عروسک خربزه

Rhaphidopalpa foveicollis Lucas

Syn. Aulacophora foveicollis Lucas

Chrysomelidae, Col

عروسک خربزه که بعضی از زارعین آنرا با کفشدوزک خربزه اشتباه می کنند در ایران اولین بار در سال ۱۳۱۷ توسط افشار شرح داده شده است. این حشره سوسک قرمز رنگ درازی است که از اوائل بهار در مزارع خربزه و هندوانه ظاهر شده و تا آخر فصل تابستان در مزرعه حضور دارد. حشره کامل سوسکی به طول 6/5 – 7 میلیمتر می باشد. رنگ آن قرمز روشن، به استثنای زیر سینه میانی و عقبی (Meso-and Metathorax) و زیر شکم که سیاه رنگ است. چشمها و قطعات دهانی نیز سیاه می باشد. شاخکها ۱۱ مفصلی و بین دو چشم فرورفته است. مفصل اول طویل تر و کلفت تر از سایر مفاصل است. پنجه پاها هم دارای چهار مفصل می باشد. لبه بالائی سینه اول شیار اریبی دارد که حشره را کاملا مشخص می گرداند.

ضمن آخرین بند شکمی حشره نر از سه قسمت تشکیل یافته است. تخم حشره بیضوی، زرد رنگ و طول آن 0/6 میلیمتر می باشد. لارو استوانه ای شکل، دراز و به رنگ زرد لیموئی است. در حالت کامل طول آن به 15 میلیمتر و عرض 1/5 میلیمتر می رسد. پشت سر لارو سیاه و زیر آن زرد رنگ است. بند نهم شکمی لارو سخت شده و زیر آن حاشیه مقعد به صورت پستانکی بیرون زده است و بکمک همین زائده است ک لارو خود را به اشیاء محکم نگه می دارد و در واقع زائده مزبور حکم پای کمکی را برای لارو دارد (ریونی، ۱۹۶۲). عروسک خربزه در تمام کشورهای حوزه مدیترانه شیوع دارد و علاوه بر این تا کنون از کشورهای پرتقال، جنوب شوروی سابق، آفریقای شمالی، ایتالیا، یونان، ترکیه و اسرائیل گزارش شده است (ریونی، ۱۹۶۲). در ایران این آفت تاکنون از اطراف تهران، فارس، کرمان، کرمانشاه، سمنان، اصفهان گزارش و مؤلف شدید این آفت را در شهریور ماه ۱۳۵۸ در زواره اردستان مشاهده نموده است.

        یکی از میزبانان عروسک خربزه، هنداونه است.

این آفت به گیاهان خانواده کدوئیان حمله کرده و به طوریکه ریونی می نویسد آفت در درجه اول به خیار و خربزه و در درجه دوم به هندوانه و کدو رغبت دارد. حشرات کامل آفت را ممکن است در مزارع شبدر مشاهده کرد و پاولاکوس (1943 ,Pavlakos) تغذیه حشرات کامل را رویگوجه فرنگی و ذرت نیز ملاحظه نموده است اما در هر حال لارو آفت فقط از کدوئیان تغذیه می کند. سوسکها از اوائل بهار به بوته های جوان خربزه یا دیگر میزبانهای خود حمله کرده و روی برگها، جوانه و گلها به تغذیه می پردازند و در نتیجه برگها را مشبک و سوراخ میکنند. اگر بوته ها کوچک باشند در نتیجه این حمله بکلی از بین می روند.

بوته های بزرگتر در برابر حمله آفت مقاومت نموده و حشره بیشتر از جوانه ها و گلهای آن تغذیه می کند. مهمترین خسارت عروسک خربزه مربوط به لاروهای آن می باشد که به ریشه حمله نموده و بوته ها را خشک می نمایند و در مزارعی که شدیدا مبتلا هستند هر روز عده ای از بوته ها پلاسیده و خشک می شوند. با حمله لارو به ریشه و زخمی نمودن آن راه برای ورود و حمله باکتریها و قارچها نیز فراهم می شود و بدین وسیله بوته زودتر از پا در می آید. لاروهای آفت علاوه بر ریشه ممکن است به میوه های جالیز که روی خاک قرار دارند حمله کنند و با جویدن پوست آن وارد آن گردند (دواچی، ۱۳۲۸، ریونی، ۱۹۶۲).

