پروانه‌ای که این روزها در ساوه از استان مرکزی، مناطقی از جنوب و شرق استان تهران و شهرستان گرمسار از سمنان نیز به وفور قابل مشاهده است آفت نیست!
این پروانه زیبا که دامنه میزبانی گیاهی بزرگی دارد معمولا آفت محصولات کشاورزی نیست به جز در مواردی که می‌توانند از برگهای آفتابگردان تغذیه کنند. پروانه فوق در ایران به نام پروانه “خانم قشنگه” یا “بانوی رنگارنگ” معروف شده است. نام این حشره مهاجر به انگلیسی painted lady است که در دنیا آن را با نام علمی Vanessa cardui می‌شناسند.
بالهای این پروانه زیبا از ترکیب رنگهای قرمز، نارنجی، سفید، مشکی و قهوه‌ای است. به دلیل بارش‌های خوب اخیر و رشد و ظهور گیاهان علفی در زمینها و مراتع و حتی برخی بیابانها جمعیت زیادی از این حشره قابل دیدن است. بانوی رنگارنگ در اکثر نقاط کره زمین جز امریکای جنوبی و قطب جنوب دیده می‌شود. تا 300 میزبان گیاهی برای آن گزارش شده که اصلی‌ترین آن گیاهان خانواده کاسنی Asteraceae هستند. این خانواده به اسم‌های کمپوزیته یا گل آفتابگردان یا گل مینا نیز معروف است. گیاهانی همچون آفتابگردان، گل گندم، بابا آدم، کنگر وحشی، درمنه و … که از میزبان‌های بانوی رنگارنگ نیز بشمار می‌آیند.
پروانه V. cardui رفتار شگفت‌انگیز مهاجرت را دارد. بخاطر زیبایی خاصش بسیار مورد علاقه حشره شناسان و تهیه‌کنندگان کلکسیون حشرات هستند. بطور معمول رفتار مهاجرت آن در اردیبهشت و خرداد ماه از شمال قاره افریقا به سمت اروپا آغاز می‌شود (پرواز مهاجرت با عبور از دریای بزرگ مدیترانه شگفتی آفرین است) و از روی دریای سرخ به سمت اردن و شمال عراق و ترکیه. گاهی این مهاجرت مسافت 14 هزار کیلومتر درازا دارد و در طی 6 نسل از حشره اتفاق می‌افتد. پرواز آنها از کالیفرنیا به سمت شمال امریکا نمونه دیگر مهاجرت آنهاست. بارندگی بسیار سنگین سال 2018 – 2019 سبب مهاجرت یک میلیاردی این پروانه از شرق مدیترانه در فروردین امسال شد.
الگوی رفتار مهاجرت این پروازها با توجه به تغییرات آب و هوایی دستخوش تغییر می‌شود ولی آنچه تابحال به اثبات رسیده است تاثیر وزش تندبادها و جهت‌یابی توسط نور خورشید و میل به مناطق پرباران برای مهاجرت بوده که گاهی مشاهده می‌شود مهاجرت پروانه‌ها قبل از وارد شدن توده هوای بارانی در یک منطقه است.
زمستان گذرانی این موجودات به دلیل رفتار مهاجرت آنها شناخته شده نیست. دانشمندان دریافته‌اند که این پروازها به سمت مناطق بارانی است؛ با توجه به ارتباط بارش و رشد بیشتر گیاهان و افزایش میزبان غذایی برای لارو پروانه این موضوع قابل درک است.
بانوی رنگارنگ در طی روز از شهد و گرده گلها تغذیه دارد و در همان محل نیز تخم‌گذاری می‌کند. مطالعات نشان داده است هر گیاهی که شهد بیشتری در اختیار مهمانش قرار دهد، میزبان تخم‌های بیشتری از پروانه است. حتی اگر میزبان، میزبان مناسبی برای نوزادان پروانه نباشد و تلفات لارو پروانه بر روی گیاه زیاد گردد.
با همه این تفاسیر باید ظهور این زیبایی طبیعی را قدردان باشیم و ندانسته و ناآگاهانه علیه آنها اقدام به سمپاشی نکنیم.
حمید قبادی – کارشناس ارشد حشره شناسی
