

وجود این حلزون از خوزستان و جیرفت گزارش شده و در خزانه مرکبات بخصوص روی برگهای ریخته شده در پای درختان بفراوانی دیده می شوند. دوره فعالیت آن در اهواز از اواخر مهر تا اوایل اردیبهشت ماه می باشد و با شروع فصل خشکی و گرما دهانه صدف با ترشحات لزج پوشانده می شود. تخمریزی در اوایل زمستان صورت می گیرد. صدف این نرم تن کوچک به ارتفاع ۶ و عرض ۱۱ میلیمتر و به رنگ شفاف با دیواره های نازک است.

مبارزه:

جمع آوری حلزون ها و از بین بردن آنها یکی از راههای مبارزه است و در عین حال غذای مناسبی برای ماکیان می باشند. جمع آوری مرتب زباله و مدفون کردن آنها به نحو بارزی از تراکم تخمها جلوگیری می کند. شخم و تیلر زدن زمینها بخصوص بعد از تخمریزی و از بین بردن علفهای هرز و رعایت حاشیه بین جنگل و مزارع که عاری از پوشش نباتی باشد به نقصان تراکم آفت کمک می کند. عوامل زنده فراوانی از خود حلزونها گرفته تا عده ای از سخت بالپوشان مگسها، کنه ها، نماتدها، قارچهای انگل جمعیت این آفات را به طور طبیعی کنترل می کنند. کاربرد نمک طعام ۱۵۰ کیلو، خاکستر ۲۵۰ کیلو، آهک تازه ۲۵۰ کیلو، سولفات آمونیوم ۲۰۰ کیلو و سوپر فسفات ۵۰۰ کیلو، در هکتار به طریق فیزیکی باعث تلفات شدید این جانوران می گردد، بخصوص اگر در شب و موقع فعالیت این جانوران بکار رود. مصرف ملح پتاسیم متالدئید به نسبت ۳-۶ درصد با سبوس نتایج بسیار خوبی داده است (اسماعیلی و همکاران، ۱۳۷۴).

نوشته نرم تنان اولین بار در فروشگاه خدمات کشاورزی. پدیدار شد.

آکارینا (Acarina) یکی دیگر از رده های مهم بند پایان Arthropoda) است، که کنه های گیاهی و کنه های انگل حیوانی در این رده قرار دارند. کنه های گیاهی اگرچه با حشرات تفاوت کلی دارند ولی به علت بعضی تشابهات و به سبب اینکه به هر حال مشکل بزرگی برای کشاورزان می باشند مختصرا به شرح آنها می پردازیم.

کنه های گیاهی دسته ای از آفات مهم گیاهان زراعی و درختان را تشکیل میدهند و بخصوص در سالهای اخیر در گیاه پزشکی اهمیت پیدا کرده اند. از مشخصات عمده این بند پا بان این است که بدن آنها یک پارچه است و سر، قفس سینه و شکم از هم جدا و متمایز نیستند، برخلاف  حشرات دارای شاخک نمی باشند، پوره ها و جانوران کامل چهار جفت پا دارند ولی پوره های سن اول سه جفت پا دارند. کنه های خانواده اریوفیده (Eryophidae) در همه حالات فقط دو جفت پا دارند.

بیشتر کنه هائی که در کشاورزی اهمیت دارند از خانواده تترانيخيده (Tetranychidae) استند که چون عده زیادی از آنها در سطح برگ مانند تار عنکبوت تار می کنند به کنه های تار عنکبوتی معروف هستند. کنه های این خانواده بسیار ریز و با چشم غیر مسلح بسختی دیده می شوند. اندازه آنها در حدود ۰/۲- ۰/۸ میلیمتر است. روی پاها و بدن آنها، موهای حسی و غیر حسی به اشکال مختلف وجود دارد که وسیله تشخیص گونه ها است. قطعات دهانی آنها دارای شکل خاصی است و می توان گفت که از نوع برنده و مکنده است. بدین ترتیب که در موقع تغذیه ابتدا نسج گیاه را پاره می کنند و پس از خروج شیره گیاهی از آن می مکند. در اثر پاره شدن نسوج برگ و میوه بخصوص در مناطق خشک علاوه بر از دست دادن شیره گیاهی مقداری از آب آنها نیز تبخیر می شود و به شدت خسارت افزوده می گردد و برگها و میوه ها بشدت می ریزند. از نظر دوره زندگی کنه های گیاهی دارای مراحل متمایز تخم، لارو، استراحت اول، پوره سن اول (پرتونمف )، استراحت دوم، پوره سن دوم، پوره سن سوم (دئونمف )، استراحت سوم و جانور کامل می باشند. بعضی از کنه ها در شرائط آب و هوائی مساعد می توانند هر ۱۰-۷ روز یک نسل ایجاد کنند و هر جانور ماده می تواند ۵۰-۱۰۰ عدد تخم بگذارد. در این صورت قدرت تکثیر این جانوران نسبتا بسیار شدید است و در شرایط مساعد خسارت فراوانی ایجاد می کنند.

خسارت کنه اغلب شامل زرد شدن، زنگ زدگی، جمع شدن و ریزش برگها و میوه ها می باشد. بعضی کنه ها روی برگ و میوه ایجاد بد شکلی یا گال می کنند. بعضی نیز باعث ضخیم شدن برگ و پیچیدگی لبه و زنگ زدگی روی میوه می گردند. از مهمترین گونه ها می توان کنه تار عنکبوتی (Tetranychus Urticae)، کنه قهوه ای پابلند درختان میوه (Bryobia rubriculus)، کنه گالی گلابی (Eryophyes pyri) و کنه زنگار گوجه فرنگی (Vasates Iycopersici) می باشد.

نوشته کنه ها Acarina اولین بار در فروشگاه خدمات کشاورزی. پدیدار شد.

حشرات از شاخه بند پایان (Arthropodes) بوده و به دلیل داشتن سر، قفسه سینه، شکم مجزا (nsects!) و سه جفت پای سینه ای (Hexapoda) از بند پایان متمایز می گردند. تعداد حلقه ها یا بندهای بدن حشرات مجموعة ۲۱ عدد است که به ترتیب ۶ حلقه سر، ۳ حلقه قفسه سینه و ۱۲ حلقه شکم را تشکیل می دهد.

جلد بدن در حشرات به منزله اسکلت خارجی است و بدن را در برابر عوامل نامساعد طبیعی محفوظ نگه می دارد، از خیس شدن در آب، خشک شدن در نتیجه تبخیر زیاد، حمله عوامل بیماریزا، صدمات و ضربات خارجی مصون می دارد و به حشرات امکان زندگی در شرائط بسیار متفاوت محیط خارج را می دهد.

جلد از دو طبقه کوتیکول و هیپورم تشکیل یافته، طبقه کوتیکول خود به سه لایه کوتیکول روئی، میانی و درونی تقسیم می شود. هیپورم زیر کوتیکول درونی قرار گرفته و محتوی رنگدانه های مختلف و غدد ترشحی جلدی است. سطح خارجی بدن حشرات دارای تزئینات مخصوصی مانند خار، مو، فلس، دندانه، برجستگی های کنگره ای و دکمه ای و یا به صورت شاخ است و گاهی این برجستگی ها به رشته های عصبی مربوط بوده و زائده های حسی را به وجود می آورند.

سر (Caput) و ضمائم آن

سر در حشرات به اشکال مختلف مثلثی، کروی، استوانه ای، بیضوی و قلبی دیده می شود. کپسول سر به صورت قطعه واحدی است که محتوی مغز و ماهیچه های شاخک و آرواره ها است.

قسمت های مختلف سر و محل استقرار آنها:

۱ – فرق سر (Vertex) در قسمت فوقانی سر

۲ – پشت سر (Occiput) بین سر و گردن

۳- گلو (Galea) قسمت تحتانی دهان و بعد از سر

۴- گیجگاه (Tempora) پشت چشم مرکب

۵- گونه (Gena) طرفین سر و زیر چشم های مرکب

۶۔ پیشانی (Front) بین دو چشم مرکب و گونه ها

۷- قطعه زیر پیشانی (Clypeus) بعد از پیشانی

۸ – اعضای حسی که شامل یک جفت شاخک، یک جفت چشم مرکب و ۱-۳ عدد چشم ساده است

۹ – قطعات دهان (Mouth prats)

۱۰ – گردن (Cervix) حد فاصل بین سر و قفسه سینه

شاخک ها (Antenna)

آنتن یا شاخک عضوی است حسی که در تمام حشرات باستثنای حشرات راسته بی شاخکان و بعضی از لاروها در جلوی سر وجود دارد. شاخکها دائما در حرکت هستند و یکی از حساسترین اعضای بدن و مجهز به ضمائم حسی مختلف نظیر حس شنوائی، چشائی، بویائی و تماسی می باشند و از تعدادی مفصل تشکیل یافته که از نظر شکل و اندازه یکنواخت نمی باشند. هر شاخک مطابق شکل زیر از سه قسمت اسکاپ (Scapus) پدیسل (Pedicellus) و تاژک (Flagellum) تشکیل یافته است.

شکل شاخک در راسته ها و گروه های مختلف رده حشرات متفاوت است و یکی از راههای تشخیص حشرات از روی شکل شاخک و تعداد مفصل آنها می باشد. سیزده نوع شاخک در حشرات دیده می شود که مطابق شکل زیر شامل اشكال دوکی، نخی، تسبیحی، موئی، چماقی، سنجاقی، اره ای، زانوئی، ورقی ، شانه ای، میله ای، مودار و پروش می باشند.

قطعات دهانی

در حشرات قطعات دهانی شامل لب بالا (Labrum) ، یک جفت آرواره بالا (Mandible) یک جفت آرواره پائین (Maxilla) و لب پائین (Labium) است. این قطعات بسته به رژیم غذائی و فیزیولوژی گونه های مختلف متفاوت بوده و به صورت تیپ های ساختمانی گوناگون در آمده اند. این تیپ ها شامل تیپ ساینده Chewing (راست بالان، سخت بالپوشان، لارو پروانه ها و غیره)، تیپ مکنده Siphoning ( پروانه ها)، تیپ Piercing ( پشه ها)، تیپ لیسنده Sponging (مگس خانگی) و تیپ مختلط Chewing – Lapping (زنبور عسل) می باشند.

قفس سینه (Thorax) و ضمائم آن

قفس سینه از جلو به گردن و از عقب به شکم اتصال دارد و از سه حلقه پیش قفس سینه (Prothorax)، میان قفس سینه (Mesothorax) و پیش قفس سینه (Metathorax) تشکیل یافته و در حشرات بالدار دومین و سومین حلقه قفس سینه مجهز به بال می باشد.

پاها (Legs)

پاها از ضمائم قفس سینه و عضو اصلی حرکت و راه رفتن حشرات است و بسته به شرائط زندگی حشره تغییرات ساختمانی در آنها مشاهده می شود. هر پا مطابق شکل زیر از قسمت های مختلف تشکیل یافته است. تعداد پاهای سینه ای در حشرات سه جفت (۶ عدد می باشد) و از این جهت آنها را شش پایان Hexapoda) می نامند.

رشد قسمت های مختلف پا در حشرات یکسان نبوده و بر حسب محل زندگی و نوع فعالیت حشره متفاوت است و انواع عمده آنها شامل پاهای دونده (سوسری ها)، پاهای رونده (سوسک ها، پاهای کننده (آبدزدک ها)، پاهای جهنده (ملخها)، پاهای شکاری (شیخک) و پاهای شناوری (سن های آبزی).

بالها (Wings)

حشرات معمولا دارای دو جفت بال هستند که در طرفین حلقه دوم و سوم قفس سینه به بدن متصل می باشند و رشد و ساختمان آنها بسته به محل زندگی و نوع حشره فعالیت متفاوت است. بالها به دو صورت غشائی و کیتینی می باشند بالهای غشائی شفاف و نرم و رگ بندی آنها مشخص است و بالهای کیتینی که در راسته سخت باليوشان وجود دارد در عمل پرواز دخالت نداشته و فقط برای حفاظت بالهای زیرین بکار می رود و جنس آنها کیتین و سخت ورگ بندی آنها نامشخص است. تزئینات بالها در حشرات مختلف متفاوت است، چنانکه بال پروانه ها مجهز به فلس های رنگارنگ و بال زنبورها شفاف و فاقد رگ بندی زیاد و بر عکس در بال توریها رگ های طولی و عرضی بال زیاد می باشد. گاهی بالها دارای موها و کرکها و ریشکهائی هستند مانند بال تریپس ها. رگ های هر بال دارای اسامی مشخصی هستند که در کنار شکل زیر ذکر گردیده است.

شکم (Abdomen) و ضمائم آن

شکم سومین قسمت بدن حشره می باشد و به اشکال استوانه ای، پهن، گرد و یا در طرفین کتابی دیده می شود. تعداد حلقه های آن در حشرات مختلف متفاوت است، از ۶ حلقه در حشرات پست تا ۱۲ حلقه در بالدارها متغیر است و شکم محتوی دستگاه گردش خون، لوله گوارشی، دستگاه عصبی و دستگاه تناسلی و دستگاه دفعی است. هر حلقه شکم از دو نیم حلقه پشتی و شکمی تشکیل یافته که بوسیله قطعات پهلوئی به یکدیگر متصل می گردند و منافذ تنفسی در این قطعات قرار دارند. حلقه های شکم معمولا سخت و بندرت پوشیده از مو، کرک، فلس و تزئینات دیگر هستند. در حشرات کامل شکم مجهز به اعضای تناسلی و جفتگیری است.

