کرم ذرت
Sesamia cretica Led
Noctuidae, Lep
Eng. Large corn borer
پروانه کرم ذرت یا کرم ساقه خوار ذرت اولین بار در حدود ۱۱۰ سال قبل توسط کریگن (Krigen) در جاوه از مزارع نیشکر جمع آوری و تشخیص داده شده است وجه تسمیه گونه Scretica مربوط به کلمه Crete است که نام یک جزیره یونانی در دریای مدیترانه می باشد. نام این گونه که اولین دفعه از روی نیشکر جمع آوری شده بود، پس از چندی به گونه Sesamnia nonagricoides تغییر یافت که آفت مزبور نیز در مزارع نیشکر، خوزستان شیوع دارد و شرح کامل آن متعاقبا داده خواهد شد. در ایران شب پره مذکور ابتدا در سال ۱۳۴۰ توسط فرحبخش از روی اذرت، نیشکر، سورگوم و گوجه فرنگی گزارش شد که احتمالا روی نیشکر همان Snonagrioides است. آفت در سواحل شمالی کشور و در استانهای اصفهان، بلوچستان، خوزستان، فارس و استان تهران و احتمالا سایر مناطق انتشار دارد و خسارت آن نیز شدید ذکر گردیده است.
پروانه S.cretica شب پره ای است که طول آن در حدود ۱۲ میلیمتر و عرض آن با بالهای باز در ماده ۳۰-۳۸ و در نر ۲۶-۳۳ میلیمتر می باشد. رنگ عمومی حشره سفید متمایل به کرم و بالهای عقبی سفید رنگ است و بدن آن پوشیده از فلسها و موهای بلند کرمی است. پس از رسیدن بوته های ذرت همرنگی کاملی بین پروانه و بوته ها وجود دارد. پروانه کم تحرک و مدتها بدون حرکت روی بوته ها استراحت می کند و در اینحالت دیدن پروانه در مزرعه مشکل می باشد. این پروانه را از گونه Sesamia nonagricoides بدین ترتیب می توان تشخیص داد که شاخک پروانه نر Scretica دارای یک ردیف اره دندانه کوتاه که دندانه ها فقط در یک طرف ردیف قرار دارند می باشد در صورتیکه در گونه S.nonagrioides این ردیف در دو طرف اره دارد و دندانه های اره نیز بلندتر و شانه ای است.
در حشره ماده Scretica این حالت پروشی شاخک دیده نمی شود که در شکل نشان داده شده است. تخم پروانه کرم ذرت گرد و پهن بوده و به رنگ سفید شیری است. سطح آن دارای شیارهای منظم و موازی است که به دو طرف تخم متصل می گردند. طول لارو کامل ۳۵-۳۰ میلیمتر و رنگ آن صورتی روشن و دارای سر و سوراخهای تنفسی قهوه ای است. لاروهای جوان دارای سری بزرگ و قهوه ای و بدنی سفید هستند. شفیره بیضی شکل، به رنگ قهوه ای روشن تا قهوه ای تیره و درون راهرو و یا سوراخ تغذیه تشکیل می شود. طول شفیره ۱۸ و قطر آن ۵ میلیمتر است (ریونی، ۱۹۶۲ و میرکریمی، ۱۳۶۶).
پروانه Scretica به طورکلی قادر است به انواع گیاهان خانواده گندمیان و تک لپهای ها حمله نماید ولی همواره ذرت خوشه ای، ذرت و نیشکر و سودان گراس را به سایر میزبانها ترجیح می دهد (ریونی، ۱۹۶۲). میزان و نحوه خسارت آفت بستگی به سن گیاه دارد. بدین ترتیب که در بوته های جوان ۴-۶ برگه لاروهای نسل اول آفت وسط بوته را سوراخ نموده و از قاعده برگ مرکزی تغذیه می کند و بدین وسیله موجب پژمردگی آن می گردد. بر اثر این نوع تغذیه برگها و شاخه های جانبی بوته بیشتر رشد کرده و حالت جاروئی به بوته می دهد، از طرفی این وضع رشد، تشکیل گل آذین بوته را به تعویق می اندازد.
