رده بندی حشرات Classification
بند پایان بزرگترین شاخه گروه حیوانی هستند و حدود ۸۰ درصد گونه های شناخته شده سلسله حیوانی مربوط به این شاخه است. نام Arthropoda یا بند پایان از دو کلمه یونانی Arthron به معنای بند و Pous به معنای پا که انگلیسی آن Jointed feet می‌باشد مشتق گردیده است.
شاخه بندپایان
شاخه بندپایان به رده های زیادی تقسیم می شود که مهمترین آنها رده حشرات (Insecta) یا شش پایان (Hexapoda) می‌باشد. حشرات بیشترین تعداد گونه را در سلسله جانوری شامل می شوند و بعبارت دیگر می‌توان گفت که تعداد حشرات شناخته شده شش برابر کل دیگر موجودات کره زمین است.
در دنیا تا کنون بالغ بر یک میلیون گونه حشره شناخته شده و احتمالا به همین تعداد هم هنوز گونه های ناشناخته وجود دارد که بتدریج توسط حشره شناسان تشخیص و به علم حشره شناسی معرفی می گردد.
از بین یک میلیون گونه شناخته شده؛ تعداد سخت بالپوشان در درجه اول و بعد از آن پروانه ها، زنبورها و مگس ها به ترتیب بالاترین تعداد را بخود اختصاص می‌دهند.
شناسائی حشرات
برای شناسائی حشرات باید به علم طبقه بندی یا Taxonomy آگاه بود. حشرات مانند حیوانات و گیاهان به گروه های مختلف تقسیم می شوند تا شناسائی هر یک از آنها دچار اشکال نگردد.
Musca domestica L نام علمی مگس خانگی است و از دو کلمه Musca اسم جنس و کلمه domestica اسم گونه تشکیل شده است. حرف .L علامت اختصاری نام Linnaeus دانشمند بزرگ سوئدی Carl von Linnaeus می باشد که حشره مگس را اولین بار تشخیص داده است.
نام علمی حشرات
نام علمی حشرات معمولا با حروف کج نوشته می شود و یا زیر هر کدام خط می کشند ولی نام شخص تشخیص دهنده حشره با حروف معمولی و راست نوشته می شود. ضمنا حرف اول جنس را بزرگ و حرف اول گونه را کوچک می نویسند.
بعضی از حشرات فرم ها و رنگهای مختلفی دارند که در این مورد در طبقه بندی به آنها واریته (Variety) یا زیر گونه (Subspecies)می گویند. گاهی گونه یا گونه های یک جنس حشره مثلا Musca مشخص نگردیده که به صورت ,Musca sp یا .Musca spp ذکر می گردد.
رده بندی حشرات
رده حشرات بر اساس وجود یا عدم بال، شکل و ساختمان بال، نوع قطعات دهان، نحوه دگردیسی به ۲۶ راسته (Order) تقسیم و سپس به اختصار هر راسته شرح داده می شود (1970 ; Borror, white).
البته در بعضی منابع تعداد راسته ها کمی زیادتر ذکر گردیده است.
رده بی بالان
بطور کلی رده حشرات به دو زیر رده بی بالان (Apterygota) و بالداران (Pterygota) تقسیم می شود.حشرات زیر رده بی بالان فاقد دگردیسی و دارای صفات اولیه و پست هستند.
رده بالداران:
این رده شامل دو گروه پولک بال خارجی (Exopterygota) و پولک بال داخلی (Endopterygota) می باشد. ولی حشرات زیر رده بالداران که اکثرا دارای دو جفت بال هستند دارای دگردیسی ناقص یا کامل می باشند.
١- راسته بی شاخکان Protura
حشرات این راسته ابتدائی، استوانه ای، کرمی شکل، سفید رنگ بسیار کوچک و ۲ – ۰/۵ میلیمتر طول دارند. قطعات دهانی به داخل سر کشیده شده و از نوع تحلیل رفته و سوراخ کننده می باشند.
بدن حشرات
در این حشرات شاخک و چشم وجود ندارد. شکم دارای ۱۱ حلقه و هر کدام در سه حلقه اول دارای یک جفت زائده کوچک می‌باشند. این حشرات فاقد دگردیسی و محل زندگی آنها در نقاط مرطوب، زیر برگها و یا زیر پوست درختان است و ظاهرا از بقایای گیاهی تغذیه کرده و اهمیت اقتصادی ندارند. این راسته دارای سه خانواده می‌باشد.
۲- راسته استطاله داران Thysanura
در انتهای شکم حشرات این راسته دو یا سه استطاله بسیار باریک و طویل قرار گرفته است.
شاخک از تعدادی بند تشکیل یافته و موئی شکل است. این حشرات در مقایسه با سایر بی بالان بزرگتر هستند و معمولا ۱۰-۱۵ میلیمتر و گاهی به ۳۰ میلیمتر می رسند.
بدن این حشرات
بدن این حشرات پولک دار بوده و بال دیده نمی شود و به سرعت حرکت می نمایند. این حشره به طول ۱۰-۱۲ میلیمتر می‌باشد و استطاله های انتهای شکم آن خیلی بلند است و معمولا در منازل، کتابخانه ها و انبارهای مواد غذائی و در شرائط تاریک فعالیت دارد. بدن آن از فلسهای درخشان خاکستری مایل به نقره ای و در قسمت زیرین بدن متمایل به سفید است.
٣- راسته پادمان Collembola
حشرات این راسته در انگلیسی Springtails نامیده شده و بی بالی به طور کامل در آنها مشاهده می گردد. طول آنها ۱-۲ میلیمتر و هیچگاه از ۷ – ۸ میلیمتر تجاوز نمی کند.
شکل عمومی بدن متفاوت و مایل به استوانه ای یا نسبتا کروی است. رنگ بدن اکثرا تیره مات، زرد، سفید و یا قهوه ای است.
