مگس خربزه
Myiopardalis pardalina Bigot
Syn. Carpomyia caucasica Zaitzev
Tephritidae, Dipt
مگس خربزه که یکی از آفات مهم گیاهان جالیزی در ایران است، اولین بار در دنیا در سال ۱۸۹۱ میلادی از بلوچستان گزارش گردیده (1962 ,Rivnay) و در سال ۱۳۱۷ نیز توسط افشار گزارش و شرح داده شده است. این آفت به انواع خربزه، گرمک، طالبی، دستنبو، خیار، خیارچنبر، هندوانه و کدو صدمه می رساند. حشره کامل مگسی است که نر آن 4/5 و ماده آن 5/5 میلیمتر طول دارد. رنگ عمومی مگس زرد روشن و سینه آن دارای خالهای ریز سیاه است. شکم آن زرد نارنجی روشن و از موهای نسبتا بلندی به رنگ زرد طلائی پوشیده است، فرق سر قهوه ای می باشد بالها شفاف و در جهت عرضی دارای سه نوار زرد رنگ است که دو نوار داخلی تقریبا مستقیم و نواری که در طرف رأس بال قرار گرفته خمیده و زاویه دار می باشد.
تخم های مگس کوچک، سفیدرنگ، استوانه ای و در دو طرف باریک و طول آن 1-1/2 میلیمتر و عرض آن 0/2 میلیمتر و قطرش به 1/75 می رسد. سر لارو مانند لارو سایر مگسها باریک تر از قسمتهای دیگر بدن آن است و طول لارو کامل 12 میلیمتر می باشد. شفیره به رنگ قهوه ای روشن ومنقوش به نوارهای حلقوی به رنگ زرد کاهی است. طول شفیره 5/8 و عرض آن 5/2 میلیمتر می باشد (1962 ,Rivneyدواچی، ۱۳۲۸).
مگس خربزه مخصوص منطقه ایرانو – تورانو ( Irano- Turano) بوده و خسارت آن از کشورهای هندوستان، افغانستان، ایران، عراق، قفقاز، فلسطین، ترکیه، سوریه، قبرس، مصر و اسرائیل گزارش شده است (1962 ,Rivnay). در ایران آفت مزبور در بسیاری از نقاط کشور شیوع داشته و به خصوص در آذربایجان، همدان، کرمانشاه، شیراز، اصفهان، ورامین، گرمسار، کرج، خوزستان، کاشان، خاش و بندرعباس خسارت آن زیاد است.
حشره ماده مگس به وسیله تخمریز خود پوست میوه جوان میزبان را سوراخ کرده و تخم خود را در آنجا می گذارد. سپس لاروهای جوان به داخل گوشت میوه پیشرفت نموده ضمن تغذيه دالانهای زیادی در گوشت میوه به وجود می آورند. نسوج مجاور این دالانها سخت و قهوه ای رنگ می شود. میوه های جوان مبتلا ممکن است خشک شوند و بریزند. میوه های برگ مبتلا روی بوته باقی مانده ولی رشدشان متوقف می گردد و این حالت مخصوصا روی خیار اتفاق می افتد. بعضی از میوه های بزرگ مبتلا ممکن است کاملا برسند ولی در داخل آنها پر از کرم است.
محل تخمریزی مگس را روی پوست میوه با قطره صمغی که تشکیل شده است می توان تشخیص داد. میزان خسارت مگس خربزه در ایران دقیقا تعیین نشده ولی گاهی ممکن است تمام محصول مزرعه کرمو و قابل برداشت نباشد. درصد خسارت آفت مزبور در اسرائیل تا ۹۰ درصد توسط ریونی (۱۹۶۲) گزارش شده است. مگس خربزه چنانچه در بالا نیز اشاره شد به گیاهان خانواده کدوئیان حمله نموده و خسارت آن در خارج از ایران از روی هندوانه نیز گزارش شده است. ارشادی مقدم (۱۳۴۱) میزان خسارت این آفت را در مزارع آلوده ۳۵ – ۴۰ درصد ذکر نموده است.
