کرم ساقه خوار نیشکر
کرم ساقه خوار نیشکر از آفات مهم نیشکر در منطقه هفت تپه خوزستان می باشد. به نظر می رسد که این
حشره بومی خوزستان باشد و تا قبل از کشت مجدد نیشکر در این استان آفت مزبور روی گیاهان زراعی و علفهای
هرز فعالیت داشته و سپس روی نیشکر منتقل و مستقر گردیده است.
متوسط طول پروانه کرم ساقه خوار نیشکر ۱۵ تا ۱۷ میلیمتر و عرض آن با بالهای باز ۲۳ تا ۳۰ میلیمتر می باشد.
بالهای جلوئی به رنگ طلائی متمایل به قرمز آجری هستند که در حاشیه خارجی دارای یک ردیف لکه پیوسته
سرتاسری است که نواری را به وجود می آورند. روی بالهای جلوئی در پروانه های شکار شده نقوش مختلفی به
صورت لکه های پراکنده سیاه رنگ دیده می شوند که محل و طرز قرار گرفتن آنها متغیر است. بالهای عقبی سفید
نباتی رنگ و بدون نقش ولکه است.
پروانه نر:
پروانه های نر معمولا کوچکتر و شاخک پروش دارند، در صورتیکه پروانه های ماده بزرگترند و شاخک آنها نخی شکل
است. خرطوم پروانه ها بسیار کوتاه و به رنگ سفید می باشد. شکم پروانه های ماده قطور و حجیم و مملو از تخم
است و اندامهای گوارشی تقریبا از بین رفته اند. حداکثر تعداد تخم آماده شمارش شده در پروانه های ماده قبل از
تخمریزی ۳۵۰ عدد می باشد به علاوه تعداد زیادی تخم کامل نیافته نیز در تخمدان پروانه ماده وجود دارد. تعداد ۴۰
تا ۹۰ عدد تخم در شکم پروانه های ماده بعد از مردن باقی می مانند. طول عمر پروانه های نر حدود ۴ تا ۵ روز و
پروانه های ماده حدود ۷-۱۰ روز است.
پروانه ماده:
این پروانه تخمهای خود را در دسته هائی قرار میدهد و تعداد تخم هر دسته بین ۲ تا ۱۰۰ عدد متغیر است.
تخم:
تخمهای تازه به رنگ لیموئی روشن هستند که تدریج با رشد جنین به رنگ سربی و تیره در می آیند. شکل تخمها
کروی با قطبین پخ است و در سطح جانبی آنها خطوط برجسته و فرورفته متعدد دیده می شوند که این نقوش به
دوقطب تخم نمی رسند و در قطب ها تخم صاف و بدون نقش می باشد.
متوسط اندازه قطر تخم حدود یک میلیمتربوده ولی تعداد کمی از تخمهای جمع آوری شده از این حد کوچکتر بوده
اند (0/6-0/7 میلیمتر).
لارو:
بدن لارو بعد از طیدوره جنینی درون تخم مشخص است و بعد از اتمام دوره جنینی لارو حدود چندین ساعت درون
پوسته تخم باقی می ماند، سپس با تغذیه قسمتی از پوسته تخم در سطح جانبی از آن خارج می شود. اندازه
لاروهای سن یک حدود ۱ میلیمتر و عرض کپسول سر حدود 0/2 میلیمتر است. رنگ کلی لاروهای جوان صورتی
است. روی هر حلقه بدن لارو در سطح پشتی لکه صورتی رنگ کمرنگی دیده می شود که با رشد لارو این لکه ها
وسیع تر و پر رنگ ترشده و با پیوستن آنها و ایجاد یک نوار سرتاسری رنگ بدن کاملا صورتی می گردد. کپسول سر
در مراحل اولیه لاروی قهوه ای روشن و در مراحل بعد به رنگ قهوه ای تیره می باشد. طول لارو در حداکثر رشد
حدود ۳۰-۳۵میلیمتر و عرض کپسول در محل سر 3 تا 3/5 میلیمتر است. لاروها معمولا قبل از شفیره شدن پیله
ظریفی با بزاق دهان و فضولات لاروی برای خود ایجاد می نمایند. سپس در این محفظه اشفیره می شوند و
شفیره به رنگ قهوهای روشن است که در مراحل آخر قهوه ای تیره میگردد.
در هفت تپه خوزستان معمولا بعلت شرائط آب و هوائی مساعد و امکان ادامه رشد نیشکر، آفت در دوره سال
همواره فعالیت دارد و در ماههای زمستان نیز کاملا متوقف نمی گردد و بعبارت دیگر لاروها فاقد دیا پوز هستند.