پوست
پوست بدن نرم، صاف و لغزنده و گاهی نیز سفت بوده و اکثرا حاوی مو و یا فلس می باشد. پادمان اغلب فاقد چشمهای مرکب و ساده هستند. حشرات این راسته اغلب در خاکهای غنی از هوموس و یا روی بقایای گیاهی زندگی کرده و گاهی نیز در داخل غارها، لانه مورچه ها با موریانه ها یافت می شوند.
گونه های مضر گیاه خوار از گیاهان زراعی، باغی، گلخانه ای و یا از بذر جوانه زده تغذیه میکنند.
تخم
سطح تخم این حشرات صاف و برنگ کرم می باشد و معمولا توسط حشره ماده در دسته های ۵- ۱۰۰ تائی در خاک گذارده می‌شود. پوره ها پس از خروج از تخم به رنگ سفید مشاهده می گردند مهمترین نمونه از این راسته گونه Sminthurus viridis می باشد که به فارسی دم فنری می نامند.
حشره کامل
حشره کامل دم فنری به طول ۲ میلیمتر به رنگ سبز مایل به زرد، بدن کروی و دارای شاخکهای زانوئی است. سر بزرگ و چشمها نیز مشخص می باشد. تخمها كروی به قطر ۰/۳ میلیمتر و برنگ زرد مایل به قرمز است پوره ها به استثنای درشتی جثه شباهت زیادی به افراد کامل دارند.
حشره ماده بطور متوسط ۱۲۰ عدد تخم در دستجات ۳۰ تا ۶۰ عددی را بیشتر در اسطح خاک های مرطوب می گذارد.
۴- راسته یک روزه ها Ephemeroptera
اندازه این حشرات نسبتا بزرگ و تا حدود ۲۵ میلیمتر نیز می رسد شاخک کوتاه و حشرات کامل دارای دو جفت بال هستند. بالهای جلوئی به مراتب از بالهای عقبی بزرگتر و هر دو جفت نازک و دارای تعداد زیادی رگبالهای طولی و عرضی می باشد.
در انتهای شکم ۲-۳ عدد زائده وجود دارد که هر کدام از تعداد زیادی قطعات کوچک تشکیل شده اند.
محل زندگی
این حشرات در مرحله غیر بالغ در آب زندگی می کنند و دارای برانشی های طرفی و انتهائی می باشند و از مواد گیاهی موجود در آب تغذیه می کنند. تعداد پوست اندازی زیاد و گاهی به ۲۷ مولت ( پوست اندازی = Molting) می رسد. مدت زندگی این حشرات در آب از چند ماه تا چند سال متفاوت است.
پس از آخرین پوست اندازی حشره Subimage نامیده می شود که به سطح آب می آید و بعد از یک پوست اندازی دیگر به Imago یا حشره بالغ تبدیل می گردد. حشره بالغ در اطراف رودخانه ها و برکه های آب دیده می شود.
تغذیه
عمر حشره بالغ کوتاه و فقط چند روز است و پس از لقاح و تخم گذاری از بین می رود. مرحله غير بالغ این حشرات از نظر اقتصادی حائز اهمیت می باشد. زیرا این حشرات از مواد گیاهی در حال فساد تغذیه و به مقدار قابل ملاحظه ای از آلوده شدن آبها جلوگیری می کنند. ضمنا برای ماهی ها غذایی خوبی می باشند.
۵- راسته سنجاقک ها Odonata
حشرات این راسته نسبتا بزرگ و اغلب دارای رنگهای متالیک می باشند. چشمها بزرگ، مشخص و میدان دید حشره وسیع است. تعداد بالها دو جفت که تقریبا به اندازه هم و دارای تعداد زیادی رگبالهای طولی و عرضی می باشند.
قدرت پرواز
این حشرات قدرت پرواز زیاد دارند و شکارچیان خوبی هستند. پاها برای راه رفتن مناسب نیستند و در پرواز جهت صید حشرات بکار می روند. این حشرات در هوا جفتگیری می کنند و حشره ماده تخمها را در سطح آب و گیاهان آبزی رها می نماید.
مراحل رشد
مرحله غیر بالغ سنجاقک را نیمف (Nymph) یا ناباد (Naiads) می نامند که در گل و لجن کف آب زندگی می کنند.
تعداد پوست اندازی در این حشرات ۱۵ مرحله است که طی یک تا چند سال صورت می گیرد. پس از آخرین مرحله حشره کامل از گیاهان آبزی بالا آمده و پس از مدتی به پرواز در می آیند.
۶- راسته راست بالان Orthoptera
این راسته شامل حشراتی از قبیل ملخ ها، سوسری ها و سیر سیرک ها هستند و دارای بدنی کشیده می باشند. در بعضی از گونه ها، بالها کوچک و یا وجود ندارند. تعداد بالها دو جفت که بالهای جلویی معمولا کیتینی و بالهای عقبی غشائی و بصورت بادبزن تاخورده و موقع استراحت در زیر بالهای جلوئی قرار می گیرند.
اندامهای مولد صوت
اندامهای مولد صوت در بین حشرات این راسته فراوان است و از این جهت این حشرات را موزیسین های دنیای حشرات می‌نامند. تولید صدا فقط توسط افراد جهت جلب جنس مخالف برای جفتگیری بکار می رود.
تعداد نسل
این حشرات اغلب دارای یک نسل در سال می باشند. تخم ها اغلب به صورت مجموعه ای در یک کپسول قرار می گیرند. این حشرات اغلب گیاهخوار و از بین آنها ملخها از مهمترین آفات گیاهان زراعی هستند و در موقع حمله خسارت آنها بسیار زیاد است.
سیر سیرک خانگی (Gryllus domesticus) و سیر سیرک صحرائی (Gryllus desertus) نیز از گونه های مهم این راسته هستند.
