پروانه ساقه خوار جو

.Oria musculosa Hb

.Noctuidae, Lep

پروانه ساقه خوار جو در ایران ابتدا در بهار سال ۱۳۴۵ توسط حیدری و با تراکم خیلی زیاد در قسمتی از مزارع غلات ناحیه بندر ترکمن مشاهده شده است. منطقه انتشار این آفت در شمال کشور محدود به قسمتی از اراضی ساحلی واقع در حومه خواجه نفس، گمیشان و بندر ترکمن می باشد.

طول بدن پروانه ۱۲-۱۶ میلیمتر و عرض آن با بالهای باز به ۳۰ – ۳۵ میلیمتر می رسد. رنگ بالهای جلوئی سفید متمایل به زرد و در فواصل رگهای بال نوارهای طولی روشن دارد. رنگ بالهای عقبی روشن تر و در حاشیه بال مژه های ظریفی وجود دارد. بدن پروانه از کرکهای نرم سفید رنگ متمایل به کرم پوشیده شده است. رنگ پروانه ها تقریبا یکنواخت و در بین آنها تغییرات رنگی مشاهده نمی شود. تخمها تقریبا کروی شکل و در دو قطب کاملا مسطح می باشد و در فواصل بین دو قطب تخم خطوط طولی نسبتا برجسته قرار دارد. اندازه قطر تخم حدود 0/5 میلیمتر است و رنگ آن در ابتدا سفید شیری ولی بعد از چند روز تغییر رنگ مختصری پیدا نموده و متمایل به زرد می شوند و به همین صورت تا اوایل آبانماه باقی می ماند. اندازه لارو ۲۳-۲۶ میلیمتر و به رنگ سبز کمرنگ متمایل به زرد می باشد. سر و سپرچه سینه اول لارو زرد و کنار سپرچه نسبتا تیره رنگ است. در قسمت پشتی و پهلوئی بدن چهار نوار طولی تیره رنگ وجود دارد. نوارهای پشتی عریضتر از نوارهای پهلوئی است در لاروهای جوان رنگ نوارها تیره و بتدریج که الارو بزرگ می گردد رنگ بدن تیره تر شده و نوارها تا حدودی کمرنگ می شوند. سوراخهای تنفسی روی دو نوار جانبی قرار گرفته و شکل آن بیضی و به رنگ حنائی و در حاشیه سیاه است. اندازه شفیره تقریبا ۱۵ میلیمتر، رنگ آن قهوه ای مایل به قرمز و شفاف است. در انتهای بدن شفیره دو عدد زائده بلند به نام Cremaster وجود دارد که در طرفین آن دو خار قرار گرفته است حیدری، ۱۳۵۳).

این آفت علاوه بر جو، گندم، یولاف به علفهای هرز چچم و گیاه .Phalaria sp نیز حمله می نماید. پروانه ماده اکثرا در علف هرز چچم و بمقدار ناچیز در بوته های یولاف وحشی، Phalaria، جو و گندم تخمریزی می کند. پس از برداشت محصول ساقه های آلوده به تخم در مزرعه باقی می ماند. در پائیز که زمین دیسک خورد و کشت می شود ساقه های حاوی تخم در سطح و زیر خاک نزدیک بذور سبز شده غلات قرار گرفته و بتدریج که تخمها تفریخ می شوند الاروها با تغذیه از جوانه مرکزی آنرا خشکانده و با ایجاد سوراخی در طوقه از نبات آلوده خارج و به بوته مجاور منتقل می شوند. در نقاطی که تراکم تخمریزی و یا ظهور لاروهای نئونات زیاد است، صدمات اولیه آفت در مزرعه جو به صورت لکه های خشک جلب توجه می نماید. نشوونمای لاروهای آفت هم زمان با رشدونمو بوته های غلات انجام می شود و در ماههای فروردین و اردیبهشت که پایه های گندم و جو به ساقه می روند لاروها از پائین بطرف بالای ساقه پیشروی نموده و قبل از خارج شدن خوشه از غلات تمام و یا قسمتی از خوشه را می خورند، این نوع تغذیه آخرین مرحله خسارت آفت می باشد. در صورتیکه نشوونمای لارو آفت هنوز کامل نشده باشد ساقه را سوراخ نموده و به ساقه مجاور منتقل می شود و در خاتمه دوره لاروی با ایجاد سوراخی در نزدیکی محل خوشه ها از ساقه خارج شده و داخل خاک تبدیل به شفیره می شود(حیدری، ۱۳۵۳).

