مگس فری گندم

Oscinella frit L

Syn. Oscinosoma frit L

Chloropidae, Dipt

Eng. Frit fly

Ger. Fritfliege

مگس فری گندم یا مگس گیاهک غلات در ایران ابتدا در سال ۱۳۳۳ توسط دواچی شرح داده شده است. حشره کامل این آفت مگس خیلی کوچکی است که طول آن حدود 1/5 میلیمتر می باشد. رنگ عمومی مگس سیاه براق و سر آن دارای یک جفت چشم مرکب بزرگ است. پیشانی سیاه براق و در قاعده آن سه عدد چشم ساده وجود دارد. شاخکها کوتاه و آرواره ها سیاه مایل به قهوه ای یا سیاه هستند. طول و عرض سر با یکدیگر برابرند. سینه سیاه براق و در بالا اندکی برآمده و پوشیده از مو می باشد. شکم از پنج قطعه که دارای مو هستند تشکیل شده و رنگ آن در قسمت پشتی سیاه براق و در ناحیه شکمی سیاه مات می باشد. پاها به رنگ سیاه بوده و بالها شفاف و اندکی دودی و پوشیده از موهای بسیار ریز هستند.

تخم حشره سفیدرنگ، براق و طول آن 0/7 میلیمتر است. رنگ لارو سبز متمایل به سفید و طول آن ۴-۵ میلیمتر و سر آن باریک و قسمت انتهای بدن نسبتا تخت و دارای دو برجستگی است که روی آنها منافذ تنفسی لارو قرار دارند. لارو دارای دو شاخک کوتاه استوانه ای بوده و انتهای آن به یک بند بیضی شکل ختم می شود. شفیره حشره قهوه ای رنگ می باشد.

مگس فری گندم یکی از آفات مهم در اروپا بوده و به خصوص در نواحی شمال این قاره که در تابستان بارندگی زیاد می بارد شیوع دارد. در کشورهای حوزه مدیترانه مانند فلسطین، سوریه، ترکیه، اسپانیا، ایتالیا، مصر و اسرائیل نیز وجود آفت مذكور ذکر شده ولی خسارت آن زیاد نمی باشد. در ایران مگس گندم در ورامین شیوع داشته و احتمالا در سایر مناطق کشور نیز وجود دارد.

میزبانهای اصلی این آفت گندم و جو می باشد ولی یولاف، ذرت و چاودار نیز جزو میزبانهای این آفت گزارش شده است (1974 ,Klinkowski). طرز خسارت آفت بدین ترتیب بوده که در بهار هنگامی که حشره ماده ظاهر و جفتگیری می نماید تخم های خود را روی پهنک برگ قرار می دهد و لاروهای جوانی که از آنها خارج می گردند به داخل نسج برگ نفوذ نموده و از شیره گیاهی تغذیه می نمایند که موجب اختلالاتی در رشد عادی بوته ها می گردد.

نسل دوم آفت که همزمان با تشکیل خوشه ها ظاهر می شود به خوشه و دانه های نرم حمله می کند و باعث پژمردگی و مرگ آن می گردد و چنانچه آفت دیرتر حمله کند تعداد کمتری از دانه های خوشه صدمه می بینند(ریونی، ۱۹۶۲). علاوه بر حمله و تغذیه لارو و مگس از جوانه مرکزی بوته ها لارو مواد سمی نیز از خود ترشح کرده که جوانه ها را از بین می برد و اجبارة بوته جوانه های دیگری خارج می سازد که در اینصورت بوته پرپشت ولی رشدش کم می گردد (دواچی، ۱۳۳۳).

مگس فری گندم زمستان را به صورت لارو بسر می برد و در اوائل بهار تبدیل به شفیره شده و حشرات کامل مگس از اواسط تا اواخر بهار ظاهر می گردند و بیشتر در ساعات گرم روز پرواز می کنند. حشرات کامل ۷-۱۰ روز بعد جفتگیری کرده و ماده ها تخم های خود را پشت کلئوپتیل می گذارد. هر حشره ماده ۲۰-۶۰ عدد تخم گذارده و تخم ها پس از ۴-۵ تفریخ شده و لاروها وارد جوانه و ساقه مرکزی میگردد و با تغذیه جوانه های دیگری ظاهر شده که آنها هم از بین می رود. مواد موجود در جوانه ها که ارزش غذایی بسیاری دارند رشد سریع لاروها را سبب می شود. جوانه های مبتلا زرد رنگ شده و روی هر کدام ۳-۵ عدد لارو ملاحظه می گردد. لاروها در اواسط خرداد ماه در داخل نسوج برگهای انتهائی تبدیل به شفیره می شوند. دوره لاروی ۲-۳ هفته و دوره شفیرگی دو هفته به طول می انجامد.

لاروهای جوان نسل دوم آفت خود را به دانه های شیری گندم که در حال تشکیل هستند رسانیده و از آنها تغذیه می نمایند. این حشره ممکن است تا ۳ نسل در سال داشته باشد و در نسل دوم حشره ماده روی دانه ها تخمریزی می نماید. مگس گندم می تواند در مواقعی از سال که گندم وجود ندارد، روی علفهای هرز مانند Poa و Agropyrun فعالیت نماید. این مگس در حرارت ۱۶ درجه سانتیگراد دیگر قادر به رشدونمو نبوده و تخمهای آن در برابر خشکی حساس می باشد و شاید علت اینکه این آفت نسبتا در نواحی مدیترانه ای کمتر شیوع دارد همین است (کریمی، ۱۳۵۳، ریونی، ۱۹۶۲).

مگس گندم در نسل اول برای تخمریزی خود بوته های جوان غلات را که بیش از ۲-۳ برگ ندارند ترجیح می دهد و زراعتهای کرپه بیش از مزارع هراکش یا دیرکاشت مورد حمله قرار می گیرند. بنابراین در مناطقی که این آفت شیوع دارد حتی المقدور بایستی از کشت غلات بهاره خودداری نمود و یا زودتر بکارند تا در موقع ظهور مگسهای کامل بوته ها باندازه کافی رشد کرده باشند. این طریقه فقط برای جلوگیری از صدمات نسل اول مگس گندم مؤثر واقع می شود و برای نسل دوم تأثیر ندارد ولی معمولا خسارت نسل دوم نیز در اطراف تهران زیاد نمی باشد. ضمنا چون نسل تابستانه آفت روی علفهای هرز خانواده گندمیان سپری می گردد توصیه می شود که نسبت به وجین و مبارزه با علفهای هرز میزبان آفت اقدام شود (دواچی، ۱۳۳۳).