نحوه دگردیسی
این حشرات دارای دگردیسی ناقص بوده و دارای ۵ سن پورگی می باشند. اغلب در سطح زمین یا روی گیاهان زندگی می کنند ولی بعضی از آنها در زیرزمین بسر می برند. پاها از نوع دونده شاخکها غالبا بلند و در انتهای شکم دارای یک جفت زائده به نام سرسی (Cerci) هستند.
ماده ها مجهز به تخمریزند که شکل و اندازه آن در گونه های مختلف متفاوت است. در مناطق معتدل سرد بیشتر گونه ها زمستان را به صورت تخم می گذرانند. ملخ دریائی و ملخ مراکشی از جمله آفات مهم گیاهان زراعی هستند که در فصل آفات غلات به تفصیل شرح داده خواهد شد.
بعضی از مولفين سوسری مانندها را در راسته جداگانه ای بنام Dictyoptera طبقه بندی نموده اند ولی ,Borror (1971) DeLong این راسته را در راسته Orthoptera ادغام و شرح می دهند و مجموع گونه های شناخته شده هر دو راسته را ۲۲۵۰۰ گونه می نویسند. آبدزدک ها، شیخکها و چوبک مانندها نیز جزء این راسته محسوب می شوند.
۷- راسته موریانه ها Isoptera
در قرارداد این حشرات به مساوی بالان معروف بوده و زندگی اجتماعی دارند و تحت نام موریانه ها (Termites) گفته می شوند.
حشرات مزبور دارای دو جفت بال غشائی هستند که علاوه بر شباهت زیاد، اندازه آنها نیز تقریبا با یکدیگر برابر است و واژه Isoptera نیز ناشی از برابر بودن بال آنها می باشد. دگردیسی در این حشرات دگردیسی ناقص و قطعات دهان نیز از نوع ساینده (جونده) است.
تفاوت موریانه‌ها با مورچه‌ها
موریانه ها گاهی اشتباها به علت شباهت ظاهریشان به مورچه ها آنها را مورچه های سفید می‌نامند. در موریانه ها محل اتصال شکم به سینه برخلاف مورچه ها باریک نشده است و خصوصیات دیگری نیز وجود دارد که به کمک آنها می توان موریانه ها را به سهولت از مورچه ها تشخیص داد.
اندازه موریانه ها نسبتا کوچک و در گونه های مختلف طول آنها ۲ تا ۲۲ میلیمتر است. در این حشرات فقط افراد نر و ماده جنس بارور در مدت محدودی از زندگی خود بال دارند؛ آنها پس از پرواز جفت یابی بالهای خود را از دست می دهند.
تغذیه
موریانه ها همه چیزخوار و عمدتا از فرآورده های چوبی، پشمی، پنبه ای و حتی لاستیکی تغذیه می نمایند و گفته می شود که در بین مواد آلی تنها استات سلولز از گزند این حشره در امان است. تقریبا کلیه موریانه ها به یک ماده غذایی انرژی زا یعنی سلولز نیاز دارند. سلولز پس از هضم تبدیل به گلوکز می گردد.
محل زندگی موریانه‌ها
موریانه ها در هوای آزاد زندگی نمی کنند، بلکه در مکانهای بسته ای که دارای هوای آرام بوده و رطوبت نسبی آن بیش از ۵۰٪ است بسر می برند.
نور هیچگاه در لانه موریانه ها نفوذ نکرده و میزان گازکربنیک آن همیشه زیاد می باشد.
خسارت موریانه‌ها
مهم ترین موریانه در ایران گونه Hodotermes turkestanicus می باشد که در مناطق شمالی و مرکزی به قسمتهای چوبی خانه ها، تیر تلفن و تلگراف حمله می کند و گاهی خسارت فوق العاده ای وارد می آورد.
نرها و ماده های بالدار، مبداء و نقطه شروع کلنی های موریانه ها می باشند. این حشرات در یک روز آفتابی و متعاقب چند ساعت بارندگی کلنی را که در آن بوجود آمده اند ترک می کنند و در فضا به پرواز زفاف (Nuptal flight) در می آیند. این پرواز عمدتا به منظور جفت یابی و انتخاب بهترین جفت صورت میگیرد.
جفتگیری
جفتگیری در داخل لانه صورت میگیرد و برخلاف مورچه ها و زنبور عسل، حشره نر (شاه) در کنار ملکه یا ماده تخم گذار باقی می ماند این دو موریانه پس از جفتگیری بالهای خود را از دست می دهند.
نوزادهائی‌که در مرحله اولیه تولید می شوند توسط خود ملکه پرورش و نگهداری می شوند ولی پس از پر جمعیت شدن کلنی این کار توسط کارگران انجام می گیرد.
بالاخره بعد از چندین سال زندگی وقتی ملکه قدرت تخمریزی خود را از دست داد، یا موریانه نر بارور از بین رفت، کلنی برای یک یا هر دو آنها از بین کاندیدهای موجود جانشین انتخاب می کند.
۸- راسته بهاره ها
حشرات این راسته از اصطلاح انگلیسی Stoneflies یا مگس های سنگ گفته می شوند. اندازه آنها متوسط تا بزرگ و بدن آنها نرم می باشد. قطعات دهانی از نوع جونده (ساینده) و تحلیل رفته و شاخک ها طویل می باشد.
بالها
تعداد بالها دو جفت است که به‌هنگام استراحت تاخورده و بصورت مسطح در پشت قرار می گیرند. بالهای عقبی به‌مراتب از بالهای جلوئی بزرگتر می باشند و تعداد رگبالهای عرضی نسبتا زیاد و قدرت پرواز کم است.
بدن
بدن طویل و مسطح و خطوط کناری بدن موازی هستند. در انتهای شکم یک جفت سرسی طویل قرار دارد که از مشخصات مهم این حشرات می باشد. تخم ها بصورت توده هائی در سطح آب آزاد می شوند، نیمف ها در زیر سنگ ها در کف بستر آبهای صاف که شدت جریان سریع ندارد یافت می شوند.