حلقه های شکم در بعضی از حشرات مجهز به پیوست هائی هستند. چنانچه در لارو یک روزه ها و بهاره ها هفت حلقه شکم مجهز به پیوست های تنفسی می باشند. در لارو پروانه ها و بعضی از زنبورها استرنیتهای شکم مجهز به تعدادی پاهای دروغی بنام پاهای شکمی هستند که ساختمان مفصلی ندارند و بصورت برآمدگی هائی می باشند. انتهای شکم در بعضی حشرات مجهز به یک جفت زائده بنام سرسی (Cerci) می باشد.

نوشته ساختمان و مورفولوژی حشرات اولین بار در فروشگاه خدمات کشاورزی. پدیدار شد.

بند پایان بزرگترین شاخه گروه حیوانی هستند و حدود ۸۰ درصد گونه های شناخته شده سلسله حیوانی مربوط به این شاخه است. نام Arthropoda یا بند پایان از دو کلمه یونانی Arthron به معنای بند و Pous به معنای پا که انگلیسی آن Jointed feet می باشد مشتق گردیده است. شاخه بند پایان به رده های زیادی تقسیم می شود که مهمترین آنها رده حشرات (Insecta) یا شش پایان (Hexapoda) می باشد. حشرات بیشترین تعداد گونه را در سلسله جانوری شامل می شوند و بعبارت دیگر می توان گفت که تعداد حشرات شناخته شده شش برابر کل دیگر موجودات کره زمین است. در دنیا تا کنون بالغ بر یک میلیون گونه حشره شناخته شده و احتمالا به همین تعداد هم هنوز گونه های ناشناخته وجود دارد که بتدریج توسط حشره شناسان تشخیص و به علم حشرشناسی معرفی می گردد. از بین یک میلیون گونه شناخته شده تعداد سخت بالپوشان در درجه اول و بعد از آن پروانه ها، زنبورها و مگس ها به ترتیب بالاترین تعداد را بخود اختصاص می دهند.

برای شناسائی حشرات باید به علم طبقه بندی یا Taxonomy اگاه بود. حشرات مانند حیوانات و گیاهان به گروه های مختلف تقسیم شده اند تا شناسائی هر یک از آنها دچار اشکال نگردد.

Musca domestica L نام علمی مگس خانگی است و از دو کلمه Musca اسم جن و کلمه domestica اسم گونه تشکیل شده است. حرف با علامت اختصاری نام Linnaeus دانشمند بزرگ سوئدی Carl von Linnaeus می باشد که حشره مگس را اولین بار تشخیص داده است. نام علمی حشرات معمولا با حروف کج نوشته می شود و یا زیر هر کدام خط می کشند ولی نام شخص تشخیص دهنده حشره با حروف معمولی و راست نوشته می شود. ضمنا حرف اول جنس را بزرگ و حرف اول گونه را کوچک می نویسند. بعضی از حشرات فرم ها و رنگهای مختلفی دارند که در این مورد در طبقه بندی به آنها واریته (Variety) یا زیر گونه (Subspecies) گفته می شود. گاهی گونه یا گونه های یک جنس حشره مثلا Musca مشخص نگردیده که به صورت ,Musca sp یا .Musca spp ذکر می گردد.

رده حشرات بر اساس وجود یا عدم بال، شکل و ساختمان بال، نوع قطعات دهان، نحوه دگردیسی به ۲۶ راسته (Order) مطابق جدول زیر تقسیم و سپس به اختصار هر راسته شرح داده می شود (1970 ; Borror, white). البته در بعضی منابع تعداد راسته ها کمی زیادتر ذکر گردیده است. بطور کلی رده حشرات به دو زیر رده بی بالان (Apterygota) و بالداران (Pterygota) تقسیم می شود. زیر رده بالداران شامل دو گروه پولک بال خارجی (Exopterygota) و پولک بال داخلی (Endopterygota) می باشد. حشرات زیر رده بی بالان فاقد دگردیسی و دارای صفات اولیه و پست بوده ولی حشرات زیر رده بالداران که اکثرا دارای دو جفت بال هستند دارای دگردیسی ناقص یا کامل می باشند.

١- راسته بی شاخکان Protura

حشرات این راسته ابتدائی، استوانه ای، کرمی شکل، سفید رنگ بسیار کوچک و ۲ – ۰/۵ میلیمتر طول دارند. قطعات دهانی به داخل سر کشیده شده و از نوع تحلیل رفته و سوراخ کننده می باشند. در این حشرات شاخک و چشم وجود ندارد. شکم دارای ۱۱ حلقه و هر کدام در سه حلقه اول دارای یک جفت زائده کوچک می باشند. این حشرات فاقد دگردیسی و محل زندگی آنها در نقاط مرطوب، زیر برگها و یا زیر پوست درختان است و ظاهرا از بقایای گیاهی تغذیه کرده و اهمیت اقتصادی ندارند. این راسته دارای سه خانواده می باشد.

۲- راسته استطاله داران Thysanura

در انتهای شکم حشرات این راسته دو یا سه استطاله بسیار باریک و طویل قرار گرفته است. شاخک از تعدادی بند تشکیل یافته و موئی شکل است. این حشرات در مقایسه با سایر بی بالان بزرگتر هستند و معمولا ۱۰-۱۵ میلیمتر و گاهی به ۳۰ میلیمتر می رسند. بدن این حشرات پولک دار و بال دیده نمی شود و به سرعت حرکت می نمایند. یکی از گونه های این راسته که اهمیت اقتصادی دارد، ماهی نقره ای (Silverfish) است که نام علمی آن Lepisma saccharina می باشد. این حشره به طول ۱۰-۱۲ میلیمتر می باشد و استطاله های انتهای شکم آن خیلی بلند است و معمولا در منازل، کتابخانه ها و انبارهای مواد غذائی و در شرائط تاریک فعالیت دارد. بدن آن از فلسهای درخشان خاکستری مایل به نقره ای و در قسمت زیرین بدن متمایل به سفید است.

٣- راسته یادمان Collembola

حشرات این راسته در انگلیسی Springtails نامیده شده و بی بالی به طور کامل در آنها مشاهده می گردد. طول آنها ۱-۲ میلیمتر و هیچگاه از ۷ – ۸ میلیمتر تجاوز نمی کند. شکل عمومی بدن متفاوت و مایل به استوانه ای یا نسبتا کروی است. رنگ بدن اکثرا تیره مات، زرد، سفید و یا قهوه ای است. پوست بدن نرم، صاف و لغزنده و گاهی نیز سفت بوده و اکثرا حاوی مو و یا فلس می باشد. پادمان اغلب فاقد چشمهای مرکب و ساده هستند. حشرات این راسته اغلب در خاکهای غنی از هوموس و یا روی بقایای گیاهی زندگی کرده و گاهی نیز در داخل غارها، لانه مورچه ها با موریانه ها یافت می شوند. گونه های مضر گیاه خوار از گیاهان زراعی، باغی، گلخانه ای و یا از بذر جوانه زده تغذیه می کنند. تخم این حشرات روی، سطح آن صاف و برنگ کرم می باشد و معمولا توسط حشره ماده در دسته های ۵- ۱۰۰ تائی در خاک گذارده می شود. پوره ها پس از خروج از تخم به رنگ سفید مشاهده می گردند مهمترین نمونه از این راسته گونه Sminthurus viridis می باشد که به فارسی دم فنری نامیده می شود.

حشره کامل دم فنری به طول ۲ میلیمتر به رنگ سبز مایل به زرد، بدن کروی و دارای شاخکهای زانوئی است. سر بزرگ و چشمها نیز مشخص می باشد. تخمها كروی به قطر ۰/۳ میلیمتر و برنگ زرد مایل به قرمز است پوره ها به استثنای درشتی جثه شباهت زیادی به افراد کامل دارند. حشره ماده بطور متوسط ۱۲۰ عدد تخم در دستجات ۳۰ تا ۶۰ عددی به ویژه در اسطح خاک های مرطوب می گذارد.

۴- راسته یک روزه ها Ephemeroptera

اندازه این حشرات نسبتا بزرگ و تا حدود ۲۵ میلیمتر نیز می رسد شاخک کوتاه و حشرات کامل دارای دو جفت بال هستند. بالهای جلوئی به مراتب از بالهای عقبی بزرگتر و هر دو جفت نازک و دارای تعداد زیادی رگبالهای طولی و عرضی می باشد. در انتهای شکم ۲-۳ عدد زائده دیده می شود که هر کدام از تعداد زیادی قطعات کوچک تشکیل شده اند.

مرحله غیر بالغ این حشرات در آب زندگی می کند و دارای برانشی های طرفی و انتهائی می باشند و از مواد گیاهی موجود در آب تغذیه می کنند. تعداد پوست اندازی زیاد و گاهی به ۲۷ مولت ( پوست اندازی = Molting) می رسد. مدت زندگی این حشرات در آب از چند ماه تا چند سال متفاوت است. پس از آخرین پوست اندازی حشره Subimage نامیده می شود که به سطح آب می آید و بعد از یک پوست اندازی دیگر به Imag0 یا حشره بالغ تبدیل می گردد. حشره بالغ در اطراف رودخانه ها و برکه های آب دیده می شود. عمر حشره بالغ کوتاه و فقط چند روز است و پس از لقاح و تخم گذاری از بین می رود. مرحله غير بالغ این حشرات از نظر اقتصادی حائز اهمیت می باشد. زیرا این حشرات از مواد گیاهی در حال فساد تغذیه و به مقدار قابل ملاحظه ای از آلوده شدن آبها جلوگیری می کنند. ضمنا برای ماهی ها غذایی خوبی می باشند.

۵- راسته سنجاقک ها Odonata

حشرات این راسته نسبتا بزرگ و اغلب دارای رنگهای متالیک می باشند. چشمها بزرگ، مشخص و میدان دید حشره وسیع است. تعداد بالها دو جفت که تقریبا به اندازه هم و دارای تعداد زیادی رگبالهای طولی و عرضی می باشند. این حشرات قدرت پرواز زیاد دارند و شکارچیان خوبی هستند. پاها برای راه رفتن مناسب نیستند و در پرواز جهت صید حشرات بکار می روند. این حشرات در هوا جفتگیری می کنند و حشره ماده تخمها را در سطح آب و گیاهان آبزی رها می نماید. مرحله غیر بالغ سنجاقک را نیمف (Nymph) یا ناباد (Naiads) می نامند که در گل و لجن کف آب زندگی می کنند. تعداد پوست اندازی در این حشرات ۱۵ مرحله است که طی یک تا چند سال صورت می گیرد. پس از آخرین مرحله حشره کامل از گیاهان آبزی بالا آمده و پس از مدتی به پرواز در می آیند.

۶- راسته راست بالان Orthoptera

این راسته شامل حشراتی از قبیل ملخ ها، سوسری ها و سیر سیرک ها هستند و دارای بدنی کشیده می باشند. در بعضی از گونه ها، بالها کوچک و یا وجود ندارند. تعداد بالها دو جفت که بالهای جلویی معمولا کیتینی و بالهای عقبی غشائی و بصورت بادبزن تاخورده و موقع استراحت در زیر بالهای جلوئی قرار می گیرند. اندامهای مولد صوت در بین حشرات این راسته فراوان است و از این جهت این حشرات را موزیسین های دنیای حشرات می نامند. تولید صدا فقط توسط افراد جهت جلب جنس مخالف برای جفتگیری بکار می رود. این حشرات اغلب دارای یک نسل در سال می باشند. تخم ها اغلب به صورت مجموعه ای در یک کپسول گذاشته می شود. این حشرات اغلب گیاهخوار و از بین آنها ملخها از مهمترین آفات گیاهان زراعی هستند و در موقع حمله خسارت آنها بسیار زیاد است. سیر سیرک خانگی (Gryllus domesticus) و سیر سیرک صحرائی (Gryllus desertus) نیز از گونه های مهم این راسته هستند.

این حشرات دارای دگردیسی ناقص بوده و دارای ۵ سن پورگی می باشند. اغلب در سطح زمین یا روی گیاهان زندگی می کنند ولی بعضی از آنها در زیرزمین بسر می برند. پاها از نوع دونده شاخکها غالبا بلند و در انتهای شکم دارای یک جفت زائده به نام سرسی (Cerci) هستند. ماده ها مجهز به تخمریزند که شکل و اندازه آن در گونه های مختلف متفاوت است. در مناطق معتدل سرد بیشتر گونه ها زمستان را به صورت تخم می گذرانند. ملخ دریائی و ملخ مراکشی از جمله آفات مهم گیاهان زراعی هستند که در فصل آفات غلات به تفصیل شرح داده خواهد شد. بعضی از مولفين سوسری مانندها را در راسته جداگانه ای بنام Dictyoptera طبقه بندی نموده اند ولی ,Borror (1971) DeLong این راسته را در راسته Orthoptera ادغام و شرح می دهند و مجموع گونه های شناخته شده هر دو راسته را ۲۲۵۰۰ گونه می نویسند. آبدزدک ها، شیخکها و چوبک مانندها نیز جزء این راسته محسوب می شوند.

