امید است که این مقاله انگیزه‌ی مؤثر برای مطالعه بیشتر در خوانندگان ایجاد کند و در نهایت همه با هم بتوانیم سلامت و تعادل از دست
ترکیبات هیومیکی از بدو معرفی به بازار ایران موفقیت های تازه ای را در تولید کشاورزی رقم زده و باعث افزایش متوسط درآمد کشاورزان شده اند. بیشترین کاربرد هیومیک ها در کشاورزی، به عنوان بهبود دهنده ساختار خاک است و همیشه این نکته را در نظر داشته باشیم که:
خاک سالم = گیاه سالم = حیوان و انسان سالم
هیومیک اسید چیست؟
مواد هیومیکی محصول نهایی تجزیه هر ماده آلی در شرایط ویژه و توسط میکروارگانیسم‌های خاص می‌باشند. از آنجا که این ماده PH اسیدی ضعیف (۳٫۸ تا ۵) دارد و مشتق از هوموس می‌باشد به نام هیومیک اسید هم شناخته میشود. اما حقیقتاً هیچ شباهتی به اسیدهای شناخته شده چه معدنی و چه آلی ندارد.
مواد هیومیکی در واقع طیف وسیعی از ترکیبات آلی- معدنی گوناگون نظیر اسیدهای آمینه، پپتیدها، فنول‌ها، آلدئیدها و اسیدهای نوکلئیک در پیوند با انواع کاتیون‌ها می‌باشند که مجموعاً ترکیب بسیار پیچیده و شگفت انگیزی را ساخته اند که می‌توانند میلیو‌ن‌ها سال در طبیعت دوام بیاورد و اعمال بسیار شگرفی انجام دهد که قابل قیاس با هیچ ترکیب دیگری نیست.
اسیدهای هیومیک قابلیت اتصال به ۶ عنصر معدنی شامل عناصر ماکرو و میکرو را دارا هستند. اتصال هیومیک اسید به عناصر معدنی موجب می¬شود عناصر غیر قابل جذب، فیکس شده یا کم جذب در محیط اطراف ریشه به صورت قابل جذب دربیایند. در حقیقت اسید هیومیک نقش کلات کننده عناصر را دارد.
امید است که این مقاله انگیزه‌ی مؤثر برای مطالعه بیشتر در خوانندگان ایجاد کند و در نهایت همه با هم بتوانیم سلامت و تعادل از دست رفته را به خاک‌های کشاورزی میهن بازگردانیم و همیشه این نکته را در نظر داشته باشیم که :
خاک سالم = گیاه سالم = حیوان و انسان سالم
اجزای هوموس :
۱٫هیومین = که در قلیا، اسید و آب نامحلول است.
۲٫هیومیک اسید = که در مواد قلیایی محلول و در آب و اسید نامحلول است.
۳٫فولویک اسید = که در آب، قلیا و اسید محلول می‌باشد.
جایگاه هیومیک اسید در دنیا :
امروزه هیومیک اسید در سراسر جهان مورد توجه خاص قرار گرفته است و در صنعت کاربردهای متنوع و وسیعی دارد. برای مثال در صنایع نفت برای کاهش چسبندگی گل حفاری مصرف میشود.
همچنین در تصفیه فاضلاب‌های صنعتی جهت زدودن فلزات سنگین از جمله اورانیوم، همینطور برای احیای خاک‌ها و آب‌های آلوده به مواد نفتی و سایر آلاینده‌های شیمیایی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
بعلاوه در تولید داروها و مکمل‌های دامی و نیز در تولید داروهای انسانی از این مواد بهره‌برداری میشود. اما مهمترین کاربرد آن در کشاورزی است.
در کشورهای غربی با وجودیکه میزان ماده آلی در خاک نسبتاً بالاست و ph خاک غالباً خنثی یا مختصری اسیدی است و در چنین شرایطی هیومیک اسید کارایی کمتری دارد، باز استقبال از این مواد بسیار گسترده و روز افزون است.
آنها به دلایل زیر علاقمند به استفاده از هیومیک‌ها هستند:
۱- سازگاری با محیط زیست و فقدان نگرانی از آلوده شدن آب‌های سطحی و زیرزمینی.
۲- صرفه‌جویی در مصرف کود شیمیایی و کاهش هزینه‌ها.
۳- قابلیت استفاده در کشت‌های ارگانیک در حالیکه بسیاری از کودهای شیمیایی نظیر NPK در این موارد ممنوعیت دارد.
۴- افزایش مقاومت نسبت به بیماری‌ها در نتیجه کاهش مصرف سموم.
۵- کاهش هزینه‌های کارگری به دلیل استفاده از حجم کم در مقایسه با کودهای آلی.