نحوه تغذیه
اکثر نیمف ها گیاهخوار و بعضی شکارچی هستند و از حشرات یا سایر بی مهرگان کوچک آبزی تغذیه می کنند. تنفس در نیمفها توسط برانشی های تراکیان (Tracheal gills) که در قاعده پاها قرار گرفته اند انجام می گیرد.
تا کنون حدود ۱۵۵۰ گونه از این حشرات در دنیا شناخته شده که اغلب از نظر اقتصادی حائز اهمیت نیستند.
۹- راسته گوش خیزکها Dermaptera
شکل بدن این حشرات کشیده و مستوی و در انتهای شکم یک جفت قلاب انبرک مانند دارند. قطعات دهانی آنها ساینده است. بعضی از حشرات این راسته فاقد بال هستند و در گونه های بالدار دو جفت بال دیده می شود.
بالها
بالهای عقبی بزرگ و نیمه گرد و دارای رگبالهای زیادی می باشند. این بالها در هنگام استراحت بطور طولی و عرضی تاخورده و در زیر بالهای جلوئی که فاقد رگبال می باشند قرار می گیرند. بالهای جلوئی کیتینی و بالپوش ها کوتاه می باشند.
اغلب گونه ها از مواد در حال پوسیدن و یا گلبرگ ها و برگها تغذیه می کنند و بعضی گونه ها شکاری می باشند. این حشرات فعالیت شبانه دارند و در روز پنهان می گردند. تخم ها در خاک گذارده می شود و حشره ماده تا هنگام خروج نوزادان از آنها مراقبت می کند و در بعضی گونه ها این مراقبت تا مدتی ادامه می یابد.
نمونه مهم این راسته، گوش خیزک معمولی یا Forticularia auricularia می باشد.
۱۰ – راسته امبيوپترا Embioptera
حشرات این دسته که به انگلیسی Webspinners گفته می شود کوچک و دارای بدنی نرم، طویل و مستطیلی شکل می‌باشند. قطعات دهانی از نوع ساینده (جونده) و تحلیل رفته است.
حشرات ماده فاقد بال می باشند و در گونه های بالدار جنس نر دارای دو جفت بال نازک می باشد که از نظر شکل و ساختمان بهم شبیه بوده و تعداد رگبالهای آنها کاهش یافته است.
محل زندگی
این حشرات در تونل هائی که از تارهای شبیه تار کرم ابریشم ساخته شده اند بصورت دسته جمعی زندگی می کنند. این تونل ها اغلب در زیر موادی از قبیل سنگ، چوب درخت و غیره ساخته می شوند.
محل تخم گذاری و نوع دگردیسی
تارهای ابریشمی که از آن تونل ها ساخته می شوند توسط غددی که در قاعده پنجه های پاهای جلو قرار گرفته است ترشح می شوند. حشره ماده تخم های خود را که تعداد آنها نسبتا کم است در تونل ها می گذارد و این تخم ها پس از مدت کوتاهی به نیمف تبدیل می شوند.
دگردیسی در این حشرات تدریجی و بنظر می رسد که در سال فقط یک نسل وجود دارد. این حشرات از مواد گیاهی مخصوصا قارچها تغذیه می کنند. در این راسته تا کنون ۱۴۹ گونه و به قولی ۲۰۰ گونه شناخته شده است که اغلب کمیاب هستند و بندرت دیده می شوند.
۱۱ – راسته شپش های چوب Psocoptera
حشرات این دسته بسیار ظریف و دارای چهار بال مشخص هستند و در بعضی تیره ها بی بالی مشاهده می شود. قطعات دهانی ساینده و دگردیسی تدریجی است. این حشرات خیلی کوچک و کوتاه و بدنی پهن به اندازه ۴ تا ۸ میلیمتر طول دارند. شاخکها ۱۳ تا ۵۰ مفصلی و بسیار بلند می باشد.
تغذیه
این حشرات بعلت کوچکی بندرت مشاهده می شوند. بالهای جلوئی بزرگ تر و رگبالها کاملا مشخص می باشد. گاهی این حشرات در منازل به تعداد زیاد در کتابخانه ها یافت می شوند و موجب صدمه به کتابها، مجلات و حتی مبل و غیره می شوند و بعلت اینکه از چسب، نشاسته و کاغذ تغذیه می نمایند به شپش كتاب (book lice) نیز معروف شده اند.
بسیاری از گونه ها در زیر پوست درختان و یا زیر برگهای که می افتند، از قارچ ها، جلبک ها و مواد گیاهی در حال فساد تغذیه می نمایند. نمونه مهم از این حشرات را می توان Troctes divinatoria نام برد که آفت انباری بوده و به کلکسیون های مختلف و مواد غذائی گوناگون حمله می کند و گاهی موجب خسارت های زیاد می گردد.
۱۲ – موریانه مانندها Zoraptera
حشرات این راسته از کمیاب ترین گروه حشرات هستند و در دنیا تا کنون فقط ۲۲ گونه از این حشرات شناخته شده است. این حشرات بسیار کوچک و حدود ۲-۳ میلیمتر طول دارند. شاخک ها طویل و نه قطعه ای می باشند.
قطعات دهانی ساینده و دگردیسی در آنها تدریجی است. حشرات بالدار این راسته دارای دو جفت بال نازک می باشند. تعداد رگبالها کاهش یافته و بالها مانند بال موریانه ها در قاعده در امتداد خط ضعیفی شکسته می شود و می افتد.
گونه ها و فرم های بی بال بدون چشم و فاقد قدرت بینائی هستند. این حشرات در زیر تنه های درختان افتاده چوب های در حال فساد و خاک اره یافت می شوند. حشرات این راسته اغلب بصورت کلنی های ۲۵ – ۱۰۰ عددی زندگی می نمایند.