۷- راسته موریانه ها Isoptera

در قرارداد این حشرات به مساوی بالان معروف بوده و زندگی اجتماعی دارند و تحت نام موریانه ها (Termites) گفته می شوند. حشرات مزبور دارای دو جفت بال غشائی هستند که علاوه بر شباهت زیاد، اندازه آنها نیز تقریبا با یکدیگر برابر است و واژه Isoptera نیز ناشی از برابر بودن بال آنها می باشد. دگردیسی در این حشرات دگردیسی ناقص و قطعات دهان نیز از نوع ساینده (جونده) است. موریانه ها گاهی اشتباها به علت شباهت ظاهری به مورچه ها آنها را مورچه های سفید می نامند. در موریانه ها محل اتصال شکم به سینه برخلاف مورچه ها باریک نشده است و خصوصیات دیگری نیز وجود دارد که به کمک آنها می توان موریانه ها را به سهولت از مورچه ها تشخیص داد. اندازه موریانه ها نسبتا کوچک و در گونه های مختلف طول آنها ۲ تا ۲۲ میلیمتر است. در این حشرات فقط افراد نر و ماده جنس بارور در مدت محدودی از زندگی خود بال دارند او پس از پرواز جفت یابی بالهای خود را از دست می دهند.

موریانه ها همه چیز خوار و عمدتا از فرآورده های چوبی، پشمی، پنبه ای و حتی لاستیکی تغذیه می نمایند و گفته می شود که در بین مواد آلی تنها استات سلولز از گزند این حشره در امان است. تقریبا کلیه موریانه ها به یک ماده غذایی انرژی زا یعنی سلولز نیاز دارند. سلولز پس از هضم تبدیل به گلوکز می گردد. موریانه ها در هوای آزاد زندگی نمی کنند، بلکه در مکانهای بسته ای که دارای هوای آرام بوده و رطوبت نسبی آن بیش از ۵۰٪ است بسر می برند. نور هیچگاه در لانه موریانه ها نفوذ نکرده و میزان گازکربنیک آن همیشه زیاد می باشد. نمونه مهم موریانه در ایران گونه Hodotermes turkestanicus می باشد که در مناطق شمالی و مرکزی به قسمتهای چوبی خانه ها، تیر تلفن و تلگراف حمله می کند و گاهی خسارت فوق العاده ای وارد می آورد. نرها و ماده های بالدار، مبداء و نقطه شروع کلنی های موریانه ها می باشند. این حشرات در یک روز آفتابی و متعاقب چند ساعت بارندگی کلنی را در آن بوجود آمده اند ترک می کنند و در فضا به پرواز زفاف (Nuptal flight) در می آیند. این پرواز عمدتا به منظور جفت یابی و انتخاب اصلح صورت میگیرد. جفتگیری در داخل لانه صورت میگیرد و برخلاف مورچه ها و زنبور عسل، حشره نر (شاه) در کنار ملکه یا ماده تخم گذار باقی می ماند این دو موریانه پس از جفتگیری بالهای خود را از دست می دهند. نوزادهائیکه در مرحله اولیه تولید می شوند توسط خود ملکه پرورش و نگهداری می شوند ولی پس از پر جمعیت شدن کلنی این کار توسط کارگران انجام می گیرد. بالاخره بعد از چندین سال زندگی وقتی ملکه قدرت تخمریزی خود را از دست داد، یا موریانه نر بارور از بین رفت، کلنی برای یک یا هر دو آنها از بین کاندیدهای موجود جانشین معین می کند.

۸- راسته بهاره ها

حشرات این راسته از اصطلاح انگلیسی Stoneflies یا مگس های سنگ گفته می شوند. اندازه آنها متوسط تا بزرگ و بدن آنها نرم می باشد. قطعات دهانی از نوع جونده (ساینده) و تحلیل رفته و شاخک ها طویل می باشد. تعداد بالها دو جفت که در حال استراحت تاخورده و بصورت مسطح در پشت قرار می گیرند. بالهای عقبی بمراتب از بالهای جلوئی بزرگتر می باشند و تعداد رگبالهای عرضی نسبتا زیاد و قدرت پرواز کم است. بدن طویل و مسطح و خطوط کناری بدن موازی هستند. در انتهای شکم یک جفت سرسی طویل قرار دارد که از مشخصات مهم این حشرات می باشد. تخم ها بصورت توده هائی در سطح آب آزاد می شوند، نیمف ها در زیر سنگ ها در کف بستر آبهای صاف که شدت جریان سریع ندارد یافت می شوند. اکثر نیمف ها گیاهخوار و بعضی شکاری هستند و از حشرات یا سایر بی مهرگان کوچک آبزی تغذیه می کنند. تنفس در نیمفها توسط برانشی های تراکیان (Tracheal gills) که در قاعده پاها قرار گرفته اند انجام می گیرد. تا کنون حدود ۱۵۵۰ گونه از این حشرات در دنیا شناخته شده که اغلب از نظر اقتصادی حائز اهمیت نیستند.

۹- راسته گوش خیزکها Dermaptera

شکل بدن این حشرات کشیده و مستوی و در انتهای شکم یک جفت قلاب انبرک مانند دارند. قطعات دهانی آنها ساینده است. بعضی از حشرات این راسته فاقد بال هستند و در گونه های بالدار دو جفت بال دیده می شود. بالهای عقبی بزرگ و نیمه گرد و دارای رگبالهای زیادی می باشند. این بالها در هنگام استراحت بطور طولی و عرضی تاخورده و در زیر بالهای جلوئی که فاقد رگبال می باشند قرار می گیرند. بالهای جلوئی کیتینی و بالپوش ها کوتاه می باشند. اغلب گونه ها از مواد در حال پوسیدن و یا گلبرگ ها و برگها تغذیه می کنند و بعضی گونه ها شکاری می باشند. این حشرات فعالیت شبانه دارند و در روز پنهان می گردند. تخم ها در خاک گذارده می شود و حشره ماده تا هنگام خروج نوزادان از آنها مراقبت می کند و در بعضی گونه ها این مراقبت تا مدتی ادامه می یابد. نمونه مهم این راسته، گوش خیزک معمولی یا Forticularia auricularia می باشد.

۱۰ – راسته امبيوپترا Embioptera

حشرات این دسته که به انگلیسی Webspinners گفته می شود کوچک و دارای بدنی نرم، طویل و مستطیلی شکل می باشند. قطعات دهانی از نوع ساینده (جونده) و تحلیل رفته است. حشرات ماده فاقد بال می باشند و در گونه های بالدار جنس نر دارای دو جفت بال نازک می باشد که از نظر شکل و ساختمان بهم شبیه بوده و تعداد رگبالهای آنها کاهش یافته است.

این حشرات در تونل هائی که از تارهای شبیه تار کرم ابریشم ساخته شده اند بصورت دسته جمعی زندگی می کنند. این تونل ها اغلب در زیر موادی از قبیل سنگ، چوب درخت و غیره ساخته می شوند. تارهای ابریشمی که از آن تونل ها ساخته می شوند توسط غددی که در قاعده پنجه های پاهای جلو قرار گرفته است ترشح می شوند. حشره ماده تخم های خود را که تعداد آنها نسبتا کم است در تونل ها می گذارد و این تخم ها پس از مدت کوتاهی به نیمف تبدیل می شوند. دگردیسی در این حشرات تدریجی و بنظر می رسد که در سال فقط یک نسل وجود دارد. این حشرات از مواد گیاهی مخصوصا قارچها تغذیه می کنند. در این راسته تا کنون ۱۴۹ گونه و به قولی ۲۰۰ گونه شناخته شده است که اغلب کمیاب هستند و بندرت دیده می شوند.

۱۱ – راسته شپش های چوب Psocoptera

حشرات این دسته بسیار ظریف و دارای چهار بال مشخص هستند و در بعضی تیره ها بی بالی مشاهده می شود. قطعات دهانی ساینده و دگردیسی تدریجی است. این حشرات خیلی کوچک و کوتاه و بدنی پهن به اندازه ۴ تا ۸ میلیمتر طول دارند. شاخکها ۱۳ تا ۵۰ مفصلی و بسیار بلند می باشد. این حشرات بعلت کوچکی بندرت دیده می شوند. بالهای جلوئی بزرگ تر و رگبالهاکاملا مشخص می باشد. گاهی این حشرات در منازل به تعداد زیاد در کتابخانه ها یافت می شوند و موجب صدمه به کتابها، مجلات و حتی مبل و غیره می شوند و بعلت اینکه از چسب، نشاسته و کاغذ تغذیه می نمایند به شپش كتاب (book lice) نیز معروف شده اند. بسیاری از گونه ها در زیر پوست درختان و یا زیر برگهای افتاده از قارچ ها، جلبک ها و مواد گیاهی در حال فساد تغذیه می نمایند. نمونه مهم از این حشرات را می توان Troctes divinatoria نام برد که آفت انباری بوده و به کلکسیون های مختلف و مواد غذائی گوناگون حمله برده و گاهی موجب خسارت های زیاد می گردد.

۱۲ – موریانه مانندها Zoraptera

حشرات این راسته از کمیاب ترین گروه حشرات هستند و در دنیا تا کنون فقط ۲۲ گونه از این حشرات شناخته شده است. این حشرات بسیار کوچک و حدود ۲-۳ میلیمتر طول دارند. شاخک ها طویل و نه قطعه ای می باشند. قطعات دهانی ساینده و دگردیسی در آنها تدریجی است. حشرات بالدار این راسته دارای دو جفت بال نازک می باشند. تعداد رگبالها کاهش یافته و بالها مانند بال موریانه ها در قاعده در امتداد خط ضعیفی شکسته می شود و می افتد. گونه ها و فرم های بی بال بدون چشم و فاقد قدرت بینائی هستند. این حشرات در زیر تنه های درختان افتاده چوب های در حال فساد و خاک اره یافت می شوند. حشرات این راسته اغلب بصورت کلنی های ۲۵ – ۱۰۰ عددی زندگی می نمایند.

۱۳ – راسته شپش های حیوانی Mallophaga

حشرات این راسته اغلب انگل خارجی پستانداران و پرندگان می باشند ولی روی انسان فعالیتی ندارند. قطعات دهانی این حشرات از نوع ساینده و جهت تغذیه از پوست های جلدی، پر، مو و گاهی خون لخته شده میزبان بکار می رود. پنجه های پای حشرات این راسته به ناخن های چنگال مانندی ختم می شود که جهت چسبیدن به پر و مو سازش یافته است. مراحل مختلف سیکل زندگی این حشرات روی یک میزبان طی می گردد و انتقال فقط از راه تماس صورت می گیرد. حشرات این راسته بسیار کوچک، بی بال و سر آنها عریض تر از قفس سینه می باشد. این شپش ها کمتر ممکن است بیماری میکروبی یا انگلی را انتقال دهند لیکن موجب ناراحتی میزبان خود می شوند. مهمترین شپش های این راسته عبارتند از:

شپش سگ              Trichodectes canis

شپش گوسفند               Trichodectes ovis

شپش اسب                 Trichodectes equi

شپش گاو                 Trichodectes bovis

۱۴ – راسته شپش های انسانی Anoplura

حشرات این راسته کوچک بطول ۲-۴ میلی متر و بدون بال هستند و فقط انگل خارجی پستانداران و شپش های انسانی از مشهورترین گونه های این راسته می باشند. قطعات دهانی جهت سوراخ کردن و مکیدن بکار می روند و پنجه ها فقط به یک چنگال جهت چسبیدن به موها سازش یافته اند. تمام مراحل زندگی حشره روی یک میزبان طی می شود و انتقال فقط از راه تماس صورت می گیرد. شپش ها در محل هائیکه اجتماع متراکم است و نکات بهداشتی لازم رعایت نمی گردد در اثر تماس به سرعت زیاد و بصورت اپیدمی در می آیند. این حشرات رژیم خونخواری داشته و سازش کامل با شرایط انگلی دارند و بطور کلی این شپش ها انگل اختصاصی انسان می باشند. مقاومت این حشرات در خارج از بدن انسان کم و نسبت به تغییرات درجه حرارت بسیار حساس می باشند بطوریکه بطرف اشخاص تب دار تمایلی نشان نمی دهند و در حرارت ۵۲ درجه سانتیگراد در عرض چند دقیقه تلف می شوند. این حشرات ناقل بیماریهای بسیار خطرناک مانند تیفوس، تب راجعه و غیره می باشند و مهمترین شپش های انسانی این راسته عبارتند از:

1) Pediculus humanus capitis              شپش سر

2)         Pediculus humanus corporis     شپش بدن

3) Phthirius pubis                               شپش ( موی زهار)

شپش سر زیرگونه ای از شیش انسان بوده و فقط روی موی سر زندگی می کند و شپش بدن که به شپش لباس هم گفته می شود روی بدن فعالیت دارد. طول حشرات کامل بین ۲/۵ تا ۳/۵ میلیمتر است ولی شپش عانه (موی زهار) کوچکتر و ۱/۵ – ۲ متر طول دارد. شپش لباس عمدتا تخم های خود را که رشک نامیده می شود روی لباس و بخصوص در درزهای آن قرار می دهد. دوره انکوباسیون تخم حدود یک هفته است. طول زندگی یک نسل بندرت از ۳۰ روز تجاوز می کند. شپش سر تخم های خود را به موها می چسباند و بیشتر از طریق شانه و بر سر انتقال پیدا می کند. در این راسته علاوه بر شپش های انسانی تعدادی نیز که متعلق به خانواده Haematopinidae هستند، انگل جانواران اهلی، نظیر اسب، گاو و گوسفند می باشند.