پروانه معمولا تخمهای خود را در نباتات میزبان بطور منظم در یک الی دو ردیف در لبه زیرین غلاف ساقه قرار می دهد. ظاهرا محل تخمریزی در ساقه میزبان مشاهده نمی شود ولی در صورت جدا نمودن غلاف از روی ساقه می توان محلهای تخمریزی شده را مشخص نمود، مثلا در نبات میزبان چچم تخمها معمولا در یک ردیف قرار گرفته و در میزبانهای جو، گندم، یولاف و یک نوع گیاه هرز به نام .Phalaria sp که قطر ساقه آنها ضخیم تر از چچم است تخمریزی اغلب در دو ردیف نیز مشاهده گردیده است. پروانه آفت حداکثر در سه نوبت تخمگذاری می کند و در هر نوبت ۱۱ تا ۶۸ عدد تخم می گذارد. میانگین تعداد تخم پروانه در یک نوبت تخمریزی ۳۶ عدد است و جمع تخمهای پروانه در دفعات مختلف تخمریزی حداکثر تا ۳۶۱ عدد شمارش و میانگین آن ۲۹۱ عدد می باشد. تخمریزی پروانه در بوته های چچم به مراتب زیادتر از سایر نباتات میزبان است و چنین به نظر می رسد که پروانه بوته های چچم را برای تخمریز بر نباتات دیگر ترجیح می دهد.

تخمریزی معمولا از اواخر اردیبهشت تا اواسط خرداد ماه به طول می انجامد. پروانه ها به فاصله ۱-۲ روز پس از خارج شدن از شفیره تخمگذاری می نمایند و مدت تخمریزی پروانه معمولا تا چهار روز به طول می انجامد. دفعات تخمریزی معمولا در یک نوبت تا سه نوبت انجام می شود. مدت نشوونمای تخم و تشکیل لارو و نوزاد در داخل پوسته تخم از خرداد الغایت آبانماه به طول می انجامد و در فاصله آذر تا پایان بهمن بتدریج لاروهای نوزاد از تخم خارج و ضمن تغذیه از نباتات میزبان دوره لاروی را تا اردیبهشت (حدود 3-4/5 ماه) به پایان می رسانند و سپس به ترتیب شفیره میگردند. مدت شفیرگی بسته به میزان درجه حرارت محیط از ۲۷-۱۵ روز متغیر است. محل تشکیل شفیره در عمق 8/2 سانتیمتری خاک می باشد. پروانه آفت از اواخر اردیبهشت تا اواسط خرداد ماه که تقریبا مصادف با ۱۵-۲۰ روز قبل از برداشت محصول می باشد ظاهر می شود و در شبها تخمریزی می نماید و باین ترتیب آفت سالیانه یک نسل دارد.

ساده ترین مبارزه با آفت سوزاندن کاه و کلش مزارع آلوده بعد از خاتمه برداشت محصول است. بعلت وجود روش ساده مبارزه زراعی و مشکلاتی که در کار مبارزه شیمیائی بعلت مصادف بودن زمان مبارزه با فصل سرما و ریزش بارندگی در اواخر زمستان و اوائل بهار دارد، روش مبارزه شیمیائی بهیچوجه توصیه نمی گردد. ضمنا با وجودیکه فعالیت دو نوع زنبور پارازیت از خانواده Echneumonidae که یکی از آنها به نام .Barylypa sp در لارو و شفیره آفت دیده شده معذالک پارازیتها و پرداتورها در کنترل جمعیت آفت نقش مؤثری ندارند حیدری، ۱۳۵۳).