۱۳ – راسته شپش های حیوانی Mallophaga
حشرات این راسته اغلب انگل خارجی پستانداران و پرندگان می باشند ولی روی انسان فعالیتی ندارند. قطعات دهانی این حشرات از نوع ساینده و جهت تغذیه از پوست های جلدی، پر، مو و گاهی خون لخته شده میزبان بکار می رود.
پنجه های پای حشرات این راسته به ناخن های چنگال مانندی ختم می شود که جهت چسبیدن به پر و مو سازش یافته است. مراحل مختلف سیکل زندگی این حشرات روی یک میزبان طی می گردد و انتقال فقط از راه تماس صورت می گیرد.
مهم ترین شپشها
حشرات این راسته بسیار کوچک، بی بال و سر آنها عریض تر از قفس سینه می باشد. این شپش ها کمتر ممکن است بیماری میکروبی یا انگلی را انتقال دهند لیکن موجب ناراحتی میزبان خود می شوند. مهمترین شپش های این راسته عبارتند از:
شپش سگ Trichodectes canis
شپش گوسفند Trichodectes ovis
شپش اسب Trichodectes equi
شپش گاو Trichodectes bovis
۱۴ – راسته شپش های انسانی Anoplura
حشرات این راسته کوچک بطول ۲-۴ میلی متر و بدون بال هستند و فقط انگل خارجی پستانداران و شپش های انسانی از مشهورترین گونه های این راسته می باشند.
قطعات دهانی جهت سوراخ کردن و مکیدن بکار می روند و پنجه ها فقط به یک چنگال جهت چسبیدن به موها سازش یافته اند. تمام مراحل زندگی حشره روی یک میزبان طی می شود و انتقال فقط از راه تماس صورت می گیرد. شپش ها در محل هائی که اجتماع متراکم است و نکات بهداشتی لازم رعایت نمی گردد در اثر تماس به سرعت زیاد و بصورت اپیدمی در می آیند.
زندگی انگلی شپشها
این حشرات رژیم خونخواری داشته و سازش کامل با شرایط انگلی دارند و بطور کلی این شپشها انگل اختصاصی انسان می‌باشند. مقاومت این حشرات در خارج از بدن انسان کم و نسبت به تغییرات درجه حرارت بسیار حساس می باشند بطوریکه بطرف اشخاص تب دار تمایلی نشان نمی دهند و در حرارت ۵۲ درجه سانتیگراد در عرض چند دقیقه تلف می شوند.
این حشرات ناقل بیماریهای بسیار خطرناک مانند تیفوس، تب راجعه و غیره می باشند و مهمترین شپش های انسانی این راسته عبارتند از:
1) Pediculus humanus capitis شپش سر
2) Pediculus humanus corporis شپش بدن
3) Phthirius pubis شپش ( موی زهار)
شپش سر زیرگونه ای از شیش انسان بوده و فقط روی موی سر زندگی می کند و شپش بدن که شپش لباس هم گفته می‌شود روی بدن فعالیت دارد.
محل تخم گذاری
طول حشرات کامل بین ۲/۵ تا ۳/۵ میلیمتر است ولی شپش عانه (موی زهار) کوچکتر و ۱/۵ – ۲ متر طول دارد. شپش لباس عمدتا تخم های خود را که رشک نامیده می شود روی لباس و بخصوص در درزهای آن قرار می دهد.
دوره انکوباسیون
دوره انکوباسیون تخم حدود یک هفته است. طول زندگی یک نسل بندرت از ۳۰ روز تجاوز می کند. شپش سر تخم های خود را به موها می چسباند و بیشتر از طریق شانه و بر سر انتقال پیدا می کند.
در این راسته علاوه بر شپش های انسانی تعدادی نیز که متعلق به خانواده Haematopinidae هستند، انگل جانواران اهلی، نظیر اسب، گاو و گوسفند می باشند.
۱۵ – راسته بال ریشک داران Thysanoptera
راسته بال ریشک داران که باسامی پا حبابداران و یا تریپس ها نیز گفته می شوند از آفات مهم گیاهی هستند. این حشرات کوچک و باریک و ۰/۵ – ۵ میلیمتر طول داشته و ممکن است بالدار و یا بدون بال باشند.
در افراد بالدار وقتی که بالها خوب رشد کرده باشد، تعداد آنها دو جفت است که خیلی باریک و نسبتا بلند و دارای ریشکهائی در اطراف هستند. قطعات دهانی از نوع مکنده، شاخک ها کوتاه و ۶ – ۱۰ مفصلی است.
پنجه ها یک تا دو مفصلی و بدون ناخن است. به جای ناخن بادکش دارند که بهمین جهت نام پا حبابداران نیز به آنها اطلاق میگردد. بعضی از تریپس ها مجهز به تخمریز نیز بوده و در انتهای شکم به صورت لوله باریکی درآمده و آلت تخمریز را تشکیل می‌دهد.
دگردیسی
این حشرات از نظر دگردیسی حد واسط بین حشرات با دگردیسی ساده و حشرات با دگردیسی کامل می باشند. به همین جهت حشرات سن اول و دوم را که فاقد آثار بال هستند لارو میگویند. دراین حشرات نر و ماده خیلی با هم مشابه هستند. حشرات نر کوچکتر و فاقد تخمریز و یا زائده لوله مانند در انتهای شکم می باشند.
در بعضی گونه ها حشره نر وجود ندارد و حشرات بطريق بکرزائی تولید مثل می کنند.
محل تخمگذاری
گونه هایی که تخم ریز دارند تخم های خود را داخل نسج گیاه میزبان می گذارند. این نوع اغلب گیاه خوار و آفت؛ گل، برگ، جوانه و سرشاخه های جوان می باشند. آثار تغذیه این حشرات بخصوص روی برگها با ایجاد لکه نقره ای رنگ مشهود است.
عده ای ازاین حشرات ناقل بعضی از بیماریهای ویروسی و برخی پرداتور کنه های گیاهی می باشند.