۱۵ – راسته بال ریشک داران Thysanoptera

راسته بال ریشک داران که باسامی پا حبابداران و یا تریپس ها نیز گفته می شوند از آفات مهم گیاهی هستند. این حشرات کوچک و باریک و ۰/۵ – ۵ میلیمتر طول داشته و ممکن است بالدار و یا بدون بال باشند. در افراد بالدار وقتی که بالها خوب رشد کرده باشد، تعداد آنها دو جفت است که خیلی باریک و نسبتا بلند و دارای ریشکهائی در اطراف هستند. قطعات دهانی از نوع مکنده، شاخک ها کوتاه و ۶ – ۱۰ مفصلی است. پنجه ها یک تا دو مفصلی و بدون ناخن است. به جای ناخن بادکش دارند که بهمین جهت نام پا حبابداران نیز به آنها اطلاق می گردد. بعضی از تریپس ها مجهز به تخمریز نیز بوده و در انتهای شکم به صورت لوله باریکی درآمده و آلت تخمریز را تشکیل می دهد.

تریپس ها از نظر دگردیسی حد واسط بین حشرات با دگردیسی ساده و حشرات با دگردیسی کامل می باشند. به همین جهت حشرات سن اول ودوم را که فاقد آثار بال هستند لارو میگویند.

در تریپس ها حشرات نر و ماده خیلی با هم مشابه هستند. حشرات نر کوچکتر و فاقد تخمریز و یا زائده لوله مانند در انتهای شکم می باشند. در بعضی گونه ها نر وجود ندارد و حشرات بطريق بکرزائی تولید مثل می کنند. تریپس هائیکه تخمریز دارند تخم های خود را داخل نسج گیاه میزبان می گذارند. تریپس ها اغلب گیاه خوار و آفت گل، برگ، جوانه و سرشاخه های جوان می باشند. آثار تغذیه این حشرات بخصوص روی برگها با ایجاد لکه نقره ای رنگ مشهود است. عده ای از تریپس ها ناقل بعضی از بیماریهای ویروسی و برخی پردا تور کنه های گیاهی می باشند.

۱۶- راسته ناجوربالان (سنها) Hemiptera

حشرات این راسته اصطلاحا سن نامیده شده و مفهوم فارسی Hemiptera نیز نیم سخت باليوشان است. زیرا بالهای جلوئی این حشرات در قسمت ابتدائی چرمی و ضخیم و در قسمت انتهائی غشائی می باشد و طرح استقرار رگها روی آنها نیز از عوامل مهم طبقه بندی بسیاری از سن ها در سطح خانواده است. اندازه این حشرات چند میلیمتر تا چند سانتی متر متفاوت بوده و اکثر آنها در خشکی زندگی می کنند و بعضی گونه ها آبزی می باشند. بطور کلی سنها اغلب دارای دو جفت بال هستند و بالهای عقبی که هنگام استراحت در زیر بالهای جلوئی قرار می گیرند نازک می باشند.

در قاعده بین بالها معمولا یک صفحه مثلثی شکل بنام اسکوتلوم (Scutelum) وجود دارد. قطعات دهانی این حشرات از نوع سوراخ کننده و مکنده می باشد و بدینوسیله از بافت های گیاهی تغذیه می کنند و در کشاورزی حائز اهمیت بسیار هستند. شاخکها در سن ها ۴-۵ مفصلی و غالبا بلند می باشد. چشم های مرکب عموما خوب رشد کرده اما چشم های ساده که معمولا سه عدد است در مواردی ممکن است از بین رفته باشند. در بسیاری از گونه ها غده هائی در بدن وجود دارد که در کناره های سینه باز می شود که از آنها مواد بودار و زننده خارج می گردد. بعضی از انواع سن ها مانند ساس (Cimex lectularis) از خون بدن انسان مکیده، برخی نیز شکارچی بوده و از حشرات و جانوران دیگر تغذیه می نمایند. دگردیسی در سن ها ناقص و نوزاد پس از خروج از تخم چند مرحله پورگی را طی می کند تا به حشره کامل برسد.

۱۷- راسته جوربالان Homoptera

این راسته شامل گروه های متنوعی از حشرات می باشند. زنجره ها، پسیل ها، مگس های سفید، شته ها و شپشکها که از آفات مهم در کشاورزی هستند جزو این راسته محسوب می شوند. بسیاری از این حشرات فاقد بال بوده و گونه های بالدار دارای دو جفت بال نازک می باشند. بالها در هنگام استراحت بصورت سقف مانند (Roof like) در پشت حشره قرار می گیرند. در بعضی گونه ها هر دو جنس یا یکی از جنسها فاقد بال است. در شپشک ها افراد نه فقط یک جفت بال دارند و در شته ها فقط در مواقعی از سال بال دارند و در مواقع دیگر بی بال می باشند. قطعات دهانی مانند قطعات دهانی سن ها جهت سوراخ کردن و مکیدن بکار می رود. این حشرات مانند سن ها دارای دگردیسی ناقص می باشند.

این راسته به دو زیر راسته و هر زیر راسته نیز به پنج خانواده و مجموعا ده خانواده به اسامی ذیل تقسیم می شوند که درباره اکثر گونه ها در فصول بعد شرح داده خواهد شد.

1) Cicadidae Lory   زنجره ها

2) Membracidae   

3)Fulgoridae          زنجره ها(زنجره خرما)

4) Cercopidae        

5) Cicadellidae Lasaj زنجرک ها

6) Coccidae Low       شپشکها

7) Psyllidae Logo      پسیل ها

8) Aleurodidae         مگسهای سفید

9) Aphididae Lod      شته ها

10) Phylloxeridae     فیلوکسراها

۱۸ – راسته بال توریها Neuroptera

اندازه و شکل ظاهری گونه ها در این راسته بسیار متفاوت است ولی از نظر ساختمانی بسیار بهم شباهت دارند. شاخکها طويل و قطعات دهانی از نوع ساینده (جونده) می باشد. دگردیسی در این حشرات کامل است. تعداد بالها دو جفت می باشد که از نظر شکل و ساختمان شبیه و دارای تعداد زیادی رگبالهای طولی و عرضی می باشند. بالها در

حالت استراحت بصورت سقف مانند (Roof like) در پشت قرار می گیرند. پنجه ها ۵ مفصلی و انتهای شکم فاقد سرسی است. لارو اکثر گونه ها آبزی و اغلب این حشرات شکاری و در کنترل حشرات مضر اهمیت دارند. یکی از خانواده های مهم این راسته Chrysopidae و مخصوصا جنس Chrysopa می باشد که از حشرات شکارگر فعال است و بیشتر از شته ها تغذیه می نماید.

19 – راسته سخت بالپوشان Coleoptera

راسته سخت بالپوشان یا قاب بالان که اصطلاحا به آنها سوسک (beetles) می گویند، بزرگترین راسته حشرات بوده و حدود ۴۰ درصد از گونه های شناخته شده رده حشرات را شامل می شود. تا کنون در دنیا ۲۹۰۰۰۰ گونه سوسک شناسائی شده که از این تعداد ۲۸۶۰۰ گونه در آمریکای شمالی انتشار دارد. اندازه سوسکها متغیر و از کمتر از یک میلیمتر تا چند سانتیمتر دیده می شوند. بعضی از گونه های گرمسیری طولشان به ۱۰ – ۱۳ سانتیمتر می رسد. یکی از بارزترین وسیله تشخیص آنها داشتن بالهای جلوئی سخت کیتینی است که به صورت پوششی روی بالهای عقبی غشائی قرار می گیرد. بالهای جلوئی را بالپوش یا Elytra نامند و معمولا فقط به عنوان غلاف های محافظ عمل می کنند و تنها بالهای عقبی هستند که در پرواز بکار می روند. قطعات دهانی در سوسکها جونده (ساینده است و آرواره ها بخوبی رشد کرده اند. آرواره های بالائی اکثر این حشرات قوی بوده و در خرد کردن بذور یا جویدن چوب بکار می روند و در بقیه گونه ها این آرواره ها باریک و نوک تیز می باشند. در سرخرطومی ها قسمت جلوئی سر دراز شده و به یک خرطوم نسبتا طویلی تبدیل شده است که قطعات دهانی در قسمت انتهای آن قرار دارد. دگردیسی در سوسکها کامل و دارای مراحل تخم، لارو، شفیره و حشره کامل هستند. لارو سخت بالپوشان در خانواده های مختلف و به تناسب شكل و طرز فعالیت ممکن است از نوع کامپودئی فرم Compodeiform)، اسکارائی فورم (Scaraebaiform) و یا ورميفرم (Vermiform) باشند. شفیره از تیپ آزاد، دارای جلد نازک و شکننده است. شاخک ها معمولا ۱۱ مفصلی و پنجه ها ۱ – ۵ مفصلی هستند (حداد ایرانی نژاد، ۱۳۶۴).

سوسک ها غالبا در هر محلی که حشرات در آن یافت شود دیده شده و از انواع مواد گیاهی و حیوانی تغذیه می کنند. تعداد زیادی از آنها گیاه خوار، شکارچی و بعضی لاشه خوار هستند و تعداد کمی پارازیت و برخی از کیک ها و قارچ ها تغذیه می نمائید.

بعضی زندگی زیرزمینی داشته و تعدادی آبزی و نیمه آبزی می باشند. تعداد زیادی گیاه خوار و بطور آزاد از برگها تغذیه نموده، عده ای گل یا میوه یا چوب را سوراخ می کنند. بعضی مینوز بوده و برخی به ریشه ها حمله می کنند. تعدادی از سوسکها آفت انباری بوده و از آفات مهم محصولات درد محسوب می شوند. دوره زندگی حشرات این راسته از ۴ نسل در سال تا یک نسل در چندین سال متغیر است. اکثر گونه ها دارای یک نسل در سال هستند. زمستان گذرانی ممکن است بسته به گونه سوسک در هر یک از مراحل مختلف اعم از تخم، لارو، شفیره و یا حشره کامل صورت پذیرد.

۲۰- راسته استرپ زیپترا Strepsiptera

حشرات این راسته بسیار کوچک و اغلب گونه های شناخته شده انگل های داخلی حشرات می باشند. قطعات دهانی در حشرات نر تحلیل رفته است ودر حشره ماده اغلب وجود ندارد. چشم ها دارای پایه بوده و شاخک از نوع Flabellate می باشد. متاتوراکس یا سینه سوم در حشره نر بزرگ شده است. تعداد بالها در حشره نر دو جفت می باشد. جفت اول تبدیل به اندامهای کوچک شده است و جفت دوم بزرگ و مثلثی شکل و دارای تعداد معدودی رگبال می باشد. حشره ماده شبیه کرم بوده و فاقد شاخک، چشم، پا و بال است. این حشرات دارای دگردیسی کامل هستند.

۲۱- راسته مکوپترا Mecoptera

تعداد حشرات این راسته نسبتا کم بوده و اغلب متعلق به جنس Panorpa می باشند. شاخکها و پاها طویل و باریک و پنجه ها پنج مفصلی هستند. تعداد بالها دو جفت و تعداد رگبالها زیاد می باشد. قطعات دهانی از نوع جونده (ساینده) و در انتهای یک خرطوم (Beak) قرار گرفته اند و خرطوم نسبت به محور بدن تقریبا بطور قائم می باشد. حلقه انتهائی شکم در حشره نر دارای یک اندام پنس مانند است که بظاهر بعلت خمیدگی شبیه دم عقرب بنظر می رسد. این حشرات دارای دگردیسی کامل می باشند. لاروها و حشره بالغ از حشرات و سایر مواد حیوانی مانند حشرات مرده و غیره تغذیه می کنند و این عمل در هنگام استراحت انجام می گیرد و در حال پرواز صورت نمی گیرد.

۲۲ – راسته بال موداران Trichoptera

حشرات این راسته بظاهر شبیه پروانه ها هستند ولی بالها و بدن آنها از مو پوشیده شده است. شاخکها و پاها طویل و پنجه ها پنج مفصلی می باشند. قطعات دهانی حشره بالغ تحلیل رفته است. تعداد بالها دو جفت و نازک می باشند. تخم ها به تعداد نسبتا زیاد و بصورت یک توده ژلاتینی در سطح آب روی اندامهای گیاهان آبزی گذاشته می شوند. شکل این توده ها در طبقه بندی حائز اهمیت است. لاروها شبیه لارو پروانه ها ولی فاقد پاهای شکمی هستند. پاهای سینه ای کاملا مشخص می باشند و قطعات دهانی برای جویدن سازش یافته است. لاروها اطراف خود را با قطعاتی از شن، چوب و غیره بصورت یک پوشش مشخص که آنرا Case می نامند می پوشانند.