چنانچه گیاه بعد و تقریبا همزمان با تشکیل گل آذین توسط لاروهای نسل دوم مورد حمله قرار گیرد رشد بوته متوقف خواهد شد و در این موقع اگر ساقه ذرت بخوبی تشکیل شده باشد لارو وارد آن شده و تمام دوره تکاملی و مرحله شفیرگی خود را در آنجا تکمیل می کند. ورود لارو و تبدیل آن به شفیره حتی در بلال نیز انجام می پذیرد.
بطور خلاصه علائم خسارت کرم ذرت عباتند از: پژمردگی برگ میانی، تشکیل ردیفهای چهار سوراخه روی برگ، ایجاد سوراخ تغذیه ای روی ساقه که از آن اغلب شیره گیاهی خارج می گردد و عدم رشد کامل و صدمه گل آذین، میزان آلودگی بوته ها به این آفت معمولا ۵-۱۰ درصد و در حالت شدید ۴۰-۵۰ درصد و بندرت تا ۹۰ درصد نیز ممکن است برسد (ریونی، ۱۹۶۲). در حال حاضر کشت ذرت و ذرت خوشه ای مخصوصا در منطقه ورامین بعلت خسارت شدید این آفت کاهش یافته است (میرکریمی، ۱۳۶۶).
پروانه کرم ذرت زمستان را به صورت لارو کامل و یا غیرکامل در خوشه ها و ساقه های باقیمانده در مزرعه می گذراند. این لاروها در اوایل پس از مختصر فعالیتی تبدیل به شفیره می شود و در شرائط ورامین اولین شکار پروانه در نیمه دوم فروردین ماه و در اصفهان دیرتر و اوج شکار در خرداد بوده است. پروانه ماده معمولا یک روز بعد از خروج، شروع به تخمریزی می کند و در واقع دوره قبل از تخم گذاری خیلی کوتاه و در آزمایشگاه فقط یک الی دو روز تعیین گردیده است (ریونی، ۱۹۶۲). تخمگذاری پروانه بطور انفرادی یا چند تائی بوده و حشره ماده تخمهای خود را روی برگها و یا در گل آذین نر ذرت قرار می دهد. تعداد تخمی که به وسیله هر حشره ماده گذارده می شود در نسلهای مختلف آفت فرق می نماید به طوری که در نسل اول تا ۲۹۲ عدد و در نسل دوم بطور متوسط ۱۴۱ عدد تخم شمارش گردیده است. بطور متوسط تعداد تخمهای گذارده شده توسط هر حشره ۲۰۰ عدد است.
در هنگام روز پروانه ها در لابلای برگهای ذرت مخفی شده و فعالیت و تخمگذاری آنها معمولا هنگام شب صورت می گیرد. دوره رشد جنینی تخم ۴-۸ روز بوده و لاروهای جوان پس از خروج از تخم ابتدا از برگهای جوان تغذیه می نمایند و بعد از چند شب وارد گیاه و یا داخل ساقه می گردند. دوره لاروی چند هفته طول می کشد و سپس تبدیل به شفیره می گردد و دوره شفیرگی در نسل اول ۱۳-۱۵ روز، نسل دوم ۹-۱۲ روز و نسل سوم ۸-۱۰ روز است.
در شرائط آب و هوائی اصفهان نسل اول آفت در اواسط مرداد ماه خاتمه می پذیرد و پروانه های نسل دوم تخمهای خود را در مزارع دیرکاشت که مخصوصا برای مصارف بلال زراعت شده و بوته ها در این موقع ۱۰-۱۳ برگه هستند می گذارند و لاروهای همین نسل است که پس از تغذیه نسبتا کامل شده و به دیا پوز زمستانه می روند. خسارت عمده توسط لاروهای سن ۴ و ۵ است و با شمارش انجام شده در ماههای مرداد و شهریور ۶۵٪ لاروها در ساقه، ۲۰٪ داخل بلال و ۱۵٪ در بقیه جاها بویژه در محل تجمع برگها می باشد. کرم ذرت در شرائط استانهای مرکزی مانند اصفهان و تهران دو نسل کامل و یک نسل ناقص در سال دارد( میرکریمی، ۱۳۶۶).