۶- احیای توازن در خاک‌هایی که قبلاً بطور نامناسب کوددهی شده‌اند.
در کشورهایی نظیر استرالیا و آمریکا که بخش‌های مهمی از خاک‌شان کویری است و با مشکلاتی مشابه ما مواجه‌اند، انگیزه‌های جدی‌تر برای مصرف هیومیک‌ها وجود دارد.
در چنین سرزمین‌هایی، آب و خاک غالباً قلیایی است و هیومیک اسید در محیط قلیایی بهتر عمل می‌کند. از این گذشته مناطق بیابانی با مشکلات دیگری نظیر کمبود مواد آلی خاک، کم‌آبی، شوری، نوسان شدید دما در شبانه روز (تنش گرمایی و سرمایی) و ساختار نامناسب خاک درگیر هستند.
محبوبیت هیومیک اسید در ایران:
ترکیبات هیومیکی از بدو معرفی به بازار ایران موفقیت های تازه ای را در تولید کشاورزی رقم زده و باعث افزایش متوسط درآمد کشاورزان شده اند.
بیشترین کاربرد هیومیک ها در کشاورزی، به عنوان بهبود دهنده ساختار خاک است. استفاده گسترده از اسید هیومیک در سراسر جهان و ایران، تولید کنندگان چنین ترکیباتی را بر آن داشته است تا با تکیه بر قابلیت های بسیار جالب مولکول های هیومیکی، به روش های مختلف از این مولکول ها جهت بهبود تغذیه گیاهی استفاده نمایند.
یک سوال مهم :
ممکن است این سؤال برای خواننده پیش بیاید که آیا هیومیک اسید به رشد و تکثیر میکروب‌ها و قارچ‌های بیماریزا هم کمک می‌کند؟
پاسخ منفی است. دلیلش این نیست که هیومیک اسید همانند یک موجود هوشمند، دوست را از دشمن تشخیص می‌دهد، اما به دلیل اینکه هیومیک اسید محصول قارچ‌ها و باکتری‌های غیر بیماریزا است با نیازهای فیزیولوژیکی اینگونه موجودات نیز سازگاری بیشتری داشته، نتیجتاً به رشد و تکثیر آنها کمک می‌کند.
نتیجه نهایی این کار تنگ شدن میدان فعالیت میکروارگانیسم‌های پاتوژن (بیماریزا) است.
منشا هیومیک اسید چیست ؟
معادن لئوناردیت که طی میلیون ها سال در اثر انباشته شدن بقایای گیاهی و تحت شرایط خاص رطوبت، دما، فشار و اکسید شدن به وجود می آید.
علاوه بر اینکه صد در صد ارگانیک بوده دارای مقادیر بالایی از اسیدهای هیومیک و فولویک است.
چین کشوری با ذخایر عظیمی از معادن لئوناردیت است. در رده بندی لایه های معادن لئوناردیت لایه های جوان دارای درصد بیشتری از هیومیک و فولویک اسید بوده و از ارزش بالاتری برخوردار است.
PH اسیدی لئوناردیت حلالیت آن در آب را کاهش می دهد، به این منظور هیومیک اسید را با پتاسیم ترکیب می کنند تبادلات کاتیونی و آنیونی صورت گرفته محدوده PH را قلیایی و باعث انحلال صد در صد پتاسیم هیومات در آب می شود. هیومیک اسید به خودی خود قابلیت انحلال ندارد.
استفاده از هیومیک اسید مزیت های فراوانی دارد، که در ادامه به اختصار به برخی از آن ها اشاره می نمائیم :
- افزودن مواد آلی به خاک هایی با کمبود مواد آلی
- افزایش قدرت ریشه گیاهان و درختان
- کمک به بهبود جذب مواد مغذی توسط گیاهان
- افزایش تولید کلروفیل و سبزدانه در برگ درختان
- بهبود جوانه زنی بذر
- تحریک فعالیت مفید میکروبی درون خاک
- بهبود و افزایش نگهداری حاصلخیزی خاک باغات و مزارع
- حفظ و افزایش سلامت گیاه و افزایش بازدهی تولید محصول
- استفاده از اسید هیومیک در آبیاری، درکنترل برخی از بیماری های ریشه نقش موثری دارد.
- ارگانیک بودن و در نتیجه سالم و بی خطر بودن برای محیط زیست، حیوانات، گیاهان و انسان
- محرک آنزیم های گیاهی
- افزایش فعالیت های آنتی اکسیدانی
- اسید هیومیکیک منبع خوب از فسفات و کربن است و باعث تحریک جمعیت میکرو فلور می شود. این موضوع موجب داشتن خاکی سالم تر با فلور متعادل در گیاهان سالم می گردد.