۲۳- راسته بال پولک داران پروانه ها) Lepidoptera

حشرات این راسته که به پروانه ها معروف هستند یکی از بزرگترین و مهمترین گروه حشرات می باشند و بعد از سخت بالپوشان (Coleoptera) به قولی با ۱۵۰/۰۰۰ گونه از نظر تعداد در درجه دوم اهمیت قرار دارند. این حشرات اغلب دارای دو جفت بال نازک می باشند که از فلس پوشیده شده اند. این فلس ها جهت استحکام بال موثر بوده و موجب پیدایش الوان مختلف هستند. قطعات دهانی بصورت میله باریکی در آمده که در موقع استراحت مانند فنر ساعت جمع می شود و خرطوم نام دارد. خرطوم برای تغذیه از شهد گلهاست و گاهی طول آن به ۱۵ سانتیمتر می رسد. حشرات این راسته دگردیسی کامل دارند و لارو آنها کاترپیلارو از نوع اروسیفرم (Eruciform) است. لاروها علاوه بر پاهای صدری دارای ۲ – ۵ جفت پای شکمی یا پای گوشتی نیز می باشند. رژیم غذایی در این حشرات بسیار متنوع بوده و در واقع پروانه ها با همه زیبائی در مرحله لاروی از آفات مهم گیاهان زراعی، باغی، جنگلی و همچنین محصولات انباری می باشند، که در فصول آینده به شرح انواع مهم آنها پرداخته می شود.

راسته بال پولکی ها را بدو زير راسته روز پرکها (Rhopalocera) و شب پره ها (Heterocera) تقسیم می کنند. روز پرکها (Butterflies) معمولا شاخک سنجاقی دارند، شکم آنها باریک و کوچک است. در شب پره ها (Moths) غالبا شاخک سنجاقی نیست و بصورت موئی یا شاخه ای دیده می شود. شکم معمولا بزرگ و پرواز آنها در شب صورت می پذیرد. در راسته پروانه ها تقریبا تعداد ۲۱ خانواده طبقه بندی شده که اغلب آنها از نظر کشاورزی اهمیت فوق العاده

دارند.

۲۴ – دو بالان Diptera

مگس ها و پشه ها در این راسته قرار دارند. این حشرات اغلب دارای بدنی کوچک، نرم و قدرت پرواز زیاد می باشند. جفت دوم بالها در این حشرات تبدیل به اندام کوچکی بنام هالتر گردیده که در عمل توازن حشره نقش مهمی دارد. قطعات دهانی دو بالان برای سوراخ کردن، مکیدن خون سازش پیدا کرده است. بین دو بالان نمونه های فراوانی از حشرات خیلی خطرناک برای انسان و دام وجود دارد. عده ای از پشه ها ضمن مکیدن خون انسان و دام ناقل بیماریهای مالاریا، تب زرد و نظائر آنها می باشند. مگس خانگی، مگس سیاه و عده دیگری از مگس های خونخوار ضمن ایجاد خسارت مستقیم با انتقال عوامل بیماریهای گوناگون مانند حصبه، اسهال، تراخم و بیماری خواب ایجاد ناراحتی می کنند. عده ای خود بطور مستقیم در انسان و دام تولید بیماریهای انگلی می کنند که از آن جمله بیماریهای معروف به میاز در انسان و دام و نیز سرگیجه دام و بیماریهای ناشی از مگس های انگل دام را می توان نام برد. حشرات این دسته دارای دگردیسی کامل بوده و لارو اغلب گونه ها Maggot نامیده می شود. بعضی از آفات مهم گیاهی نیز از این راسته هستند مانند مگس گیلاس، مگس مدیترانه، مگس خربزه، مگس غلات، مگس چغندر قند، مگس انجیر و غیره که شرح کامل آنها در فصول مربوطه خواهد آمد. این راسته شامل بر ۱۹ خانواده است.

۲۵ – راسته کک ها Siphonaptera

کک ها حشرات کوچک و بدون بال هستند که به صورت جانوران کامل خونخوارند و خون بدن انسان و عده ای از پستانداران، پرندگان و جانوران دیگر را می مکند. بسیاری از گونه ها به دلیل مکیدن خون انسان و انتقال بیماریهائی مانند طاعون و تیفوس و نیز میزبان واسط بعضی از کرمهای انگلی، از جانوران موذی و خطرناک بشمار می آیند. قطعات دهانی این حشرات از نوع سوراخ کننده و مکنده است. ران پاهای عقبی قوی و برای جهیدن حشره آماده شده است. دگردیسی در کک ها کامل و تخم روی میزبان و یا در محل زندگی میزبان و یا در خاک گذارده می شود. لاروها دارای قطعات دهانی جونده و فاقد پا می باشد و در آخرین مرحله لاروی در یک پیله به شفیره تبدیل می شوند. نمونه مهم این راسته کک معمولی (Pulex irritans) می باشد که میزبان های مختلفی دارد. قابل توجه اینکه حشره مذکور برخلاف تصور ناقل بیماری طاعون نیست ولی بدلیل سطح انتشار جهانی و تراکم شدید آن در نواحی گرم و مرطوب و غیر بهداشتی از حشرات خیلی موذی است. یکی از گونه های مهم کک ها که ناقل بیماری طاعون است گونه Xenopsylla cheopsis می باشد که بیشتر پارازیت موشها است ولی از خون انسان هم تغذیه می کند. این حشره ناقل تیفوس هم می باشد.

۲۶ – راسته بال غشائیان Hymenoptera

زنبورها و مورچه ها از حشرات متداولی هستند که در این راسته قرار دارند. حشرات این راسته از نظر اندازه، ساختمان و دوره زندگی بسیار متنوع می باشند. این حشرات دارای دو جفت بال نازک و غشائی هستند و جفت دومی کوچکتر و رگبال های آن تحول بیشتری پیدا کرده است. قطعات دهانی از نوع ساینده و یا ساینده لیسنده است. در این حشرات دگردیسی کامل و شکم حشره کامل در انتها معمولا به یک اندام اره مانند، سوراخ کننده و یا نیش ختم می شود. حشرات این راسته بنظر می رسد که از مفیدترین گروه حشرات باشند زیرا گذشته از اهمیت بسیار زیاد آنها در عمل گرده افشانی، شامل تعداد زیادی حشرات آنگل و شکاری می باشند که در کنترل حشرات از آنها استفاده می گردد. زنبور پارازیتوئید Trichogramma یکی از این حشرات مفید است. نمونه مهم این راسته زنبور عسل (Apis mellifera) و مورچه ,Lasius sp نیز جزو این راسته می باشند. بعضی از زنبورها نیز آفت گیاهی بوده مانند زنبور ساقه گندم، زنبورهای گوجه، زنبور مغز خوار بادام و زنبور مغز خوار پسته و غیره. لارو این حشرات مانند پروانه ها از نوع اروسیفرم ولی تعداد پاهای گوشتی و یا کاذب آنها از پنج جفت بیشتر است و از روی همین علائم می توان لارو بعضی از زنبورها را از پروانه ها تشخیص داد. ضمنا لاروهای مذکور در سر فقط یک جفت چشم ساده دارند. این راسته مشتمل بر ۱۳ خانواده است.

نوشته رده بندی حشرات Classification اولین بار در فروشگاه خدمات کشاورزی. پدیدار شد.

جوندگان به گروهی از جانوران پستاندار گفته می شود که از روی خصوصیات دندانها، از سایر گروه ها متمایز می شوند. بدین ترتیب که در فک پائین دارای یک جفت و در فک بالا دارای یک یا دو جفت دندان ثنایا می باشند. این دندانها درشت و فاقد ریشه بوده و ارتفاع آنها همیشه ثابت است. در این جانوران دندان انیاب مطلقا وجود ندارد و جای آنها روی فک خالی و نمایان است. در اغلب جوندگان روده کور خیلی رشد کرده است. از نظر طبقه بندی جوندگان به دو زیر دسته تقسیم می شوند:

١- زیر راسته Duplicidentata که در فک بالا دو جفت دندان ثنايا دارند که جفت دوم به صورت ستون های کوچکی در پشت دندان های جفت اول قرار گرفته اند و خرگوشها از این گروهند. مانند خرگوش آسیائی (با جثه کوچک) و خرگوش اروپائی (با جثه بزرگ) و جوجه تیغی

۲ – زیر راسته Simplicidentata که در فک بالا فقط یک جفت دندان ثنايا دارند. انواع موشها در این گروه طبقه بندی شده اند. مانند موش كلاهو، موش ورامین، موش سیاه، موش خانگی، موش آبی، موش مغان، موش شکول و موش جنگلی که شرح مختصر آنها متعاقبا خواهد آمد.

١- خرگوش آسیای مرکزی با خرگوش جثه کوچک اLepus talai Pal

وجود این خرگوش از آسیای مرکزی در شمال دریاچه خزر و در شمال شرقی ایران (خراسان) گزارش شده است. در اطراف باغها، نی زارها، شوره زارها و اراضی اطراف رودخانه دیده می شوند. طول بدن این جانور حدود ۵۶ سانتیمتر و وزن آن حداکثر به ۳ کیلوگرم می رسد. رنگ پوست در تابستان زرد خرمائی مخلوط با رنگ تیره و در زمستان روشن تر است. سر نسبتا بزرگ و گوش کوتاه است، به طوری که اگر آن را به سمت جلو روی سر خم کنیم به زحمت به پوزه حیوان می رسد. در انتهای گوشها یک حلقه سیاهرنگ دیده می شود. این جانور لانه خود را در زمین حفر می کند. از نباتات زیادی تغذیه می کند و در دشت های وسیع گیاه Carex physodes مورد علاقه اش است. در زمستان به علت عدم دسترسی به غذاهای مورد علاقه خود و نیاز به سائیدن دندانها از پوست درختان اعم از مثمره و غیر مثمره استفاده می کند. در سال ۳ تا ۴ بار تولید مثل می کند و هر بار ۴ تا ۶ بچه می زاید. پوست این خرگوش ارزش اقتصادی ندارد.

۲- خرگوش اروپائی یا خرگوش جثه بزرگ Lepus europaeus Pall

جانورانی به طول ۶۵ سانتیمتر و وزن حدود ۵- ۷ کیلوگرم می باشند. گوشها اگر به جلو خم شوند از روی پوزه می گذرند (برخلاف گونه اولی). در سطح فوقانی دم لکه سیاه یا تیره دیده می شود. رنگ پشت زرد متمایل به زیتونی و پهلوها و پاهای عقب بخصوص در زمستان سفید رنگ به نظر می رسند. این جانور در دشتهای اطراف تهران و فلات های شمال و غرب و مرکز ایران انتشار دارد و بیشتر در مزارع و باغها لانه درست می کند. در سال دو تا سه دفعه بچه می زاید و تعداد بچه ها در هر دفعه از یک تا چهار عدد متغیر است.

زیست شناسی و مبارزه با خرگوش ها

خرگوشها عموما فعالیت شبانه دارند. هر خرگوش حدود ۸ سال عمر می کند و در سال ۲ تا ۴ بار تولید مثل می کند و هر بار ۱ تا ۶ بچه می زاید و معمولا از علوفه سبز و گیاهان یکساله تغذیه می کنند و در زمستان به علت عدم دسترسی به گیاهان سبز و نیاز به سائیدن دندانها، پوست درختان را می جوند. این جانوران به فراوانی به وسیله گوشتخواران از جمله روباه شکار می شوند.

در نواحی که خرگوش به درختان میوه صدمه می زند، یکی از ساده ترین راههای مبارزه در پائیز، بستن راههای ورود خرگوش به باغ است که معمولا از طریق کانال هایی است که آب وارد باغ می شود. پوشانیدن تنه درختان (تا ارتفاعی که مورد حمله قرار می گیرند) با کلش، نی، نوارهای پلاستیکی سوراخ دار و تور سیمی برای جلوگیری از صدمه خرگوش نتیجه رضایت بخش می دهد. در بعضی نواحی به تنه درختان مخلوطی از سرگین گاو و خاک رس می مالند و بوی مدفوع گاو برای جانور دور کننده است. گاهی با مخلوطی از سم گامکسان ۱۲٪ به نسبت نیم کیلو – سریش یک کیلو – سرگین تازه گاو حدود ۱۰ کیلو و آب ۲۰ لیتر، تنه درختان را اندود می کنند. کاربرد طعمه مسموم برای خرگوش به نسبت یونجه خشک یک کیلو – روغن مایع ۲۰ گرم و فسفور دو زنگ ۱۰ گرم نیز توصیه شده است و این طعمه را هنگام غروب و در زمستان در مجاورت لانه ها و محل عبور خرگوشها قرار داده و صبح آنها را جمع آوری می کنند تا مورد استفاده جانوران دیگر قرار نگیرد. استفاده از طمعه مسموم علیه خرگوشها می باید با احتیاط و دقت فراوان صورت گیرد (اسماعیلی و همکاران، ۱۳۷۴).

