کرم برگخوار پنبه

Spodoptera littoralis Boisduval

Syn. Prodenia littoralis Boisduval

Noctuidae, Lep

بعضی از متخصصین این گونه را با گونه Prodenia litura همنام و برخی دو گونه جدا می دانند. کرم پرودنیا یا کرم برگخوار پنبه که بنام کرم برگخوار مصری نیز می گویند آفتی پلیفاژ است و خسارت آن در خوزستان زیاد می باشد، زارعین به آن رهه یا لهه می گویند. این پروانه یکی از آفات امهم گیاهان زراعی مناطق گرمسیری کشور می باشد و در سواحل خلیج فارس و استانهای جنوبی ایران مخصوصا خوزستان انتشار دارد. ضمنا این آفت در کشورهای هندوستان، عراق، سوریه و مصر شیوع داشته و دارای اهمیت اقتصادی است.

حشره بالغ پروانه ایست به درازای ۱۵ – ۲۰ میلیمتر و عرض بدن با بالهای باز ۳۰-۴۴ میلیمتر است. رنگ عمومی بدن قهوه ای روشن و در بالهای جلوئی نقوش درهم دیده می شود. در وسط بال روئی نزدیک کناره یک لکه مورب به رنگ زرد روشن وجود داشته که در ماده ها این لکه قدری تیره تر است. بالهای زیری حشره سفید رنگ نیم شفاف و در حاشیه قهوه ای رنگ است. شاخکها بلند و تمام سطح بدن حشره از کرکهای ریزی پوشیده شده است.

تخم پروانه به رنگ زرد متمایل به سبز، شکل آن تقریبا کروی و حدود 0/6 میلیمتر قطر دارد. روی تخم خطوط برجسته ای وجود دارند که بدو قطب متصل می گردند. اندازه لارو کامل به ۳۸-۴۰ میلیمتر می رسد. رنگ عمومی بدن از زرد مایل به سبز تا سیاه مایل بخاکستری یا نقطه های سیاه تغییر می کند. در حلقه های پشتی سینه و شکم خطوط سبز مایل بزرد و در طرفین بدن نوار پهن موج دار به رنگ زرد تیره وجود دارد. در سطح روئی هر حلقه (غیر از حلقه اول) دونقطه سیاه دیده می شود این نقطه ها تا حلقه هشتم شکم بزرگتر و پررنگ تر می باشد. شفیره دارای ۱۵-۲۰ میلیمتر طول و ۵ میلیمتر عرض می باشد. در انتهای بدن آن دو خار کوچک قرار دارد. رنگ شفیره قهوه ای و گاهی قهوه ای روشن است (قریب، ۱۳۵۸).

این حشره همه چیز خوار است و در شرایط خوزستان سالیانه بیش از ۹ ماه روی گیاهان زراعی و علفهای هرز فعالیت دارد. گیاهانی که در خوزستان مورد حمله و خسارت این آفت قرار می گیرند عبارتند از: پنبه، چغندرقند، گوجه فرنگی، نخود، پیاز، بادنجان، هویج، برنج، ذرت، یونجه، شبدر، هندوانه، لوبیا، جعفری، اسفناج، تربچه، آفتابگردان، بامیه، کرچک، توتون و از درختان میوه سیب، انواع مرکبات، مو و از گلهای زینتی تاج خروس و شاه پسند و عده ای دیگر از گیاهان مانند ترشک، گلرنگ و ترب وحشی. لاروهای سنین اولیه آفت بطور دسته جمعی از پارانشیم برگها تغذیه کرده و برگها را مشبک می سازند و بتدریج که لاروها بزرگتر می گردند، دامنه فعالیت آنها گسترش یافته تمام سطح برگها را به استثنای رگبرگ اصلی خورده و بسایر اندامهای گیاه میزبان نیز حمله ور می شوند.

مثلا در مزارع پنبه غنچه ها را معدوم و در گوجه فرنگی علاوه بر برگ از میوه نیز تغذیه می کنند. در مزارع يونجه و شبدر آلوده به آفت پس از درون لاروها از برگچه های جوان تغذیه نموده و در نتیجه علفهای هرز جای زراعت يونجه و شبدر را می گیرند. در موستانها گاهی آفت دم خوشه های انگور را خورده و سبب افتادن خوشه می گردد. در خوزستان که کشت چغندرقند در شهریور و مهر آغاز می گردد پروانه های لهه روی گیاهان هرز تخمریزی می کنند و سپس لاروها بوته های چغندر قند را مورد حمله قرار می دهند و به شدت از برگها تغذیه نموده و رشد نبات را متوقف می سازند به طوری که گاهی چغندرکاران مجبور می شوند که کشت چغندر قند را تجدید نمایند.