عروسک خربزه زمستان را به صورت حشره کامل و بحالت دیا پوز زیر برگهای ریخته، علفهای هرز، در زیر شکاف درختان یا زیر کلوخه ها و پناهگاههای دیگر بسر می برد. در اوائل فروردین ماه سوسکها شروع به فعالیت نموده و در ساعات گرم روز پرواز نموده و اگر گیاهان جالیزی هنوز در منطقه وجود نداشته باشند از برگ سایر گیاهان تغذیه می کنند و به محض بیرون آمدن بوته های خربزه، هندوانه و طالبی به برگهای این گیاهان حمله می کنند. از اواخر فروردین ماه حشرات نر و ماده جفتگیری نموده و هر حشره ماده ۱۶-۷۰۰ عدد و بطور متوسط ۳۰۰ عدد تخم می گذارد که بتدریج بطور انفرادی و یا در دسته های کوچک در پای بوته میزبان و نزدیک طوقه داخل خاک قرار می دهد.

تخمها در حرارت مناسب پس از ۹-۱۴ روز تفريخ می شوند. در رابطه با حرارت دوره جنینی تخم فرق می نماید بدین ترتیب که در حرارت ۲۷-۳۰ درجه سانتیگراد ۹-۱۲ روز و در حرارت ۲۱-۲۳ درجه ۱۵ روز طول می کشد. تخم ها در حرارت زیر ۲۰ درجه سانتیگراد هرگز تکمیل و تفریخ نمی شوند(ریونی، ۱۹۶۲). لاروها پس از خروج زیر ۲۰ درجه سانتیگراد روی ریشه به تغذیه می پردازند. طبق بررسیهائی که به عمل آمده داخل ریشه فقط لاروهای نیمه کامل و یا کامل را می توان مشاهده نمود و لاروهای جوان بهیچوجه در مزرعه دیده نشده است و بعبارت دیگر وضع فعالیت و تغذیه لاروهای جوان در مزرعه معلوم نیست (ریونی، ۱۹۶۲).

پاولاکوس (Pavlakos) با پرورش سنین مختلف لاروی روی تکه های خربزه مشاهده نمود که الاروها ابتدا دو یا سه روز در سطح تغذیه نموده و بعدا به داخل نسوج نفوذ می نمایند. طبق مطالعه همین کارشناس رو عروسک خربزه قبل از آنکه وارد مرحله شفیرگی شود سه بار جلد عوض می نماید و مدت لاروی نیز ۲۹ روز طول می کشد. لاروها قبل از آنکه تبدیل به شفیره شوند ریشه را ترک کرده و در خاک در داخل لانه هائی شفیره میگردند. مدت شفیرگی ۸-۱۰ روز به طول می انجامد. در مورد تعداد نسل عروسک خربزه در نشریات خارجی و ایرانی تناقض دارد. دواچی (۱۳۲۸) برای این آفت یک نسل و در شرائط مساعد دو نسل ذکر می کند و زاهدی (۱۳۴۶) نیز تعداد نسل آفت را در یونان یک نسل و در شرایط مختلف اسرائیل ۲-۴ نسل می نویسد.

لازمست در ایران تحقیقات بیشتری به خصوص در زمینه تعیین تعداد نسل آفت در نواحی مختلف آلوده به آفت صورت گیرد. یکی از عوامل محدودکننده تفریخ تخم و فعالیت الارو کمبود رطوبت می باشد و در مزارعی که کمتر آبیاری می شود آفت چندان خسارت وارد نمی رساند. روش پشته کاری و آبیاری نشتی مزرعه نقش عمده ای در کاهش خسارت آفت دارد و برعکس در مزارعی که جالیز به صورت کرتی کاشته شده رطوبت کافی برای تفریخ تخم و فعالیت الاروها وجود دارد خسارت آفت بمراتب بیشتر می باشد. تا قبل از ممنوع شدن مصرف سموم کلره از د.د.ت برای سمپاشی مزرعه استفاده می شد و امروزه از سموم فسفره که اغلب برای مبارزه با سایر آفات جالیز بالاخص شته و کفشدوزک جالیز بکار می رود می توان استفاده نمود.

برای مبارزه با لارو آفت در خاک نیز سموم فسفره گرانول را می توان در سطح مزرعه و یا اطراف بوته ها پاشيد.