۳- جوجه تیغی Hystric leucara Sykis

جانورانی به طول ۸۰-۹۰ سانتیمتر، تمام قسمتهای بدن در سطح فوقانی پوشیده از تیغ های بلندی به رنگ سیاه و سفید (ابلق) است. این تیغ ها نسبتا قطور و در ثلث قدامی ممکن است قطر آنها تا ۶ میلیمتر هم برسد. بیشتر در زمین های مسطح زندگی می کنند و در بریدگیهای رودخانه ای لانه می سازند. گاهی در قبرستانها لانه می کنند، معمولا حفره خروجی لانه در کنار بوته های بزرگ چند ساله تعبیه شده است. در بعضی موارد عمق لانه ها به ۲۵ متر هم می رسد. جوجه تیغی بندرت به خواب می رود و همیشه در حال فعالیت است. این جانور در تاریکی فعالیت می کند، حتی در شبهای مهتابی هم از لانه خارج نمی شود. راجع به بیولژی این جانور در شرایط کشور ما اطلاع کافی در دست نیست. جانوری است که از انواع نباتات مختلف تغذیه می نماید. خسارت آن در کشاورزی بیشتر به مزارع لوبیا، سیب زمینی و ذرت به چشم می خورد. در باغات میوه به میوه های رسیده زردآلو و قیسی حمله کرده و از هسته آنها می خورد. در موستانها به خوشه های انگور که نزدیک زمین باشد صدمه وارد می کند. در زمستان تنه درختان مختلف را مانند خرگوش پوست می کند و به طور حلقه ای پوست اطراف تنه درخت را می جود.

شکار این جانور به سبب گوشت لذیذ و خارهای رنگین آن در بعضی نقاط جهان متداول است. بهترین راه مبارزه شیمیائی آغشته کردن مقداری پنبه به کلروپیکرین و داخل نمودن آن حداقل در عمق دو متری لانه و مسدود کردن دهانه لانه می باشد. به نظر می رسد که طعمه مسموم با تخم هندوانه و فسفور دو زنگ و نیز گاز متیل بروماید هم روی این آفت موثر باشد. برای استفاده از گاز متیل بروماید می توان لوله Applicator را تا عمق دو متری در لانه فرو برده و دهانه را کاملا مسدود نمود و گاز متیل بروماید را به مدت ۱۰ دقیقه آزاد نموده و سپس لوله را خارج کنند. از گاز سیا تور هم علیه این آفت استفاده می شود.

۴- موش كلاهو Citellus fulvus Lick

طول بدن حدود ۳۰ سانتیمتر، رنگ شکم و پشت خاکی مایل به زرد، انتهای دم دارای حاشیه سیاهرنگ است. در تابستان رنگ بدن تیره تر است. این جونده از اطراف نیشابور مشهد، قوچان، شیروان، بجنورد و جنوب زنجان گزارش شده و بیشتر در ارتفاع ۱۲۰۰ تا ۱۳۰۰ متر پراکنده است. این جانور حدود ۷ – ۸ ماه از سال را در خواب بسر می برد، و از اوایل فروردین ماه بیدار شده و فعالیت غذائی خود را آغاز می کند. پس از یک دوره تغذیه و جفتگیری دوباره در اوایل

خرداد به خواب می رود. برخلاف خرگوشها، این موش در روز فعالیت می کند و فقط در اواسط روز که هوا گرم است استراحت می نماید. این جانور در سال فقط یک بار تولید مثل می کند و هر دفعه ۴ – ۱۱ بچه می زاید، اغلب از نباتات وحشی تغذیه می کند ولی در مواقع طغیان به مزارع هم زیان وارد می سازد. مبارزه با این موش اغلب از طریق پاشیدن گرد سیانور در لانه و مسدود کردن دهانه آن و یا طعمه ۵ درصد فسفور دوزنگ و ذرت که دو درصد نیز روغن داشته باشد صورت می گیرد، موقع مبارزه از اوایل اسفند تا اواخر اردیبهشت می باشد.

۵- موش ورامین Nesockia indica Cray

موشهای نسبتا بزرگ هستند که رنگ پشت آنها خرمائی متمایل به خاکی و زیر شکم سفید تا زیتونی است. پوزه عریض و گرد و گوشها کوچک است. این جانور بیشتر در مزارعی که آبیاری می شوند در کنار نهرهای آب و در ساحل رودخانه ها یا در میان نیزارها لانه سازی می کند. در دهانه لانه این موشها همیشه توده قابل توجهی خاک انباشته است. گاهی ارتفاع این توده تا یک متر می رسد. در نواحی مسطح این جانور خاکهای خارج شده از لانه را در سطح بیشتری پخش می کند. این موش در زیر زمین دالانهایی به طول ۵- ۱۵ متر حفر می کند و تا ۷۰ سانتیمتر در عمق زمین نفوذ می کند. بیشتر از ریشه گیاهان استفاده می کند و یا گیاهانی که ریشه ضخیم دارند ترجیح داده می شوند. دالانها دارای ۲-۳ سوراخ خروجی است. این جانور نیز فعالیت شبانه دارد و در تمام فصول سال فعال می باشد. هر موش ماده ۴-۶ بچه می زاید و به نظر می رسد که در سال بیشتر از یک نسل داشته باشد. این موشها بیشتر به خزانه اشجار صدمه وارد می کنند. در مزارع یونجه علاوه بر صدمه به گیاه، تغییر در وضع زمین و آبیاری، دارای خسارت ثانوی بوده و باعث شکستن تیغه های ماشین درو در اثر تجمع خاک در جلو لانه و ناهمواری زمین می گردد. در باغات میوه با تغذیه از پوست طوقه و ریشه اصلی درختان، باعث صدمه شدید می شود. به شبکه انهار از طریق ایجاد نقب و منحرف نمودن آب خسارت شدید می زند و باعث تفریط آب می گردد. در کشور ما، از اکثر نقاط به غیر از نواحی آذربایجان گزارش شده است.

۶- موش سیاه .Rattus rattus L

جانورانی نسبتا درشت به طول ۱۶ سانتیمتر می باشند. دم در این گونه تقريبا طویل و به ۱۹ سانتیمتر می رسد. سطح دم حلقه حلقه به نظر می رسد و پوشیده از مو و فلس است و سطح بالائی آن تیره تر می باشد. رنگ بدن در سطح پشتی خرمائی متمایل به سیاه و در سطح زیری روشن تر به نظر می آید. پاها تقریبا خرمائی است. تقی زاده (۱۳۴۳) موطن اصلی این گونه را از هندوستان ذکر می کند که به وسیله کشتی به سایر نقاط از جمله ایران راه یافته است. در ایران از بندر عباس، بندر انزلی، بندر گز، نواحی مختلف خوزستان و انبارهای جنوب تهران انتشار آن گزارش شده است. بیشتر در مجاورت شهرها و بخصوص انبارها فراوان است. بسادگی می تواند با ایجاد نقب به ساختمانها راه یابد، به همین لحاظ باید در ساختمان انبارها از پی های بتونی و عمیق استفاده شود و کف انبارها را بتون ریزی کنند. در سال ۳-۴ بار بچه می زاید، تعداد بچه ها در هر بار بین ۸- ۲۲ متغیر است.

۷- موش خانگی .Mus musculus L

موشهائی نسبتا کوچک به رنگ خرمائی روشن و با زیر شکم سفید می باشند. طول بدن ۷-۹ سانتیمتر است و دم کوتاه تر از طول بدن است. این جانور در فصول سرد بخصوص زمستان در منازل و انبارها بسر می برد ولی در بهار و تابستان به مزارع و باغها مهاجرت می کند. گاهی در قبرستانها کلنی های عظیمی بوجود می آورند. در باغها و مزارع در کنار بوته ها و درختها لانه می سازند. چون دارای قدرت لانه سازی کافی نیستند اغلب از لانه موشهای دیگر نیز استفاده می کنند. راجع به تعداد دفعات زایش این جانور اطلاع کافی در دست نیست. وینوگرادف (۱۹۵۲) از داخل شکم جانوران ماده آبستن بین ۲ تا ۱۱ جنین بدست آورده است.

۸- موش آبی .Arvicola terrestris L

یکی از بزرگترین موشهای ایران است که طول بدن آن تا ۱۶ سانتیمتر می رسد. دم نسبتا بلندی دارد که به اندازه طول بدن است. کف پنجه های پاها هر کدام دارای پنج زگیل مشخص است و از موهای متراکم پوشیده شده است. رنگ بدن در زمستان قهوه ای متمایل به خاکستری و در زیر شکم سفید است. این موش از اصفهان، نواحی دریای خزر، اطراف تهران، زنجان و کردستان گزارش شده و به نظر می رسد که سطح انتشار وسیعی دارد. بیشتر در کنار رودخانه، باتلاقهای پر درخت و مجاور جنگل ها لانه سازی می کند. در زمینهای مجاور، تونل های طویلی حفر می کنند و باعث قطع ریشه درختان و گیاهانی مانند یونجه میگردند. بیشتر در حد فاصل شب و روز بعد از غروب و قبل از طلوع آفتاب بیشترین فعالیت را دارد. این جانور از قسمتهای مختلف گیاهان، ساقه، برگ، گل، پیاز و ریشه تغذیه می کند. ریشه های ضخیم و سیب زمینی را خیلی دوست دارد. از حشرات و جانوران کوچک نیز می خورد. از جانورانی است که در لانه خود برای زمستان انبار ذخیره مواد غذائی دارد. گاهی از این انبارها چندین کیلو مواد خوراکی بدست آورده اند. در سال ۵- ۴ مرتبه تولید مثل می کنند و هر بار ۶ تا ۸ بچه می زاید.

۹- موش مغان Microtus Socialis Pall

جانورانی به طول ۹ تا ۱۰ سانتیمتر، با پوزهای پهن و کف پای مودار می باشند. فقط در پاهای عقبی پنجه دارای ۵ زگیل است. دم کوتاه و حدود یکپنجم طول بدن است. رنگ بدن خرمائی مایل به خاکستری و در زیر شکم تقریبا سفید است. این جانور حالت اجتماعی دارد و به طور گلهای زندگی می کند. از انواع مواد گیاهی اعم از میوه، دانه و شاخ و برگ تغذیه می کند. گاهی لاشه حیوانات را نیز می خورند. از آفات مهم مزارع غلات در حاشیه مرزی ایران و آذربایجان بخصوص مغان می باشد. این جانور بیشتر در دشتهای باز و خالی از پوشش گیاهی لانه می سازد. لانه آنها دارای پیچ و خم زیاد و دارای سوراخهای خروجی متعدد می باشد. گاهی حفر دالان در جستجوی ریشه و پیاز گیاهان صورت می گیرد. در سال ۳ – ۵ دفعه تولید مثل می کند و هر دفعه تا ۸ بچه می زاید. دوره آبستنی سه هفته است و یک هفته بعد از زایمان دوباره آبستن می شوند. این جانور نیز فعالیت شبانه دارد و روزها استراحت

می کند.

.۱۰ – موش شكول Glis glis Caspicus Satum

این موش یکی از آفات مهم زیتون کاری رودبار می باشد و مغز میوه زیتون را می خورد و بقیه میوه را دور می ریزد. این موش دارای اندام نسبتا درشت به طول ۱۷ سانتی متر و بدن پوشیده از موهای بلند است. رنگ پشت، پهلوها و دم خاکستری تیره و زیر شکم و زیر دم سفید رنگ است. این موش در جنگلها و باغها در شکاف اشجار لانه می سازد و بندرت در پای درختان در زمین زندگی می کند و روزها در لانه پنهان شده و شبها برای تهیه غذا از لانه خارج می گردد. بهترین غذای او میوه بلوط است ولی از گردو و میوه های آبدار و شیرین نیز استفاده می کند. در پائیز برای زمستان آذوقه تهیه می نماید، پس از آن شروع به ساختن لانه زمستانی می کند. داخل لانه را با پشم فرش نموده و خود را به شکل گلوله ای در آورده و به خواب عمیقی فرو می رود. این خواب زمستانی حدود ۷ ماه طول می کشد. در سال فقط یک بار در فصل تابستان تولید مثل می کند و هر دفعه تا ۶ بچه می زاید. برای به دست آوردن پوست آن، انسان مصنوعة لانه زمستانی برای آن می سازد. بدین ترتیب که در جنگلها و یا باغات در نزدیکی بوته ها، چاله کنده و بوسیله پشم یا پوست حیوانات لانه را فرش می نماید، روی چاله را با کاه و کلش و شاخه خشک می پوشاند و داخل آن قدری میوه بلوط و یا گردو قرار می دهد. در زمستان که شکول برای خواب داخل این تله گردید آن را می گیرند.

۱۱- موش جنگلی .Apodemus sylvaticus L

اختلاف بارز موش جنگلی با موش خانگی در این است که پای عقبی موش جنگلی به مراتب بلندتر و باریکتر است و دندانهای ثنا یا دارای دندانه نمی باشند. این موش در جنگلهای کوهستانی و در مناطقی که درخت گردو کاشته شده باشد به فراوانی دیده می شود. در تابستان از علوفه سبز و از بذر نباتات و هسته درختان جنگلی و در زمستان از پوسته درختان جوان تغذیه می کند و گاهی در زمستان به انبارها رو آورده و البته خسارت وارده به نباتات سبز بیش از خسارتی است که به انبارها وارد می آورد.