در سالهای طغیانی صدمات این لاروها بقدری سریع انجام می گیرد که شباهت به حملات پوره ملخهای مهاجر دارد و در چنین وضعی بر اثر تغذیه لاروهای مهاجم طی ۴۸ ساعت بوته های جوان چغندر در ابتدای رشد نابود می شوند. به طورکلی میزان خسارت این آفت در خوزستان به مزارع صیفی، جالیز و سبزیکاریها حدود ۱۰-۱۵٪ است و در سالهای طغیانی امکان دارد تا ۹۰٪ محصولات کشاورزی را نابود سازد(قریب، ۱۳۵۸).

در خوزستان و سایر مناطق گرمسیری کشور که آفت مزبور سالیانه ۶ الی ۷ نسل دارد، پروانه ها در اوائل فروردین ماه موقعی که حرارت روزانه به ۱۹ الی ۲۰ درجه سانتیگراد می رسد از شفیره های زمستانه خارج می گردند. پروانه های نسل اول در اواخر اردیبهشت ماه و نسل دوم اوائل تیرماه که متوسط گرمای روزانه حدود ۳۵ درجه و رطوبت متوسط منطقه ۳۰ الی ۴۰ درصد می رسد ظاهر می شوند. پروانه های نسل سوم در اواخر مرداد و پروانه های نسل چهارم در اوائل مهرماه و بالاخره پروانه های نسل پنجم در اواسط آبانماه به وجود می آیند و در سالهایی که گرمای متعادل پائیزی تا آخر آذرماه و بطور متوسط روزانه ۱۵-۲۰ درجه سانتیگراد ادامه پیدا کند نشوونمای لاروی نسل ششم در اواخر آبان و اوائل آذرماه مشاهده می شود.

حداکثر انبوهی جمعیت لارو رهه در نسل دوم (تیرماه) و نسل چهارم (مهرماه) است، که لاروها شدیدا به مزارع یونجه، پنبه، ذرت و چغندر قند هجوم می آورند و زیان فراوانی وارد می سازند. رفتار پروانه هنگام جفتگیری و تخمریزی بدین شرح می باشد که در فروردین ماه پروانه ها پس از خروج از شفیره و تغذیه از گرده و شیره گلها در شب طی یک الی سه روز آماده برای جفتگیری می شوند. جفتگیری بدین طریق است که پروانه ماده بالهای روئی خود را به لرزش در می آورد و پروانه نر به اطراف آن پرواز نموده و گاهی به ماده نزدیک می شود و پس از چندین بار دور و نزدیک شدن بالاخره با ماده جفتگیری می کند. مدت زمان جفتگیری ممکن است از ۲۰ دقیقه تا سه ساعت طول بکشد.

یک پروانه تر می تواند تا ۸ عدد پروانه ماده را بارور سازد. در هوای گرم پروانه ماده پس از ۱۲ تا ۴۸ ساعت و در ماههای سرد تا ۴ روز پس از خروج از شفیره جفتگیری می کند. مدت زندگی پروانه ها در فصول گرم ۶ الی ۱۰ روز و در ماههای معتدل ۱۰ تا ۱۵ روز است. پروانه ماده هنگام تخمریزی گیاهان وحشی و یا زراعی مورد نظر را انتخاب و مبادرت به تخمگذاری می نماید. تخمگذاری معمولا صبح زود و پیش از طلوع آفتاب انجام می گیرد. محل تخمگذاری پشت برگهای چغندرقند، پنبه و سایر گیاهان میزبان است و ممکن است روی برگها نیز گذارده شوند. گاهی نیز حشره روی برگچه ها و غنچه های گل تخمگذاری می کند. تخمریزی به صورت دسته ای بوده و هر دسته شامل ۲۵۰ تا ۵۰۰ تخم می باشد. یک پروانه ماده ممکن است مجموعة ۳ تا ۷ دسته تخم بگذارد. تعداد تخم حشره در خوزستان هنگام بهار در شرائط مزرعه جمعة ۱۵۰۰-۱۲۰۰ عدد است. پروانه ماده هنگام تخمریزی ماده چسبناک غلیظی خارج ساخته و با کرک انتهای شکم تخمها را می پوشاند.

