شپشه قرمز آرد

Tribolium castaneum Hbst

Tenebrionidae, Col

این شپشه که سابقا به نام شپشه سبوس نیز گفت می شده است یکی آفات انباری می باشد. حشره کامل سخت بالپوشی است به طول ۳-۴ میلیمتر است. قطعه زیر پیشانی در دو طرف سر کاملا پهن شده است، به طوریکه از حدود چشمها تجاوز می کند. بندهای شاخکها از قاعده بطرف انتها بتدریج درشت تر می شوند. بالهای زیری وجود دارد و حشره دارای قدرت پرواز است ولی این پرواز در فواصل کوتاه انجام می شود. تخم این آفت بیضی کشیده به طول 0/5 تا 0/7 میلیمتر می باشد. رنگ تخم ها در ابتدا سفید شفاف و چون سطح خارجی آن لزج است پس از قرار داده شدن در آرد مقداری آرد به آن می چسبد. لاروها پس از خروج از تخم باریک و کشیده و دارای سه جفت پای صدری است. رنگ آنها در ابتدا سفید مایل به زرد است و سپس به رنگ زرد صورتی در می آید. رنگ سر و قطعات دهان و پشت سینه لاروها به رنگ قهوه ای روشن است.

بدن لارو بدون مو و فقط در کناره حلقه های بدن کرکدار است. نهمین و آخرین حلقه بدن دارای یک جفت استطاله خار مانند است و به رنگ قهوه ای تیره می باشد. لارو کامل دارای یک جفت شاخک چهار مفصلی است و در روی مفصل انتهائی یک مو به طول همین مفصل وجود دارد. لاروها پس از رشد کامل طولشان به ۶ تا ۷ میلیمتر می رسد و در این موقع در روی سطح آرد می آیند و در آنجا شفیره می شوند. حلقه های شکم شفیره از یک غلاف سخت زرد پوشیده شده است و در قسمت پشت، کرکهای کوتاه و پراکنده روی آنها دیده می شود.

همچنین حلقه های شکم از کنار به دو برآمدگی نوک تیز که دارای ۳ تا ۴ کرک دراز است ختم می شود. آخرین حلقه شکمی شفیره نیز دارای دو زائده می باشد که نوک تیز و قهوه ای رنگ است. این آفت از شایع ترین آفات انباری غلات فرآورده های آن مخصوصا آردی که از شهرستانها جمع آوری گردیده دیده شده است. موطن اصلی این حشره به نظر بعضی از محققین هندوستان است زیرا این حشره بطوریکه گفته شد قادر به پرواز است و در زیر پوسته درختان حاشیه های بعضی از جنگلهای این کشور دیده شده است.

این آفت زمستان را در مناطق سرد به صورت حشره کامل می گذراند ولی در مناطق معتدل و گرم هردوگونه تمام سال را بدون وقفه تولید مثل می کنند منتهی دوره های نسلی در ماههای زمستان طولانی تر است. عمر حشرات کامل طولانی و بطور متوسط یک سال است ولی ممکن است عمر آنها به ۳ تا ۴ سال هم برسد. حشره ماده در دوره زندگی خود بطور متوسط ۳۰۰ تا ۴۰۰ عدد و حداکثر ۱۰۰۰ عدد تخم می گذارد. تخم ها بطور انفرادی و روزانه به تعداد ۲ تا ۱۸ عدد در داخل آرد گذارده می شود. تخم ها به ماده چسبناکی آغشته است و در نتیجه مقداری آرد به آنها می چسبد و بزرگ تر جلوه می کند.

این تخم ها اغلب به جدار ظروف و یا کیسه آرد چسبیده و موجب انتقال و انتشار آفت می گردد. تخمها برحسب درجه حرارت و رطوبت محیط ۳ تا ۶ و بطور متوسط ۸ روز بعد تفریخ می شود. لاروهائی که از تخم خارج می شوند سفید رنگ هستند و بلافاصله شروع به تغذیه می کنند. دوره تکاملی لارو برحسب درجه حرارت تغییر می کند. در حرارت ۳۰ درجه ۱۳ تا ۱۴ روز و در حرارت های پائین تر تا ۴ ماه ممکن است به طول انجامد. لاروها فعال و خیلی متحرک می باشند و در آرد راهروهائی به وجود می آورند. لاروها ۶ تا حداکثر ۱۲ بار تغییر جلد می دهند و سپس در آخر دوره زندگی خود به سطح توده آرد می آیند و پس از گذراندن دوره کوتاه پرونمفال تبدیل به شفیره می گردند.