مبارزه با موشها:

برای مبارزه با موشها بسته به شرایط محیط و نوع موش یکی از طرق زیر را بکار می برند

۱- برای مبارزه با موش آبی – یک کیلو هویج یا خیار را به قطعات کوچک تقسیم کرده با ۵۰ گرم فسفور دو زنک آلوده می کنند و در داخل لانه های فعال یک تا دو قطعه قرار می دهند و دهانه آن را مسدود می کنند.

۲- برای موش كلاهو از طعمه ۵ درصد فسفور دوزنگ در ذرت، همراه با دو درصد روغن مایع استفاده می کنند.

۳ – برای مبارزه با موش ورامین از طعمه ۵ درصد فسفور دوزنگ و گندم استفاده می کنند که نتایج بسیار خوبی می دهد. اگر لازم باشد در پائیز با این موش مبارزه شود اگر به جای گندم از تخم خربزه استفاده کنند نتایج بهتری می دهد.

۴- برای موشهای خانگی و انباری طعمه مسموم دو درصد فسفور دوزنگ و گندم کافی است.

در کاربرد طعمه های مسموم باید دقت کافی مبذول نمود که خطر مسمومیت برای انسان، پرندگان و جانوران دیگر پیش نیاید.

درباره موشهای صحرائی، باید قبلا لانه ها را با خاک پر کرده و رهانمود تا دوباره به وسیله موشها باز شود. بدین ترتیب لانه های فعال مشخص می گردد. یک روز بعد در داخل هر لانه دو تا سه دانه گندم مسموم یا ذرت مسموم می ریزند و دوباره لانه را مسدود می کنند. در مجاورت منازل و جاهایی که احتمال مسمومیت پرندگان خانگی باشد و یا داخل انبارها بهتر است از جعبه های محتوی طعمه استفاده شود. بدین ترتیب که جعبه هائی از مقوا یا چوب به ابعاد ۲۰x۱۰× ۴۰ سانتیمتر می سازند در دو طرف جعبه سوراخهایی به طور روبرو و به فاصله یک سانت از کف جعبه تعبیه می کنند و داخل آن را طعمه می ریزند این جعبه ها را در هنگام شب در کنار لانه و یا در مسیر موشها قرار می دهند و هنگام صبح این جعبه را جمع کرده و در محل محفوظی نگه می دارند. در ساختن طعمه مسموم باید نهایت دقت انجام گیرد تا دست کارگران به سم آلوده نشود و طعمه بوی دست آنها را نگیرد. بعضی از موشها شديدا به بوی دست انسان

حساس هستند و در این صورت از طعمه نمی خورند. برای این موضوع بهتر است از دستکشهای پلاستیکی استفاده شود. در موقع ریختن طعمه بهتر است از قاشق مخصوص استفاده شود و نباید با دست پاشیده شود.

برای ساختن طعمه مسموم ابتدا گندم را در ظروف مخصوص می ریزند و روغن مایع را روی آن پاشیده و با یک قاشق بلند چوبی کاملا به هم می زنند تا به طور یکنواخت با روغن آغشته شود، سپس فسفور دو زنگ را مطابق اندازه داده شده روی گندمهای چرب پاشیده خوب به هم می زنند تا کاملا آلوده شود. در سطوح وسیع می توان از بشکه های مخصوص ضد عفونی بذر برای این منظور استفاده نمود. باید توجه داشت که طعمه فسفور دو زنگ مدت زیادی نمی ماند و به زودی در اثر تبخیر فسفين اثر خود را از دست می دهد. به همین لحاظ باید از این طعمه به اندازه مصرف روزانه تهیه شود.

۵- علف مسموم  یکی از راه های مبارزه با موشهای صحرائی استفاده از علفهای مسموم کننده است. بدین ترتیب که دو کیلو ارسنیک دوشو را با دو کیلو خاک نرم الک شده یا خاکستر خالص مخلوط می کنند. سپس دو کارگر یکی سطل محتوی سم را در دست گرفته و دیگری دسته های کوچک علف را خم کرده و یک طرف آن را با سم آغشته میکنند و در سوراخ موش قرار می دهند. موشها برای خارج کردن علف از پوزه و دستهای خود استفاده میکنند که در نتیجه به سم آلوده می شود. چون موشها بدن خود را می لیسند، لذا سم ارسنیت دوشو وارد بدن موشها شده و آنها را از بین می برد.

در مبارزه با موشهای خانگی از ترکیباتی نظیر وارفارین، زلیو، کلرات، كاستریکس و نظایر آنها نیز استفاده می شود.

نوشته جوندگان زیان آور اولین بار در فروشگاه خدمات کشاورزی. پدیدار شد.

دستگاه گوارش (Digestive system)

دستگاه گوارش در حشرات عبارت از لوله طویلی است که از دهان شروع و به مخرج ختم می شود. اندازه و شکل آن بستگی به رژیم غذایی حشره دارد و در حشرات گیاه خوار طویل و در حشرات گوشتخوار کوتاه می باشد. بطورکلی لوله گوارشی از قسمت های حلق (Pharynx)، مری (Oesophage)، چینه دان (Jabot)، معده اول (Gesier)، معده اصلی (Ventriculus) و بالاخره روده (Intestin) تشکیل یافته است. چینه دان به منزله انبار مواد غذایی بوده و معده اول در حشرات با قطعات دهانی ساینده رشد زیاد کرده و سطح داخل دارای برجستگی هائی است که از نظر خرد کردن مواد غذائی اهمیت دارد. روده در طول خود از سه قسمت تشکیل شده است که شامل روده باریک، روده بزرگ و بالاخره روده راست یا رکتوم می باشد. قسمت رکتوم در انتها به مخرج ختم می شود. در محل اتصال روده باریک به معده لوله های فرعی و بن بست و معمولا طویل وجود دارد بنام لوله های مالییگی (Malpigi tubes) که عمل آنها دفع مواد زائد خون می باشد. حشرات از نظر غذائی به سه گروه گیاه خوار (Phytophages)، گوشتخوار (Carnivores) و همه چیز خوار (Omnivores) تقسیم می شوند و نوع ترشحات لوله گوارشی آنها بستگی کامل به رژیم غذائی مذکور دارد.

دستگاه گردش خون (Circulatory system)

در حشرات اکسیژن بدون دخالت خون به وسیله سیستم تراشه ای تنفس در اختیار سلول قرار می گیرد. لذا دستگاه گردش خون ساده و حفره ای است و خون تحت فشار قلب در حفره عمومی (Haemocele) پخش شده و تمام سلولها و بافتها را فرا می گیرد. این حفره به وسیله دو پرده ماهیچه ای طولی به سه حفره عمومی پشتی، میانی و شکمی تقسیم می شود. حفره پشتی محتوى رگ پشتی طولی است که قسمت جلویی آن به نام آئورت در ناحیه قفس سینه و قسمت عقبی آن در ناحیه شکم به قلب موسوم است. خون حشرات به رنگهای مختلف قرمز، زرد، سبز یا آبی دیده می شود و از دو قسمت پلاسما و سلولهای خون تشکیل یافته است.

دستگاه تنفس (Respiratory system)

حشرات اکثر هوازی هستند و دارای دستگاه تنفسی مخصوصی بنام تراشه (Tracheae) می باشند. این دستگاه مرکب از تعدادی لوله های منشعب است که انشعابات انتهائی خیلی باریک بوده و بنام موی تراشه در تمام اعضاء و بافتها و حتی سلولها امتداد پیدا می کنند و بدین ترتیب مستقیما اکسیژن هوا را بدون دخالت خون به سلول های بدن می رسانند. رابطه لوله های تنفسی با خارج بوسیله سوراخ هائی بنام استیگمات (Stigmate برقرار می گردد. استیگماتها در طرفین حلقه های قفس سینه و شکم قرار گرفته اند. در بعضی از حشرات مانند مگسها و زنبورها که خاصیت پرواز زیاد دارند، تراشه ها در بعضی قسمت ها انبساط پیدا کرده و کیسه های هوائی را بوجود می آورند.

دستگاه تولید مثل (Reproductive system)

در حشرات تولید مثل بطریق دو جنسی (Bisexuee) است که در آن اسپرماتوزئید و اوول در افراد مجزا و بنام نر و ماده ساخته می شود. تولید مثل در بعضی از حشرات بطريق دخترزائی (Parhenogenese) و بدون دخالت جنس نر صورت میگیرد. حشرات اکثرا تخم گذار بوده و تخم بلافاصله بعد از تشکیل از بدن ماده طرد شده و رشد آن در محیط خارج انجام می گیرد. ضمنا در بعضی حشرات زنده زائی و در برخی تخم زنده زائی مشاهده می شود.

دستگاه تناسلی نر

این دستگاه بطور کلی شامل یک جفت بیضه، غده های ضمیمه، مجاری تناسلی و آلت جفتگیری است. بیضه ها به تعداد یک جفت از مجموع لوله های کوتاه و متعدد بنام لوله اسپرم تشکیل شده که تعداد و طرز قرار گرفتن آنها در حشرات مختلف متفاوت است. غده های ضمیمه نیز معمولا به تعداد یک جفت و به اشکال مختلف بوده و دارای ترشحات لزج و چسبنده می باشند.

دستگاه تناسلی ماده

این دستگاه بطور کلی از دو تخمدان، غده های ضمیمه، کیسه ذخیره اسپرماتوزئید و مجاری تناسلی و گاهی تخمریز بلند تشکیل شده است. هر تخمدان مجموعه ای از لوله های کوچک مخروطی است که تعداد آنها معمولا ۴ یا ۶ یا ۸ عدد بوده ولی در بعضی از بال غشائیان و دو بالان به ۱۰۰ تا ۲۰۰ و در موریانه به ۲۰۰۰ تا ۲۴۰۰ عدد می رسد و به عکس در بعضی حشرات مانند مگس تسه تسه کمتر از حد معمول و منحصر به یک تا دو عدد می باشد.

دستگاه عصبی (Nervous system)

دستگاه عصبی در حشرات به صورت دو زنجیر عصبی در قسمت شکمی بدن قرار دارد. این دستگاه از عقده های عصبی متعدد تشکیل شده است که به تعداد یک جفت در هر حلقه بوده و نهایتا به زنجیر عصبی شکمی متصل می شوند. عصب و رشته های عصبی بنام Nerve ممکن است از اکسونهای حساس یا محرک و یا هر دو نوع تشکیل شده باشد.

مغز (Brain) از سه عقده تشکیل شده که به ترتیب مغز اول، مغز دوم و مغز سوم نامیده می شوند و از آنها رشته های عصبی بینائی و شاخکی منشاء می گیرند. علاوه بر دستگاه مرکزی مزبور یک دستگاه عصبی سمپاتیک نیز وجود دارد که بدو صورت سیستم سمپاتیک مری و سیستم سمپاتیک شکمی مشاهده می شود. سیستم سمپاتیک مری با مغز در ارتباط بوده و اعمال غدد بزاقی، قلب، آئورت و قسمتی از لوله گوارشی را بعهده دارد. سیستم سمپاتیک شکمی با عقده های قفس سینه و شکم و دستگاه تنفسی در ارتباط می باشد.

بزرگی مغز در حشرات بستگی به درجه رشد فکری و روانی آنها دارد. چنانکه حجم مغز در مورچه یک صدوهفتادوچهارم و در زنبوره حجم بدن یک دوهزاروهشتصدم می باشد. هر سلول عصبی یانورون (Neurone) از یک قسمت اصلی بنام جسم سلولی عصبی یا نوروسیت (Neurocyte) تشکیل شده که دارای یک رشته بلند بنام نوریست یا اکسون (Axone) و انشعابات متعدد باریک و منشعب بنام دندریت (Dendrite) می باشد.

اعضاء حسی

در حشرات اعضاء حسی از نظر تعداد و ساختمان فوق العاده متنوع می باشند و مهمترین اعضاء حسی در حشرات به شرح زیر است:

حس بینائی

رشد این حس در گونه های مختلف حشرات متفاوت است. چنانچه در حشراتی که در زیرزمین و نقاط تاریک زندگی می کنند اعضاء بینائی رشد کمی داشته و یا از بین رفته است و در بقیه حشرات این اعضاء شامل چشم های مرکب (Oculi) و چشم های ساده (Ocelli) می باشد. چشم های مرکب عضو اصلی بینائی در حشرات می باشد که در حشرات کامل به تعداد دو عدد در طرفین سر قرار دارد. چشم های مرکب معمولا به اشکال گرد، بیضوی و یا لوبیائی و اغلب همراه با یک یا سه عدد چشم ساده است. هر چشم مرکب مجموعه ای از چند واحد بینائی بنام اماتیدی (Ommatidie) است. تعداد اوماتیدی در حشرات مختلف متفاوت است چنانچه در کرم شب تاب ۲۵۰۰، در مگس خانگی ۴۰۰۰ و در سوسک Dyctisus ۹۰۰۰ عدد در هر چشم مرکب می باشد. چشم های ساده بکلی نقاط شفافی در قسمت های جانبی و پشتی و یا جلدی سر مشاهده می شوند. تعداد آنها معمولا ۳ تا ۵ و یا ۶ عدد می باشد و چشم های ساده معمولا برای دید نزدیک بکار رفته و معمولا در لاروها دیده می شود.