رنگ این لایه محافظ آجری تیره است. دوره جنینی در تابستان ۳-۵ روز و در پائیز ۱۲-۵ روز می باشد. لاروهای نوزاد پس از خروج ۱-۲ میلیمتر طول دارند. در سن اول لاروها بطور دسته جمعی از پارانشیم نبات در مجاورت محل تفریخ، تغذیه می نمایند و بعد از تعویض اولین پوسته لاروها وسیله تارهائی که می تنند به برگها و یا بوته های مجاور نقل مکان می کنند. در سن سوم لاروها اغلب دور از نور آفتاب و روشنایی تغذیه می کنند و در اواخر سن چهارم روزها را پای بوته ها استراحت کرده و شبها برگها را سوراخ کرده و تغذیه می نمایند.

در سنین بالاتر نیز نحوه تغذیه مانند سن چهارم است. در روزهای گرم خرداد و اوائل تیر و همچنین شهریور و مهرماه خوزستان لاروهای سنین ۴ و ۵ معمولا بطور گلهای حرکت کرده و باطراف پراکنده می شوند و در مسیر خود مزارع پنبه، یونجه، چغندرقند و غیره را مورد حمله قرار می دهند. در آذرماه لاروها داخل ساقه نباتاتی مانند ذرت و چغندر قند رفته و یا در پای طوقه و یا ریشه نبات میزبان مخفی می شوند. آفت رهه در دوره لاروی ۵ مرتبه پوست عوض می کند و معمولا ۶ سن لاروی دارد. دوره لاروی در فصول گرم ۱۵-۲۰ روز و در پائیز ممکن است تا دو ماه طول بکشد. لاروها پس از تغذیه کامل و رسیدن به مرحله پیش شفیرگی یک بار دیگر نیز پوست اندازی کرده و در داخل خاک مزرعه پیله خاکی ساخته و تبدیل به شفیره میگردند. لاروها اکثرا بهنگام شفیره شدن در خاک سر خود را بطرف بالا قرار می دهند. دوره زندگی یک نسل کامل آفت در خوزستان نیز در فصول گرم ۳۲-۴۵ روز و در فصول معتدل ۵۰-۶۵ روز است (قریب، ۱۳۵۸).

مبارزه علیه آفت رهه به صورت زراعی و شیمیائی انجام می شود و مبارزه زراعی شامل جمع آوری بقایای محصول، انهدام علفهای هرز و اجرای شخم عمیق پس از برداشت محصول می باشد. برای مبارزه شیمیائی علیه آفت در زمانی که لاروها ریز و جوان هستند می توان با یکی از فرمولهای زیر علیه آن مبارزه کرد (خیری، ۱۳۷۰).

آتريمفوس ۵۰٪ امولسيون به میزان 1/5 تا 2 لیتر در هکتار و یا فنتوات ۵۰٪ امولسیون به میزان 3 لیتر در هکتار. در صورتی که لاروها کاملا درشت شده باشند چون فعالیت و تحرک آنها کم می شود و اکثرا در لابلای برگها و زیر بوته ها مخفی باقی می مانند بنابراین گاهی نتیجه مطلوب از مبارزه علیه آفت حاصل نمی شود در چنین وضعیتی می توان از یکی فرمولهای زیر نیز استفاده کرد.

الف – طعمه مسموم:

کارباریل ۸۵٪ پودر و تابل، ۳ تا ۵ کیلو یا لیندین ۲۵٪ پودر وتابل ۲ تا ۳ کیلو، سبوس گندم ۱۰۰ کیلو، آب ۵۰ لیتر مقدار مصرف طعمه مسموم در هکتار حدود ۷۰ کیلوگرم می باشد در صورتی که تهیه سبوس و آماده ساختن طعمه مواجه با مشکل باشد می توان از فرمول بعدی استفاده کرد.

ب – از سموم گروه پر تروئیدی:

پرمترین ۲۵٪ امولسیون بمقدار ۷۵۰ سی سی در هکتار و یا فن والریت ۲۵٪ امولسیون بمقدار ۷۵۰ سی سی در هکتار.