شفيره بدون پوشش و به طول ۲ تا ۴ میلیمتر است. رنگ آن در ابتدا سفید مایل به زرد می باشد و بالاخره به رنگ قهوه ای در می آید. شفیره ها در انتهای بدن دارای دو زائده بال مانند می باشند و همچنین بند آخر بدن دو شقهای چنگالی است. دوره شفیرگی ۶ تا ۸ روز است و سپس حشرات کامل خارج می شوند. قدرت مقاومت حشرات در مقابل شرائط نامساعد بسیار زیاد است بطوری که حشرات کامل ۲۵ تا ۴۰ روز می توانند بدون غذا زندگی کنند.

حشره کامل زمستان را در مناطق سرد که حرارت متوسطی بین ۲ تا ۷ درجه دارد بدون فعالیت می گذراند ولی در مناطق گرم و معتدل حالت استراحتی در آنها دیده نمی شود. قدرت تولید مثل این حشره نیز زیاد است. حرارت و رطوبت در جمیع دوران های تکاملی این آفت اهمیت مخصوصی دارد. این حشره در حرارت های پائین تر از ۱۲ درجه قادر به جفت گیری نیستند و اگر قبلا جفت گیری کرده باشند در حرارت های کمتر از ۱۵ درجه نمی توانند تخم ریزی کنند. حرارت بالا مثلا حرارت ۳۵ درجه دوره های تکاملی را متوقف می کند. اپتیمم درجه حرارت ۲۸ تا ۳۰ درجه است. عامل رطوبت در تغییر رمان دوران های تکاملی شپشه آرد اهمیتش کمتر از عامل حرارت می باشد. البته قدرت فعالیت و تکثیر این آفت در آردهای کاملا خشک خیلی پائین می آید ولی بطور معمول در انبارهای غلات و بقولات و در همواره مقدار کافی رطوبت وجود دارد و از این جهت شرائط مساعد برای تکثیر این شپشه همواره فراهم است. تعداد نسل این آفت در سال نیز نسبت به حرارت محیط های مختلف تغییر می کند.

در آب و هوای معتدل و گرم که توالد و تناسل بدون وقفه انجام می گیرد این حشرات می توانند تا ۹ نسل به وجود آورند ولی در آب وهواهای معتدل و سرد تعداد نسل کمتر است. این آفت در آب و هوای کرج در سال ۳ تا ۴ نسل دارند. لاروهای این حشره در انبارهای گندم و جو بندرت دیده می شوند زیرا قادر به تغذیه از دانه های سالم نیستند ولی می توانند از دانه های شکسته غلات و ایا دانه هائی که قبلا مورد تغذیه سایر آفات واقع گردیده اند تغذیه کنند. خسارتی که این شیشه به آرد وارد می آورند خیلی زیاد است زیرا هر لارو روزانه معادل هم وزن خود آرد می خورد و با فضولات و پوسته های خود آنرا آلوده می کند و از این جهت ارزش نانوائی آرد پائین می آید و در صورت آلودگی شدید و فراوانی فضولات آرد تلخ می شود و بوی نامطبوع (بوی نا) از آن استشمام می شود و مصرف اینگونه آردها بایستی از نظر بهداشتی ممنوع گردد.

بطوری که در قسمت زیست شناسی گفته شد حشره کامل و حالات مختلفه تکاملی آن نسبت به سرما و گرما حساسیت دارند. در زمستان و در حرارت های زیر صفر می توان دروپنجره انبار آلوده را چند روز باز گذاشت و در روزهای بسیار گرم تابستان نیز همین عمل قابل توصیه است. در منازل که ممکن است آردهای مصرفی آلوده شود بایستی آنها را گرما داد مثلا آرد را در تابستان زیر آفتاب پهن کرد و با الک کردن آنها تخم ها و فضولات و لاروها را از داخل آن خارج نمود. مبارزه شیمیائی شامل ضدعفونی کردن انبار قبل از ورود مواد و پس از انبار نمودن آن نیز توصیه می گردد.