حس شنوائی

اعضای حس شنوائی در حشرات مختلف متفاوت است. مثلا در گونه هائی که قادر به تولید صدا می باشند این اعضاء رشد فوق العاده داشته که تولید صدا مخصوصا از نظر جلب افراد نر و ماده و جفتگیری آنها اهمیت زیاد دارد. در پروانه ها موهای ظریف سطح بدن از نظر حس شنوائی حائز اهمیت می باشند. کامل ترین دستگاه شنوائی عضو Tympanal است که به منزله گوش حشرات به حساب می آید و در ملخ های شاخک کوتاه به صورت یک جفت حفره شفاف در طرفین اولین مفصل شکم قرار دارد و در ملخ های شاخک بلند و سیر سیرک به صورت پرده کوچک و سفید رنگ در قاعده ساق پاهای جلوئی دیده شده و در زنجره های خانواده Cicadidae در حلقه دوم سینه مشاهده می گردد. عضو تیما پانال متشکل از یک پرده کوتیکولی نازک و شفاف به نام طبل و در زیر آن اعضاء شنوائی به نام اسکولوپیدی (Scolopidi) قرار دارند.

حس بویائی

حشرات معمولا به وسیله بوهائی که برای انسان غیر قابل درک است جلب می شوند. اعضاء بویائی به صورت موهائی حسی و یا فرورفتگی کوچک جلدی در سطح بدن حشرات پراکنده هستند. اگر شاخک مگس سرکه را قطع کنند این حشره دیگر بوسیله بوی الکل یا سرکه جلب نخواهد شد. حس بویائی در زنبورها از نظر جستجوی گلها برای تغذیه بیش از حس بینائی موثر می باشد. همچنین در زنبور عسل افراد هر کندو دارای بوی مخصوص بوده و بوسیله آن شناخته می شوند. شناسائی افراد بر اساس بو در مورچه نیز وجود داشته و از نظر جهت یابی و تعقیب دستجات مورچه که معمولا جهت جمع آوری غذا بدنبال هم و بفاصله دور از لانه می روند اهمیت دارد. پروانه نر پر طاووسی گلابی به وسیله بوی مخصوص جنس مخالف تا فاصله ۵ کیلومتری آن را پیدا می کند. تله های فرمونی که امروزه جهت بررسی تغییرات جمعیت حشرات بکار می روند بر این اساس ساخته شده اند. حس بویائی در بعضی از حشرات از نظر انتخاب میزبان و محل تخمریزی اهمیت دارد. چنانچه پروانه های خانواده Pieridae به طرف بوی کلم جلب می شوند. زنبورهای پارازیت جنس Trichogramma هنگام تخمریزی تخم های پارازیته شده میزبان را با بوی آنها از تخم های سالم تشخیص می دهند. بطور کلی حس چشائی همراه با حس بویائی عامل مهمی در تغذیه و تخمریزی حشرات محسوب می گردند.

دستگاه دفع

لوله های مالییگی در حشرات عضو اصلی دفع می باشند که بوسیله خاصیت جذب و ترشح خود، مواد زائد و ادراری خون را گرفته و در روده می ریزند و از آنجا این مواد با مدفوع از مخرج دفع می گردند. علاوه بر لوله های مالپیگی در داخل خون حشرات سلولهای مرده ای نیز وجود دارند که مواد زائد و ادراری را جذب می نمایند. مانند سلولهای اطراف قلب و بافت چربی که از نظر دفع خیلی اهمیت دارند.

علاوه بر ادرار که در حشرات از طریق مخرج دفع می شود حشرات موادی را نیز مانند ابریشم، موم، لاک، سموم و ترشحات بودار از خود ترشح می نمایند. این ترشحات در واقع از نظر حفاظت و یا دفاع نقش مهمی را در بقای حشره ایفا می کنند. ترشح عسلک نیز مانند گزانگبین یکی از مواد دفعی حشرات است که از نظر جنبه های بیولوژیکی حائز اهمیت است.

شته های روی گیاهان اغلب توام با اجتماع مورچه هائی است که منحصرا از عسلک تغذیه می کنند. مورچه ها معمولا بوسیله شاخک های خود، شته ها را برای دفع عسلک تحریک می کنند و بطور کلی شته ها در اغلب موارد بمنزله گاو شیرده مورچه ها بوده و بوسیله آنها مورد حمایت و حتی گاهی در لانه های زیرزمینی پرورش داده می شوند.

نوشته تشریح و فیزیولوژی حشرات Physiology اولین بار در فروشگاه خدمات کشاورزی. پدیدار شد.

حشرات از قدیمی ترین ساکنان کره زمین بوده و بیشتر از ۳۰۰ میلیون سال است که روی کره زمین سکونت دارند در صورتی که از پیدایش انسان یک میلیون سال میگذرد. این زندگی طولانی موجب گردیده است که حشرات خود را با عوامل نامساعد زمینی سازش داده و در هر شرایطی به زندگی خود ادامه دهند.

در حال حاضر، این موجودات را می توان جز در بعضی از نواحی خیلی سرد قطبی و نواحی خاصی از عمق اقیانوس ها، در سایر نواحی مانند مناطق خیلی گرم استوائی، داخل چشمه های آبگرم، در عمق آبها، در کویرهای بی آب و علف، در جلگه های سبز و خرم، در اعماق زمین، در ارتفاعات بالای جو و در داخل معادن نفت مشاهده کرد.

حشرات از جهات مختلف یکی از دشمنان سرسخت و دائمی انسان محسوب شده و گروهی از آنها تمام فعالیتهای حیاتی و سلامتی انسان و حیوانات را تهدید می نمایند. بیماریهای مالاریا، تیفوس، طاعون، تب راجعه و بسیاری دیگر از بیماریهای انگلی و مسری در انسان و جانداران اهلی بوسیله حشرات انتقال می یابند. مگس معمولی که یک آفت جهانی و همه جائی میباشد، عامل انتشار عده زیادی از بیماریهای وخیم مانند اسهال خونی، تیفوئید، تراخم و غیره است.

خسارت و تهدید حشرات مخصوصا روی گیاهان از موقع کاشت تا برداشت و همچنین روی محصولات انباری قابل توجه است. بدین ترتیب که با تغذیه از قسمتهای گیاه مانند برگ، گل، میوه، شاخه، تنه و ریشه موجب خسارت و یا مرگ آن می شوند.

بعضی از حشرات با مکیدن شیره گیاه باعث انتقال بیماریهای ویروسی، باکتریائی، میکوپلاسمائی و قارچی شده و بدین وسیله موجب بروز اپیدمی ها و خسارت هایی روی گیاهان می گردند.

حشرات از فراوان ترین جانوران روی زمین هستند و سه چهارم تا چهار پنجم همه آنها را تشکیل می دهند. تا کنون حدود یک میلیون گونه حشره شناخته شده که در کشاورزی تقریبا هزار گونه از آنها به عنوان آفت ذکر گردیده است. بعضی تعداد گونه حشرات را در دنیا بالغ بر ۲۰ میلیون گونه حدس می زنند.

البته بعضی از گونه ها از نظر انسان مفید بوده مانند زنبور عسل و کرم ابریشم که مورد پرورش هم قرار می گیرد. در طبیعت هم تعداد زیادی حشرات مفید وجود دارند که از حشرات مضر و یا آفات تغذیه کرده و بصورت شکارگر (Predator) و یا انگل (Parasite) موجب مرگ آنها می شوند.

امروزه محققین از این دشمنان طبیعی آفات استفاده کرده و با حمایت و یا پرورش حشرات مفید و رها سازی آنها در طبیعت با آفات مبارزه بیولوژیک می نمایند.

نوشته پیدایش و اهمیت حشرات اولین بار در فروشگاه خدمات کشاورزی. پدیدار شد.

جمعیت جهان بالغ بر شش میلیارد نفر است و چنانچه رشد جمعیت با همین نرخ پیش برود در سال ۲۰۵۰ میلادی این جمعیت به ۱۴ میلیارد نفر خواهد رسید. مشکل گرسنگی و کمبود مواد غذایی یکی از معضلات انسان به شمار می رود و به قولی بیش از ۸۳۰ میلیون نفر از جمعیت جهان از بی غذایی و گرسنگی رنج می برند. سازمان خواربار و کشاورزی جهانی (FAO) برای حل این مشکل و تامین مواد غذایی معتقد به اجرای سه اصل مهم شامل توسعه سطح کشت، افزایش عملکرد در واحد سطح و تقليل ضایعات در حین تولید و بعد از تولید تا موقع مصرف است. توسعه سطح کشت در بعضی از کشورها و بالاخص در ایران از نظر شرایط اقلیمی و محدودیتهای آب و خاک و لزوم سرمایه های هنگفت چندان مقدور نیست. افزایش تولید در واحد سطح نسبتا امکان پذیر ولی نیاز به برنامه ریزی، تربیت نیروی متخصص و مروج و توسعه تحقیقات کشاورزی در زمینه های مختلف و پیاده کردن نتایج آنها در سطح روستا می باشد. اما رعایت اصل سوم که شامل جلوگیری از خسارت آفات، بیماریها و علفهای هرز و تقليل ضایعات است نسبتا امکان پذیر و به سهولت می توان میزان خسارت عوامل مذکور را که در دنیا ۳۵٪ گزارش گردیده حداقل به نصف رسانید و بدون سرمای گذاریهای هنگفت میزان محصولات کشاورزی جهان را تا حدود ۲۰٪ افزایش داد. بر اساس برآورد کرامر میزان خسارت سالیانه آفات، بیماریها و علفهای هرز در دنیا و بطور متوسط در کشورهای پیشرفته و کشورهای تحت توسعه به ترتیب ۱۲/۲٪، ۱۱/۸٪، و ۹/۷٪، و مجموعاً  ۳۳/۷ درصد می باشد و به طور مثال سالیانه ۸۹۳ میلیون تن غله توسط آفات، بیماریها و علفهای هرز از بین می رود.

در علم گیاه پزشکی عوامل خسارت زا، تحت عناوین آفات، بیماریها و علفهای هرز تشریح می شود. آفات شامل حشرات، کنه های گیاهی، حلزونها و جوندگان بوده و خسارت آنها روی گیاه اعم از روی برگ، ساقه، ریشه و یا میوه چشم گیر و گیاه دفعتا از بین می رود. بیماریها نیز ممکن است بر اثر عوامل غیر انگلی و یا انگلی ایجاد شود. عوامل غیر انگلی شامل سرما، گرما، تگرگ، کمبود مواد غذایی، نامساعد بودن شرائط خاک و غیره هستند و عوامل انگلی عبارتند از قارچها، باکتریها، میکوپلاسماها، ویروسها، ویروئیدها، نماتودها و گیاهان گلدار انگل که بحث و مطالعه بیماریها و همچنین علفهای هرز در این کتاب نیامده است، بلکه اختصاص به شرح آفات و بالاخص حشرات پرداخته شده است . از میان آفات گیاهی، حشرات به دلیل تنوع گونه ها، کثرت جمعیت و خصوصیات بیولوژیک از اهمیت بیشتری برخوردار هستند. بشر از روزی که کشاورزی را شناخته با این موجودات سر و کار پیدا کرده است و علم حشره شناسی در ابتدا بر اساس شناخت طرز زندگی و راههای مبارزه با حشرات مضر پایه گذاری شده است.

گفته می شود که آمریکائیها در هر روز معادل دستمزد یک میلیون نفر به حشرات باج می دهند و میزان خسارت حشرات در سال در این کشور بیش از ۳/۵ میلیارد دلار برآورده شده است. خسارت آفات ، بیماریها و علفهای هرز نیز در ایران در سالهای گذشته بعلت بی اطلاعی کشاورزان و شرائط نامساعد اقتصادی و اجتماعی بسیار زیاد بود و آنچه از زمین برداشت می شد در واقع پس مانده سفره حشرات و بیماریها بوده است. خوشبختانه امروزه با پیشرفت علم گیاه پزشکی و تربیت نیروهای متخصص و راهنمائی کشاورزان این خسارت کاهش یافته است. به عنوان مثال تا ۳۰ سال پیش مقدار محصول پسته هر درخت در رفسنجان از ۲۵۰ گرم تجاوز نمی کرد و در سال بیشتر از ۸۰۰ تن محصول در تمام منطقه بر نمی داشتند. اما برابر گزارش سال ۱۳۵۱ متوسط مقدار محصول به ۳ تا ۵ کیلوگرم پسته خشک در هر درخت رسیده است و مقدار محصول منطقه بیشتر از ۱۰۰۰۰ تن در سال افزایش یافته است. این رقم اکنون با توجه به توسعه کشت و حفظ محصول در سال به ۴۵۰۰۰ تن بالغ گردیده است اسماعیلی و همکاران، ۱۳۷۴).

نوشته اهمیت گیاه پزشکی اولین بار در فروشگاه خدمات کشاورزی. پدیدار شد.