۱۶- راسته ناجوربالان (سنها) Hemiptera
حشرات این راسته اصطلاحا سن نامیده شده و مفهوم فارسی Hemiptera نیز نیم سخت باليوشان است. زیرا بالهای جلوئی این حشرات در قسمت ابتدائی چرمی و ضخیم و در قسمت انتهائی غشائی می باشد و طرح استقرار رگها روی آنها نیز از عوامل مهم طبقه بندی بسیاری از سن ها در سطح خانواده است.
محل زندگی
اندازه این حشرات چند میلیمتر تا چند سانتی متر متفاوت بوده و اکثر آنها در خشکی زندگی می کنند و بعضی گونه ها آبزی می باشند. بطور کلی سنها اغلب دارای دو جفت بال هستند و بالهای عقبی که هنگام استراحت در زیر بالهای جلوئی قرار می‌گیرند نازک می باشند.
قطعات دهانی
در قاعده بین بالها معمولا یک صفحه مثلثی شکل بنام اسکوتلوم (Scutelum) وجود دارد. قطعات دهانی این حشرات از نوع سوراخ کننده و مکنده می باشد و بدینوسیله از بافت های گیاهی تغذیه می کنند و در کشاورزی حائز اهمیت بسیار هستند. شاخکها در سن ها ۴-۵ مفصلی و غالبا بلند می باشد.
بعضی از انواع سن ها مانند ساس (Cimex lectularis) از خون بدن انسان مکیده، برخی نیز شکارچی بوده و از حشرات و جانوران دیگر تغذیه می نمایند. دگردیسی در سن ها ناقص و نوزاد پس از خروج از تخم چند مرحله پورگی را طی می کند تا به حشره کامل برسد.
۱۷- راسته جوربالان Homoptera
این راسته شامل گروه های متنوعی از حشرات می باشند. زنجره ها، پسیل ها، مگس های سفید، شته ها و شپشکها که از آفات مهم در کشاورزی هستند جزو این راسته محسوب می شوند.
بسیاری از این حشرات فاقد بال بوده و گونه های بالدار دارای دو جفت بال نازک می باشند. بالها در هنگام استراحت بصورت سقف مانند (Roof like) در پشت حشره قرار می گیرند. در بعضی گونه ها هر دو جنس یا یکی از جنسها فاقد بال است.
قطعات دهانی مانند قطعات دهانی سن ها جهت سوراخ کردن و مکیدن بکار می رود. این حشرات مانند سن ها دارای دگردیسی ناقص می باشند.
این راسته به دو زیر راسته و هر زیر راسته نیز به پنج خانواده و مجموعا ده خانواده به اسامی ذیل تقسیم می شوند
1) Cicadidae زنجره ها
2) Membracidae
3)Fulgoridae زنجره ها(زنجره خرما)
4) Cercopidae
5) Cicadellidae زنجرک ها
6) Coccidae شپشکها
7) Psyllidae پسیل ها
8) Aleurodidae مگسهای سفید
9) Aphididae شته ها
10) Phylloxeridae فیلوکسراها
۱۸ – راسته بال توریها Neuroptera
اندازه و شکل ظاهری گونه ها در این راسته بسیار متفاوت است ولی از نظر ساختمانی بسیار بهم شباهت دارند. شاخکها طويل و قطعات دهانی از نوع ساینده (جونده) می باشد.
دگردیسی
دگردیسی در این حشرات کامل است. تعداد بالها دو جفت می باشد که از نظر شکل و ساختمان شبیه و دارای تعداد زیادی رگبالهای طولی و عرضی می باشند.
بالها
بالها درحالت استراحت بصورت سقف مانند (Roof like) در پشت قرار می گیرند. پنجه ها ۵ مفصلی و انتهای شکم فاقد سرسی است. لارو اکثر گونه ها آبزی و اغلب این حشرات شکاری و در کنترل حشرات مضر اهمیت دارند.
یکی از خانواده های مهم این راسته Chrysopidae و مخصوصا جنس Chrysopa می باشد که از حشرات شکارگر فعال است و بیشتر از شته ها تغذیه می نماید.
19 – راسته سخت بالپوشان Coleoptera
راسته سخت بالپوشان یا قاب بالان که اصطلاحا به آنها سوسک (beetles) می گویند، بزرگترین راسته حشرات بوده و حدود ۴۰ درصد از گونه های شناخته شده رده حشرات را شامل می شود. تا کنون در دنیا ۲۹۰۰۰۰ گونه سوسک شناسائی شده که از این تعداد ۲۸۶۰۰ گونه در آمریکای شمالی انتشار دارد.
اندازه سوسکها
اندازه سوسکها متغیر و از کمتر از یک میلیمتر تا چند سانتیمتر دیده می شوند. بعضی از گونه های گرمسیری طولشان به ۱۰ – ۱۳ سانتیمتر می رسد.
یکی از بارزترین وسیله تشخیص آنها داشتن بالهای جلوئی سخت کیتینی است که به صورت پوششی روی بالهای عقبی غشائی قرار می گیرد. بالهای جلوئی را بالپوش یا Elytra نامند و معمولا فقط به عنوان غلاف های محافظ عمل می کنند و تنها بالهای عقبی هستند که در پرواز بکار می روند.
قطعات دهانی
قطعات دهانی در سوسکها جونده (ساینده) است و آرواره ها بخوبی رشد کرده اند. آرواره های بالائی اکثر این حشرات قوی بوده و در خرد کردن بذور یا جویدن چوب بکار می روند و در بقیه گونه ها این آرواره ها باریک و نوک تیز می باشند.
در سرخرطومی ها قسمت جلوئی سر دراز شده و به یک خرطوم نسبتا طویلی تبدیل شده است که قطعات دهانی در قسمت انتهای آن قرار دارد.
دگردیسی در سوسکها کامل و دارای مراحل تخم، لارو، شفیره و حشره کامل هستند.