- هیومیک اسید به تقلیل و کاهش سمیت موادی همچون فلزات سنگین، هیدروکربن ها، آفت کش ها و کمک نموده و سدیم سمی را کاهش می دهد.
- از اطریق افزایش انسجام ذرات ریز خاک، باعث کاهش در فرسایش خاک می گردد.
نکته : یکی از وظایف هیومیک اسید کمک به کاهش pH خاک های قلیایی و آهکی می باشد. البته برای اصلاح خاک های قلیایی و آهکی و به منظور کاهش اسیدیته خاک زمین های کشاورزی از مواد دیگری همچون اسید سولفوریک و یا کود سولفات آمونیوم نیز می توان استفاده نمود. همچنین اسید هیومیک مقاومت به شوری آب و خاک، کم آبی و سرما را هم در گیاهان افزایش می‌دهد.
در ادامه مقاله کاربردهای هیومیک اسید را به تفصیل شرح خواهیم داد.
ضرورت و اثرات مواد هیومیکی در بهبود حاصلخیری خاک
۱- هیومیک ها پیش از اینکه کود باشند اصلاح کننده خاک هستند. مواد آلی به خصوص هیومیک اسید بار منفی خود را به ذرات خاک رس منتقل نموده و باعث چسبندگی ذرات رس و افزایش نفوذ پذیری خاک میشود.
در حقیقت پلیمرهای هیومیک شبیه یک چسب ارگانیک عمل کرده و مواد معدنی خاک را به هم می چسبانند. در ایران با توجه به کمبود ماده آلی و شوری خاک استفاده از مواد هیومیکی در بهبود شرایط فیزیکی خاک تاثیر بسزایی دارد.
۲- افزایش ظرفیت نگهداری آب در خاک :
مواد هیومیکی در ابتدا با بهبود ساختار خاک نفوذ پذیری و نگهداری آب را تسهیل کرده و با تشکیل پیوند با مواد معدنی خاک مانند شبکه ای اسفنجی عمل می کند که ظرفیت نگهداری آب را تا ۷ برابر افزایش می دهد.
بنابراین خاک های دارای مواد هیومیکی قادرند آب مورد نیاز گیاه را در دوره های خشکی تأمین کنند.
۳- افزایش مقاومت گیاه نسبت به خشکی :
ترکیبات هیومیک ساختار فیزیکی و دانه بندی خاک را بهبود بخشیده و فضای بیشتری را برای نفوذپذیری آب ایجاد می کند. پیوند تشکیل شده هیومیک با مولکول های آب تعریق را کاهش می دهد و آب درون گیاه را حفظ می کند.
بهبود خواص شیمیایی خاک
۱- افزایش ظرفیت تبادل کاتیونی (CEC) :
ترکیبات معدنی نظیر اکسیدها، کربنات ها و سولفیدها قابلیت جذب گیاهی ندارند. هیومیک علاوه بر انحلال و جذب این عناصر آنها را نگهداری و در زمان مناسب در اختیار گیاه قرار می دهد.
۲- توازن و افزایش جذب عناصر غذایی :
تأمین عناصر غذایی مورد نیاز گیاه به تنهایی برای رشد گیاه کافی نیست. هیومیک اسید به انحلال و آزادسازی عناصر ماکرو و میکرو کمک کرده و باعث توازن جذب عناصر غذایی می شود. از آنجایی که بیش بود بسیاری از عناصر مانند فسفر مانع جذب سایر عناصر می شود هیومیک اسید باعث جذب بیشتر عناصر و کاهش تثبیت آن ها می شود.
۳- افزایش مقاومت گیاه نسبت به خشکی :
مواد هیومیکی کلر و سدیم خاک را به خود جذب کرده و در صورت لزوم در اختیار گیاه قرار می دهند. اتصال گروه کربوکسیل مواد هیومیکی به کاتیون Ca۲+، Mg۲+، Na+ و k+ اثر شوری این کاتیون ها در خاک را خنثی کرده و در نهایت درجه شوری خاک را کاهش می دهند.
۴- کلات کردن عناصر خاک :
مواد هیومیکی کلات کننده های قدرتمند عناصر میکرو مانند آهن، روی، منگنز و مس بوده و علاوه بر افزایش قابلیت جذب دسترسی گیاه به این عناصر را به طور قابل توجهی افزایش می دهد. ترکیبات هیومیک با اتصال گروه های حاوی اکسیژن خود به عناصر میکرو باعث کلات شدن این عناصر می شود.
منابع : داعی، محمدعلی و مریم سرداری مهراباد، ۱۳۸۹، هیومیک اسید و نقش آن در کشاورزی پایدار، اولین همایش ملی کشاورزی پایدار و تولید محصول سالم، اصفهان، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی اصفهان.
