مگس قهوه ای جالیز

Dacus ciliatus Loewe

Tephritidae, Dipt

این مگس یا مگس خربزه (Myiopardalis pardalina) که یکی از آفات مهم محصولات جالیزی در کشور است فرق دارد و مگس داکوس در سواحل خلیج فارس، دریای عمان و اراضی کویری کشور و مخصوصا استان هرمزگان انتشار دارد و تا حدود ۴۰٪ از محصول خیار، هندوانه، طالبی و کدو را از بین می برد. آفت در مناطق کوهستانی و ارتفاعات حاشیه کویر که برفگیر است دیده نمی شود زیرا لارو کامل در عمق ۵ سانتیمتری خاک بر اثر سرما از بین می رود. این آفت روی میوه خیار در اصفهان نیز دیده شده که خیار در محل خسارت لارو جوان کج و میگندد (آرقند ۱۳۶۲).

قبل از شرح مختصات ظاهری مگس دا کوس لازمست موارد اختلاف این مگس با مگس Myiopardalis pardalina ذکر شود. اولا این دوگونه مگس از دوجنس مختلف بوده و اختلافات ظاهری آنها بقدری روشن است که حتی با چشم غیرمسلح نیز می توان به سهولت آنها را از یکدیگر تشخیص داد. طول حشره کامل مگس داکوس در نر 5/5 و در ماده 7/5 میلیمتر است سر به رنگ زرد، کمی عریض تر از قفس سینه، پشت سر تیره تر از پیشانی، چشمهای مرکب تقريبا عمودی به رنگ ارغوانی با جلای فلزی، چشمهای ساده به تعداد سه عدد که در بالای پیشانی یک مثلث به وجود می آورند.

پیشانی (Frons) زرد یکنواخت با حاشیه های موازی هم. نوار طولی حاشیه های پیشانی مودار. Lunula کوچک و به رنگ قهوه ای. شاخک سه بندی، دو بند اول به رنگ زرد تیره و بند سوم در جهت انتهای بند بتدریج تیره تر می شود. بند اول با بند دوم زاویه ای تقریبا بشکل زانو تشکیل میدهد و روی آنها موهای ریز و درشت دیده می شود. Arista بلند و لخت و در نزدیک قاعده بند سوم قرار دارد و انتهای آن به رنگ حنائی و اندازه اش کمی بلندتر از بند سوم است. پشت سینه پوشیده از کرکهای ظریف و رنگ عمومی آن حنائی مایل به خاکستری بوده و دارای سه نوار طولی است. در قسمت قدامی Mesonotum در هر طرف یک برآمدگی گوژ مانند کشیدهبه رنگ زرد روشن و همچنین در ناحیه میانی آن در بالای محل اتصال بال به قفسه سینه دو لکه کوچک عرضی بهمان رنگ وجود دارند. بالها شفاف با رگ بندی زرد رنگ. در حاشیه جلوئی بال از قسمت Pterostigma (سلول Subcostal) به بعد یک نوار باریک کمرنگ دیده میشود که تا انتهای رگبال median راس بال ادامه دارد. نوار زرد کمرنگ دیگری نیز در سلول anal و کمی بعد از آن دیده می شود. ران پاها بطور یکنواخت زرد رنگ است. شکم مدور و به شکل بیضی کشیده بوده و مرز بین بندهای شکمی کمی محو شده و تیره تر از رنگ عمومی شکمی است. اولین بند قاعده لوله تخم ریز به صورت چشمگیری از طول شکم کوتاهتر است.

لارو بدون پا بوده و بلافاصله بعد از خروج از تخم یک میلیمتر طول دارد، طول لارو بعد از رشد کامل به 11/5 میلیمتر می رسد. شفیره به طول 5-6 و به عرض 2/5-3 میلیمتر است، شکل آن کاملا بیضی و رنگ آن ابتدا زرد بوده که در آخر و قبل از خروج حشره کامل به قهوه ای می گراید. بندهای بدن شفیره در ابتدا نمایان نبوده ولی بتدریج حدفاصل آنها مشخص می شوند. حاشیه مفصلهای اول و دوم و سوم حالت تیغه ای داشته در حالیکه بقیه مفصلها در حاشیه صاف به نظر می رسند.

این آفت از گونه های خانواده Cucurbitaceae به ترتیب خیار، هندوانه، طالبی و کدو را برای تغذیه ترجیح می دهد. از نظر فعالیت حشره روی سایر نباتات زراعی و غیرزراعی مشاهداتی صورت گرفته که بر اساس آن فقط به یک نمونه حمله آفت روی استبرق و هندوانه ابوجهل برخورد گردیده است. حشره کامل بعد از خروج از شفیره به پروازهای موضعی پرداخته و پس از جفتگیری، تخمها در قسمت وسطی میوه و زیر پوست گذاشته می شوند. برای تخمریزی حشره ماده قبلا با تخمریز خود پوست میوه را سوراخ کرده و سپس ماده لزج و سفیدرنگی ترشح می نماید. محل تخمریزی بعد از مدتی به رنگ قهوه ای تیره درآمده و تغییر شکل می دهد. این تغییر شکل بتدریج که میوه بزرگ می شود به شکل ایجاد خمیدگی در میوه خودنمایی می کند و در هندوانه حالت نامنظمی به میوه می دهد.

لاروهای سن اول پس از خروج از تخم در قسمت زیر پوست تغذیه کرده و سبب لهیدگی میوه در آن قسمت می گردد. لاروها که بتدریج بزرگ می شوند به طرف داخل حرکت کرده و با ایجاد دالانهائی خسارت خود را گسترش می دهند. میوه ها وقتی که کوچک بوده و اندازه آنها حدود هسته خرماست در اثر خسارت سیاه شده و می افتند. میزان رشد لاروها گذشته از تبعیت از درجه حرارت محیط تابع وضع گیاه میزبان نیز می باشد، بدین معنی که در خیار و هندوانه رسیده و یا تقریبا رسیده، دوره لاروی کوتاهتر از دوره لاروی در میوه های نارس می باشد. لاروها بعد از رشد کافی از محل تخمریزی شده که در اثر تغذیه لاروها و رشد میوه به صورت زخم بزرگی در آمده خارج شده و با حرکات جهشی خود را به خاک رسانده و در عمق ۲-۳ سانتیمتری خاک و در زیر بوته ها تبدیل به شفیره می شوند.

تجمع شفیره ها در داخل کود حیوانی که معمولا برای تقویت خاک داخل جویها و اطراف بوته ها پاشیده می شوند بیشتر از سایر نقاط اطراف بوته ها است. در محیط  آزمایشگاه آزمایشی جهت تعیین دوره تخم و لاروی آفت در حرارت متوسط ۲۷ درجه سانتیگراد و رطوبت معمولی آزمایشگاه با استفاده از خیار صورت گرفت که بر اساس آن مدت زمان لازم برای نشوونمای تخم ۳ روز و رشد لاروی ۷ روز بوده است. فعالیت آفت در طبیعت تقریبا دائمی بوده و در هر دو کشت بهاره و پائیزه خسارت می زند ولی به طورکلی خسارت آفت در بهار کمتر از پائیز است.