لارو سخت بالپوشان
لارو سخت بالپوشان در خانواده های مختلف و به تناسب شكل و طرز فعالیت ممکن است از نوع کامپودئی فرم Compodeiform)، اسکارائی فورم (Scaraebaiform) و یا ورميفرم (Vermiform) باشند. شفیره از تیپ آزاد، دارای جلد نازک و شکننده است. شاخک ها معمولا ۱۱ مفصلی و پنجه ها ۱ – ۵ مفصلی هستند (حداد ایرانی نژاد، ۱۳۶۴).
تغذیه سوسکها
سوسک ها غالبا در هر محلی که حشرات در آن یافت شود حضور دارند و از انواع مواد گیاهی و حیوانی تغذیه می کنند. تعداد زیادی از آنها گیاه خوار، شکارچی و بعضی لاشه خوار هستند و تعداد کمی پارازیت و برخی از کپک ها و قارچ ها تغذیه می‌نمائید.
بعضی زندگی زیرزمینی داشته و تعدادی آبزی و نیمه آبزی می باشند. تعداد زیادی گیاه خوار و بطور آزاد از برگها تغذیه نموده، عده ای گل یا میوه یا چوب را سوراخ می کنند. برخی نیز به ریشه ها حمله می کنند.
نحوه زمستان گذرانی
تعدادی از سوسکها آفت انباری بوده و از آفات مهم محصولات محسوب می شوند. دوره زندگی حشرات این راسته از ۴ نسل در سال تا یک نسل در چندین سال متغیر است.
اکثر گونه ها دارای یک نسل در سال هستند. زمستان گذرانی ممکن است بسته به گونه سوسک در هر یک از مراحل مختلف اعم از تخم، لارو، شفیره و یا حشره کامل صورت پذیرد.
۲۰- راسته استرپ زیپترا Strepsiptera
حشرات این راسته بسیار کوچک و اغلب گونه های شناخته شده انگل های داخلی حشرات می باشند. قطعات دهانی در حشرات نر تحلیل رفته است ودر حشره ماده اغلب وجود ندارد.
چشم ها دارای پایه بوده و شاخک از نوع Flabellate می باشد. متاتوراکس یا سینه سوم در حشره نر بزرگ می شود. تعداد بالها در حشره نر دو جفت می باشد. جفت اول تبدیل به اندامهای کوچک شده است و جفت دوم بزرگ و مثلثی شکل و دارای تعداد معدودی رگبال می باشد.
حشره ماده شبیه کرم بوده و فاقد شاخک، چشم، پا و بال است. این حشرات دارای دگردیسی کامل هستند.
۲۱- راسته مکوپترا Mecoptera
تعداد حشرات این راسته نسبتا کم بوده و اغلب متعلق به جنس Panorpa می باشند. شاخکها و پاها طویل و باریک و پنجه ها پنج مفصلی هستند. تعداد بالها دو جفت و تعداد رگبالها زیاد می باشد.
قطعات دهانی
قطعات دهانی از نوع جونده (ساینده) و در انتهای یک خرطوم (Beak) قرار می گیرند و خرطوم نسبت به محور بدن تقریبا بطور قائم می باشد. حلقه انتهائی شکم در حشره نر دارای یک اندام پنس مانند است که بظاهر بعلت خمیدگی شبیه دم عقرب بنظر می رسد.
این حشرات دارای دگردیسی کامل می باشند. لاروها و حشره بالغ از حشرات و سایر مواد حیوانی مانند حشرات مرده و غیره تغذیه می کنند و این عمل در هنگام استراحت انجام می گیرد و در حال پرواز صورت نمی گیرد.
۲۲ – راسته بال موداران Trichoptera
حشرات این راسته بظاهر شبیه پروانه ها هستند ولی بالها و بدن آنها از مو پوشیده شده است. شاخکها و پاها طویل و پنجه ها پنج مفصلی می باشند. قطعات دهانی حشره بالغ تحلیل رفته است. تعداد بالها دو جفت و نازک می باشند. تخم ها به تعداد نسبتا زیاد و بصورت یک توده ژلاتینی در سطح آب روی اندامهای گیاهان آبزی گذاشته می شوند.
لاروها:
شکل این توده ها در طبقه بندی حائز اهمیت است. لاروها شبیه لارو پروانه ها ولی فاقد پاهای شکمی هستند. پاهای سینه ای کاملا مشخص می باشند و قطعات دهانی برای جویدن سازش می یابد. لاروها اطراف خود را با قطعاتی از شن، چوب و غیره بصورت یک پوشش مشخص که آنرا Case می نامند می پوشانند.
۲۳- راسته بال پولک داران پروانه ها Lepidoptera
حشرات این راسته که به پروانه ها معروف هستند یکی از بزرگترین و مهمترین گروه حشرات می باشند و بعد از سخت بالپوشان (Coleoptera) به قولی با ۱۵۰/۰۰۰ گونه از نظر تعداد در درجه دوم اهمیت قرار دارند.
این حشرات اغلب دارای دو جفت بال نازک می باشند که از فلس پوشیده شده اند. این فلس ها جهت استحکام بال موثر بوده و موجب پیدایش الوان مختلف هستند.
قطعات دهانی بصورت میله باریکی هست که در موقع استراحت مانند فنر ساعت جمع می شود و خرطوم نام دارد.
خرطوم برای تغذیه از شهد گلهاست و گاهی طول آن به ۱۵ سانتیمتر می رسد. حشرات این راسته دگردیسی کامل دارند و لارو آنها کاترپیلارو از نوع اروسیفرم (Eruciform) است. لاروها علاوه بر پاهای صدری دارای ۲ – ۵ جفت پای شکمی یا پای گوشتی نیز می باشند.
رژیم غذایی
رژیم غذایی در این حشرات بسیار متنوع بوده و در واقع پروانه ها با همه زیبائی در مرحله لاروی از آفات مهم گیاهان زراعی، باغی، جنگلی و همچنین محصولات انباری می باشند.