فصل زمستان:
این حشره زمستان را تقریبا به صورت لاروهای تکامل نیافته گذرانده و در اسفندماه با گرم شدن و تغذیه شدید
لاروهای زمستان گذران، بزودی رشدشان کامل شده و شفیره می گردند و پروانه های حاصله از آنها به اصطلاح
پیشتازان نسل اول سال بعد را تشکیل می دهند. طرز زندگی این حشره در نسلهای مختلف با اختلاف جزئی
تقریبا مشابه است.
مهاجرت پروانه ها:
به طورکلی پروانه های ساقه خوار نیشکر برای تخمریزی بوته های جوان و کوتاه (حداکثر ۷۵ سانتیمتر طول) را به
بوته های مسن و بزرگ (بیشتر از ۷۵ سانتیمتر) ترجیح می دهند و این عادت سبب مهاجرت پروانه های نسل دوم
و سوم آفت از وسط به سمت حاشیه و خارج مزارع می گردد. تخمها به صورت دسته ای روی سطح داخلی غلاف
برگ نیشکر گذاشته می شوند و همیشه در محیطی مسدود قرار دارند و محل آنها به صورت لکه های زرد با هاله
بنفش کمی برجسته از خارج مشخص است.
مدت زمان دوره جنینی لارو:
مدت زمان دوره جنینی لارو در حرارت ۲۰-۲۵ درجه حدود ۶-۸ روزاست به علاوه همه تخمهای یکدسته با هم و در
یک زمان تفریخ نمی شوند و اختلاف زمان تفریخ اولین و آخرین تخم یکدسته بزرگ (۱۰۰ عدد تخم ممکن است چند
روز باشد. لاروهای سن اول بعد از خروج از تخم در همان محل شروع به تغذیه اولیه می نمایند. تعدادی از لاروهای
سن اول دالانهای کوتاهی بین بشره فوقانی و تحتانی غلاف محل تخمگذاری ایجاد کرده و درون این دالانها از
پارانشیم غلاف برگ تغذیه می کنند.
تغذیه :
تغذیه دسته جمعی لاروهای سنین اولیه تا خشک شدن کامل غلاف محل تغذیه ادامه می یابد سپس لاروها
متفرق می گردند. تعدادی از لاروها در ساقه اصلی همان بوته نفوذ کرده و بقیه به بوته های مجاور مهاجرت می
نمایند. محل تغذیه دسته جمعی لاروهای سنین اولیه در روی غلاف بوته های آلوده در مراحل اولیه به رنگ بنفش
در می آیند و در مراحل بعد به صورت تاول برجسته شده و خشک می گردند. تحرک لاروهای سنین اولیه زیاد است
به طوری که می توانندخود را از بوته های اولیه به بوته هائیکه چندین متر با آنها فاصله دارند منتقل نمایند.
ورود لاروهای سنین اولیه به داخل بوته های جوان:
ورود لاروهای سنین اولیه به داخل بوته های جوان بطرق مختلف صورت می گیرد. اکثر لاروها درست از محل طوقه
یا چند سانتیمتر بالای خاک با ایجاد سوراخ عمودی در ساقه نی وارد می شوند. این لاروها در مراحل اول دور تا دور
ساقه را از داخل مورد تغذیه قرار داده سپس بطرف پائین یا بالا، دالان تغذیه ای خود را می سازند. دسته دیگر از
لاروها از محل جوانه میانی وارد ساقه بوته مورد حمله می شوند. این لاروها اول مقداری از جوانه میانی تغذیه
کرده و ارتباط جوانه میانی را با قسمت های غذا دهنده قطع می نمایند، سپس بطرف پائین در ساقه اصلی نفوذ
می نمایند. این لاروها اغلب قبل از نفوذ به داخل جوانه میانی مقدار کمی از پارانشیم برگ نیز تغذیه می کنند. به
طور کلی در هر دو حالت تغذیه لارو از جوانه میانی یا از قسمتهای زیرین ساقه بوته های جوان باعث خشکیدن
جوانه میانی می گردد (dead heart) و این بوته های آلوده را می توان به آسانی از روی جوانه های خشکیده شان
تشخیص داد.