مگس خربزه از اواسط مهرماه لغایت اردیبهشت ماه سال بعد در مرحله شفیرگی در حالت دیا پوز اجباری در عمق ۱۲-۱۰ سانتیمتری خاک بسر می برد. شفیره ها در اوایل خرداد ماه تبدیل به حشره کامل شده و در طبیعت به پرواز در می آیند، لیکن چون مزارع جالیز در این هنگام عاری از گل می باشند لذا روی علفهای هرز به زندگی خود ادامه می دهد. انبوهی نسل اول آفت در اواخر خرداد ماه بالا رفته و این هنگامی است که گلها به میوه تبدیل شده و یا در حال تبدیل می باشند. مگس ماده به وسیله نیش خود میوه را سوراخ کرده و از شیره ای که خارج می گردد تغذیه می نماید ولی حشره نر مستقیما نیش نزده بلکه از شیره باقیمانده جای نیش مگس ماده استفاده می نماید.
مگس های نر و ماده پس از یک هفته جفتگیری نموده و حشره ماده تخمهای خود را بطور منفرد و با تخمریز کوچک خود اغلب در زیر پوست میوه و یا گاهی روی آن می گذارد. طول عمر حشره کامل تا دو ماه ممکن است طول بکشد و هر مگس ماده جمعا ۱۲۵-۱۰۰ عدد تخم می گذارد ولی در هر میوه فقط یک تخم قرار می دهد. البته تعداد سوراخها روی میوه مربوط به این می باشد که ممکن است چندین مگس روی یک میوه تخمریزی کرده باشند. در اینصورت ميوه کرمو دارای چند عدد کرم خواهد بود. در میوه های پوست نازک جای تخمریزی مگس معمولا نمایان می باشد. گاهی ممکن است مگس ماده برای تخمریزی چند سوراخ روی یک میوه ایجاد نماید ولی فقط در یکی از آنها تخم خود را می گذارد و بقیه خالی خواهند ماند.
تخم های مگس در شرائط طبیعی پس از ۴-۵ روز تفریخ شده و لارو جوان بلافاصله بطرف داخل میوه پیش می رود و در گوشت آن دالانهای غیر منظم و کج و معوج ایجاد می کند. دوره زندگی لارو در تابستان یک تا دو هفته و در پائیز سه هفته به طول می انجامد. لارو پس از رشد کامل از میوه خربزه خارج شده و در زیر خاک تبدیل به شفیره می شود و گاهی نیز ممکن است شفیره مگس در داخل میوه به وجود آید. دوره شفیرگی ۱۵-۱۴ روز و طول دوره هر نسل در تابستان حدود یکماه تعیین گردیده است مگس خربزه در نواحی شمال و استانهای مرکزی ایران ۲-۳ نسل در سال دارد(صلواتیان و حلیم نجار، ۱۳۳۶، اقتدار، ۱۳۶۹).
بهترین راه مبارزه با مگس خربزه همان روش عملی است که خود زارعین در موقع گل گیری بوته ها انجام می دهند. بدین ترتیب که میوه های جوان که اندازه آنها مانند فندق تا حداکثر گردو است در داخل برگهای مجاور پیچیده و روی آن مقداری خاک می ریزند و تا موقعی که پوست آن کاملا ضخیم شود آنرا زیر خاک نگاه می دارند. در این صورت مگس ماده قادر نخواهد بود که در میوه تخمریزی کند. در صورت نیاز به سمپاشی مزرعه را می توان در سه نوبت باگوزاتیون ۲۰٪ به نسبت دو در هزار و یا اکامت به نسبت 1/5 لیتر در هکتار سمپاشی نمود که این سمپاشی روی شته، تریپس و کنه نیز مؤثر خواهد بود. سمپاشی معمولا در سه نوبت انجام می شود و اولین نوبت آن پس از تشکیل میوه های جوان خواهد بود.
برای انهدام آفت و جلوگیری از طغیان آن در سال بعد توصیه می گردد میوه های کرمو را از مزرعه جمع آوری و در داخل گودالی ریخته و مقداری سم گامکسان نیز روی آنها ریخته و سپس گودال را هم از خاک پر نمود. در سالهای اخیر برای شکار مگسها از طعمه مسموم استفاده می شود. بدین ترتیب که در ظرف های کوچکی مخمر آبجو همراه با دیازینون ریخته و در قسمت های مختلف مزرعه قرار می دهند که بدینوسیله مگسها جلب و به دام افتند.