تقسم بندی راسته بال پولکی ها
راسته بال پولکی ها را به دو زير راسته روز پرکها (Rhopalocera) و شب پره ها (Heterocera) تقسیم می کنند. روز پرکها (Butterflies) معمولا شاخک سنجاقی دارند، شکم آنها باریک و کوچک است. در شب پره ها (Moths) غالبا شاخک سنجاقی نیست و بصورت موئی یا شاخه ای دیده می شود. شکم معمولا بزرگ و پرواز آنها در شب صورت می پذیرد. در راسته پروانه ها تقریبا تعداد ۲۱ خانواده طبقه بندی می شود که اغلب آنها از نظر کشاورزی اهمیت فوق العاده دارند.
۲۴ – دو بالان Diptera
مگس ها و پشه ها در این راسته قرار دارند. این حشرات اغلب دارای بدنی کوچک، نرم و قدرت پرواز زیاد می باشند. جفت دوم بالها در این حشرات تبدیل به اندام کوچکی بنام هالتر گردیده که در عمل توازن حشره نقش مهمی دارد.:
قطعات دهانی دو بالان برای سوراخ کردن، مکیدن خون سازش پیدا کرده است. بین دو بالان نمونه های فراوانی از حشرات خیلی خطرناک برای انسان و دام وجود دارد. عده ای از پشه ها ضمن مکیدن خون انسان و دام ناقل بیماریهای مالاریا، تب زرد و نظائر آنها می باشند.
مگس خانگی، مگس سیاه و عده دیگری از مگس های خونخوار ضمن ایجاد خسارت مستقیم با انتقال عوامل بیماریهای گوناگون مانند حصبه، اسهال، تراخم و بیماری خواب، ایجاد ناراحتی میکنند.
عده ای خود بطور مستقیم در انسان و دام تولید بیماریهای انگلی می کنند که از آن جمله بیماریهای معروف به میاز در انسان و دام و نیز سرگیجه دام و بیماریهای ناشی از مگس های انگل دام را می توان نام برد.
آفات مهم گیاهی راسته دوبالان
حشرات این دسته دارای دگردیسی کامل هستند و لارو اغلب گونه ها را Maggot می نامند.
بعضی از آفات مهم گیاهی نیز از این راسته هستند مانند مگس گیلاس، مگس مدیترانه، مگس خربزه، مگس غلات، مگس چغندر قند، مگس انجیر و غیره
۲۵ – راسته کک ها Siphonaptera
کک ها حشرات کوچک و بدون بال هستند که به صورت جانوران کامل خونخوارند و خون بدن انسان و عده ای از پستانداران، پرندگان و جانوران دیگر را می مکند. بسیاری از گونه ها به دلیل مکیدن خون انسان و انتقال بیماریهائی مانند طاعون و تیفوس و نیز میزبان واسط بعضی از کرمهای انگلی، از جانوران موذی و خطرناک بشمار می آیند.
قطعات دهانی این حشرات از نوع سوراخ کننده و مکنده است. ران پاهای عقبی قوی و برای جهیدن حشره بکار می رود. دگردیسی در کک ها کامل و تخم روی میزبان و یا در محل زندگی میزبان و یا در خاک گذارده می شود. لاروها دارای قطعات دهانی جونده و فاقد پا می باشد و در آخرین مرحله لاروی در یک پیله به شفیره تبدیل می شوند.
کک معمولی
نمونه مهم این راسته کک معمولی (Pulex irritans) می باشد که میزبان های مختلفی دارد. قابل توجه اینکه حشره مذکور برخلاف تصور ناقل بیماری طاعون نیست ولی بدلیل سطح انتشار جهانی و تراکم شدید آن در نواحی گرم و مرطوب و غیر بهداشتی از حشرات خیلی موذی است.
یکی از گونه های مهم کک ها که ناقل بیماری طاعون است گونه Xenopsylla cheopsis می باشد که بیشتر پارازیت موشها است ولی از خون انسان هم تغذیه می کند. این حشره ناقل تیفوس هم می باشد.
۲۶ – راسته بال غشائیان Hymenoptera
زنبورها و مورچه ها از حشرات متداولی هستند که در این راسته قرار دارند. حشرات این راسته از نظر اندازه، ساختمان و دوره زندگی بسیار متنوع می باشند. این حشرات دارای دو جفت بال نازک و غشائی هستند و جفت دومی کوچکتر و رگبال های آن تحول بیشتری پیدا کرده است.
قطعات دهانی از نوع ساینده و یا ساینده لیسنده است. در این حشرات دگردیسی کامل و شکم حشره کامل در انتها معمولا به یک اندام اره مانند، سوراخ کننده و یا نیش ختم می شود.
حشرات این راسته بنظر می رسد که از مفیدترین گروه حشرات باشند زیرا گذشته از اهمیت بسیار زیاد آنها در عمل گرده افشانی، شامل تعداد زیادی حشرات آنگل و شکاری می باشند که در کنترل حشرات از آنها استفاده می گردد.
زنبور پارازیتوئید
زنبور پارازیتوئید Trichogramma یکی از این حشرات مفید است. نمونه مهم این راسته زنبور عسل (Apis mellifera) و مورچه ,Lasius sp نیز جزو این راسته می باشند. بعضی از زنبورها نیز آفت گیاهی بوده مانند زنبور ساقه گندم، زنبورهای گوجه، زنبور مغز خوار بادام و زنبور مغز خوار پسته و غیره.
لارو این حشرات مانند پروانه ها از نوع اروسیفرم ولی تعداد پاهای گوشتی و یا کاذب آنها از پنج جفت بیشتر است و از روی همین علائم می توان لارو بعضی از زنبورها را از پروانه ها تشخیص داد. ضمنا لاروهای مذکور در سر فقط یک جفت چشم ساده دارند. این راسته مشتمل بر ۱۳ خانواده است.
برای مشاوره رایگان با کارشناسان مجموعه به واتساپ مراجعه فرمایید.