شفیره:
لاروها در صورتیکه روی بوته های جوان قرار داشته باشند اکثرا از دالان تغذیه ای خود خارج می شوند و بین غلاف و
ساقه بوته شفیره می شوند. به طورکلی لاروها قبل از شفیره شدن با بزاق دهان و فضولات لاروی پیله نازک و
جایگاه نرمی تهیه کرده سپس در همان محل شفیره می شوند. روی بوته های جوان تعدادی از لاروها برای شفیره
شدن از دالان تغذیه ای خارج نشده و در انتهای دالان اطاقک وسیعی می سازند و با ایجاد سوراخ خروجی بزرگ
جهت بیرون آمدن پروانه در همان اطاقک شفیره می شوند. این اطاقک نیز پر از فضولات لاروی بوده و لارو پیله ظریف
خود را قبل از شفیره شدن در آنجا نیز میتند. روی بوته های بزرگ نیز طرز شفیره شدن مشابه حالت قبل است، با
این تفاوت که درصد شفیره های داخل دالان تغذیه ای بیشتر است.
نسل این آفت:
این آفت در منطقه هفت تپه روی نیشکر ۴ تا ۵ نسل در سال دارد (دانیالی، ۱۳۵۵). آفت در زمستان روی میزبان
برنج دارای ۳ تا ۴ نسل و زمستان گذرانی آن به صورت الاروهای سنین بالا در عمق ۱۰-۵ سانتی متری پائین تر از
طوقه گیاه، در داخل ریشه برنج انجام می شود (فاضلی، ۱۳۷۰).
مبارزه با آفت:
در رابطه با مبارزه با آفت در مزارع نیشکر هفت تپه اجرای عملیات زراعی نقش مهمی در رشد بوته ها و کاهش
آلودگی آنها به آفت ساقه خوار خواهد داشت این عملیات شامل بازروئی، آبیاری و کود دادن مزارع می باشد و
بایستی قبل از پایان فروردین ماه خاتمه یابد. بررسی های انجام شده توسط دانیالی (۱۳۶۴) نشان داده است که
آتش زدن مزارع با برگهای کاملا خشک ۹۸ درصد از لاروها و شفیره های موجود در بندهای فوقانی، ۵/۹۴ درصد در
بندهای میانی و ۹۲ درصد در بندهای تحتانی را از بین می برد.
تلفات لاروها و شفیره ها در مزارع نیمه خشک:
تلفات لاروها و شفیره ها در مزارع نیمه خشک به ترتیب ۴۶، ۹۰ و ۵۴ درصد و در مزارع سبز ۶۷، ۶۵ و ۲۴ درصد
می باشد. آسیاب کردن نی در کارخانه باعث از بین رفتن کلیه مراحل تکاملی آفت که درون ساقه نیشکر قرار دارند
خواهد شد. با توجه به بیولوژی آفت ساقه خوار نیشکر چون اکثر لاروهای زمستان گذران از نیمه اول اسفند تا نیمه
اول فروردین ماه شفیرهمی شوند و پروانه های آن خارج می شوند، نقش مثبت عملیات بهره برداری در کاهش
جمعیت آفت منحصرا در مزارعی که قبل از نیمه اول فروردین ماه برداشت شوند مشاهده می گردد و از این زمان به
بعد اجرای عملیات بهره برداری اثری در کاهش جمعیت آفت ساقه خوار نداشته و حتی آتش زدن مزارع باعث از
بین رفتن تعدادی از دشمنان طبیعی آفت که در این مزارع و مزارع حاشیه آنها فعالیت دارند می گردد.
اجرای عملیات بهره برداری:
نحوه اجرای عملیات بهره برداری به ویژه طرز بریدن نی و حمل آن از داخل مزرعه بکارخانه و یا ایستگاههای بارگیری
در رشد مجدد بوته های نیشکر در سال بعد بسیار مؤثر است.
دروی نیشکر:
هنگام دروی نیشکر باید ساقه نی را کاملا از سطح خاک قطع نمایند، باقیماندن بندهای زیرین نی که درصد
بیشتری از لاروهای زمستان گذران در این بندها فعالیت دارند علاوه بر باقی ماندن جمعیت زمستان گذران آفت در
مزرعه مانع رشد یکنواخت جوانه های سال آینده می شود و در سال بعد رشد کلی نیشکر در چنین مزارعی
بسیار ضعیف و غیریکنواخت خواهد بود و بعلت کوتاه ماندن بوته ها و تولید پاجوشهای زیاد طی دوره رشد این مزارع
اغلب مورد تخمریزی شدید پروانه های نسلهای مختلف آفت قرار می گیرند.
عملیات بازروئی:
عملیات بازروئی (Ratooning) که شامل مجموعه عملیاتی است که بعد از برداشت مزارع نیشکر جهت آماده کردن
مجدد آنها انجام می گیرد نقش مؤثری در کاهش آفت دارد. این عملیات عبارتند از: سوزاندن بقایای محصول سال
قبل، نرم کردن خاک مزارع (Subsoiling)، ساختن مجدد پشته ها، توزیع کودهای فسفره، سمپاشی علف های
قبل از رویش (Preemergence)، ساختن جویهای اصلی آبیاری و زه آب و اجرای اولین دور آبیاری. بهترین شرائط
برای رشد مجدد نیشکر در مزارع بازروئی زمانی فراهم می گردد که عملیات بازروئی حداکثر تا پایان فروردین ماه
خاتمه یابند، رشد سریع مزارع برداشت شده بعد از اولین دور آبیاری آغاز می گردد و اجرای بموقع اولین نوبت
آبیاری در رشد یکنواخت مزارع و ایجاد بوته های قوی و تولید بیشتر نقش مهمی دارد (دانیالی، ۱۳۶۴).
یخ آب زمستانی:
براساس تحقیقات فاضلی (۱۳۷۰) در رابطه با مبارزه کرم سزامیا در مزارع برنج استان فارس، توصیه می گردد
هنگام برداشت محصول بعلت تراکم جمعیت لاروهای نسل آخر در قسمتهای پائین ساقه بوته های برنج از محل
طوقه درو و به خارج از مزرعه منتقل شود. انجام یخ آب زمستانی در اواسط دی ماه و شخم عمیق در اسفندماه و
قطع میزبان لوئی در اردیبهشت ماه، در پائین آوردن جمعیت آفت مؤثر و مفید می باشد.
سه نوبت سمپاشی:
سه نوبت سمپاشی مزرعه در اواسط تیر، اول و دهم شهریورماه با امولسیون ۶۰. دیازینون به میزان دو لیتر در
هکتار علیه آفت مؤثر خواهد بود. در اینجا متذکر می گردد که اجرای مبارزه شیمیائی علیه آفت ساقه خوار در مزارع
نیشکر چندان مؤثر واقع نمی شود و بیشتر باید به روشهای اگرو تکنیکی توأم با مبارزه بیولوژیک متوسل گردید.
شجاعی و همکاران ۱۳۶۸ می نویسند:
شجاعی و همکاران ۱۳۶۸ می نویسند عوامل مبارزه بیولوژیک با آفت دوسزامیا نیشکر و ذرت در مراحل تخم و لارو
آنها از نظر کمی و کیفی قابل توجه بوده و نمونه بارز آن زنبورهای پارازیتوئید و تخم خوار موسوم به تلنوموس می
باشند و به طورکلی فعالیت زنبورهای تلنوموس در مبارزه با سزامیا در کشورهای جنوب غربی آسیا و شمال آفریقا
مخصوصا در مصر و سودان وسیع و مؤثر بوده و به نظر ما کشور ایران در این منطقه بعلت غنای طبیعی فون
زنبورهای Telenominae از موقعیت برتری برخوردار است .
گونه Platytelenomus busseolae:
نمونه بارز آن فعالیت گونه Platytelenomus busseolae در سطح وسیعی از مزارع نیشکر و ذرت خوزستان و نیز
استانهای اصفهان، تهران و مازندران است طبق تحقیقات انجام شده و طی سالهای ۶۷-۱۳۶۶ فعالیت و پارازیتیسم
طبیعی Platytelenomus busseolae روی تخمهای Scretica در مزارع ذرت و در مناطق مختلف کشور وابستگی
زیادی به پراکندگی سزامیا داشته و از یک تخصص میزبانی عمیق و پیشرفتهای برخوردار است به علاوه سطح
پراکندگی وسیع این پارازیتوئید در فلات ایران دلیل وسعت طیف سازگاری آن با شرایط آب و هوایی متفاوت در
شمال مرکز و جنوب ایران بوده و از این جهات در برنامه ریزی تکثیر آزمایشگاهی و رهاسازی دارای امتیازاتی است.
بررسی های عباسی پور و همکاران (۱۳۷۰):
بررسی های عباسی پور و همکاران (۱۳۷۰) در مزارع ذرت استان خوزستان نیز نشان می دهد که دشمنان
طبیعی سزامیا در طبیعت زیاد و متنوع هستند. بعضی از آنها روی گونه های مختلف و به صورت چندخواری عمل
می نمایند و حالت اخیر گاهی همراه با یک نوع ترجیح یا تخصص انگلی است. دشمنان طبیعی سزامیا از نظر
متعادل نگاهدداشتن نوسان انبوهی آفت در سالهای مختلف مانند یک ترمز و موضعی عمل می کنند به طوری که
تغییر جمعیت آفت دقیقا وابسته به دشمنان طبیعی آن می باشد.
Sesamia nonagrioides botanephaga Tams & Bowden
Syn. Sesamia nonagrioides Lef
Noctuidae, Lep
برای مشاوره رایگان با کارشناسان مجموعه به واتساپ مراجعه فرمایید.