خرطوم بلند دمبرگ چغندرقند

.Lixus incanescesns Boh

.Curculionidae, Col

خرطوم بلند چغندر قند که به اسامی سوسک خرطوم بلند چغندرقند و یا سرخرطومی ساقه نیز گفته می شود تقریبا در تمام مناطق چغندرکاری کشور وجود دارد و شیوع آن بیشتر در چغندرکاریهای خراسان، اصفهان، کرج، فارس، کرمان و میاندوآب می باشد.

حشره کامل سرخرطومی کوچک و دراز اندامی است به طول ۷-۸ میلیمتر، رنگ متن بدن سیاه و روی آن پوشیده از کرکهای زرد یکنواختی است که حشره را زرد رنگ جلوه می دهد. خرطوم آن بلند و کمی خمیده و کرک دار است. تخمها بیضی شکل و به رنگ سفید مایل به زرد است. طول تخم ها حدود 0/8 میلیمتر می باشد که به وسیله حشرات ماده در داخل دمبرگهای گیاه گذاشته می شود. رنگ لاروهای خرطوم بلند، سفید و سر آنها قهوه ای است. لاروها کشیده و قدری خمیده و بدون پا هستند. طول لاروهای کامل در حدود ۹ میلیمتر است. رنگ شفیره ها سفید متمایل به زرد است و طول آنها در حدود ۹ میلیمتر می باشد. شفیره ها بحالت آزاد و متحرک در داخل دمبرگ ها تشکیل می گردند (خیری، ۱۳۴۵، دواچی، خیری، ۱۳۴۳).

خسارت خرطوم بلند چغندر در دو مرحله مربوط به حشره کامل و لارو می باشد. حشرات کامل در اوائل بهار دمبرگ های چغندر را نیش زده و می خورند و در نسلهای بعدی به تعداد زیادی در وسط بوته های چغندر جمع می شوند و به شدت برگهای جوان را مورد تغذیه قرار می دهند و آنها را مشبک می کنند. لاروهای حشره نیز از مغز دمبرگ چغندر تغذیه می کنند که در نتیجه باعث خالی شدن قسمت داخلی دمبرگها و پژمردگی و زردی برگها می گردند. دمبرگهای آلوده در اثر تغذیه لارو از بیرون قهوه ای و سیاه رنگ می شوند و در اثر باد و یا تکان خوردن بزودی می شکنند. این حشره علاوه بر چغندرقند از علفهای هرز خرفه و سلمه نیز تغذیه می نماید (خیری، ۱۳۴۵).

این آفت زمستان را به صورت حشره کامل در زیر کلوخه ها و بقایای گیاهان باقیمانده و گاهی تا عمق چند سانتیمتری زیر خاک بسر می برد. در بهار پس از گرم شدن هوا که در آب و هوای نظیر کرج حدود اواخر فروردین ماه می باشد، حشرات کامل بتدریج از پناهگاه زمستانی خود خارج می گردند و روی چغندرهای بذری و علفهای هرز و چغندرهای بهاره هراکش که چهار برگی شده و دارای دمبرگ باشند می روند و با نیش زدن دمبرگها شروع به تغذیه می کنند. چند روز پس از تغذیه حشرات کامل جفتگیری و تخمریزی را شروع می نمایند . سرخرطومی ماده با فرو بردن خرطوم خود در داخل دمبرگ حفره ای ایجاد می کند و سپس یکعدد تخم در داخل آن می گذارد.

بعضی اوقات تخمها در داخل این حفره ها کاملا پیداست ولی اکثرا چون سرعت رویش نبات در بهار زیاد است تخمها در داخل دمبرگ قرار می گیرند و روی آنها پوشیده می شود و از بیرون فقط آثار نیش زدگی حشره کامل که تخم هم در همانجا می باشد مشاهده می گردد. تخمها بسته به حرارت محیط حدود هفت روز بعد باز می شوند و از داخل آنها کرمهای سفید کوچکی بیرون می آیند که در همانجا از قسمت داخلی ساقه تغذیه و دالانی در آن تولید می کنند. در هر دمبرگ از یک تا ده عدد لارو ممکن است وجود داشته باشد.

دوره لاروی حدود ۲۲ روز طول می کشد که پس از رشد کافی در داخل دمبرگ تبدیل به شفیره می گردند. دوره شفیرگی حدود هشت روز طول می کشد که پس از آن به حشره کامل تبدیل می شوند و با سوراخ کردن دمبرگها خارج می گردند. به طورکلی دوره زندگی یک نسل کامل در شرایط مساعد حدود ۳۵ روز طول می کشد. خرطوم بلند چغندر تا سه نسل در سال تولید می کند و تخمریزی اولین نسل این آفت روی چغندر موقعی است که بوته ها ۴ تا ۶ برگی شده و دارای دمبرگ باشند و این موقع تقریبا اواسط اردیبهشت ماه می باشد. خسارت نسلهای دوم و سوم آفت از نسل اول بیشتر است زیرا با رشد دمبرگهای چغندر و ضخیم شدن آنها محل مناسبی برای تخمریز و تغذیه الاروها به وجود می آید (خیری، ۱۳۴۵).

پرویزی و جوانمقدم (۱۳۶۶) ضمن بررسی بیولوژی این آفت در ارومیه ۵ گونه زنبور پارازیت را برای آن شناسایی و معرفی نموده اند. دو گونه از این زنبورها باسامی .Bracon sp و Habrobracon hebetor در نسل اول آفت فعالیت بیشتری دارند و میزان پارازیتیسم آنها 47/7٪ است. در نسل دوم غیر از دوگونه زنبور ذکر شده دوگونه دیگر باسامی Telenomus heydenie و .Entedon sp پارازیت خارجی لارو و شفیره این حشره بوده و میزان پارازیتیسم آنها ۴۶-۵۰٪ است. در نسل سوم زنبور .Scambus sp که از لارو تغذیه می کند فعال بوده و میزان پارازیتیسم آن ۵۵٪ است.

مبارزه شیمیائی با این آفت باید بر علیه حشرات کامل صورت گیرد تا موفق به تخمریزی نگردند زیرا با رفتن لاروها به داخل دمبرگ مبارزه با آن مشکل است و تقریبا امکان ندارد. بنابراین باید از اردیبهشت ماه به خصوص کشتهای هراکشی را که بوته ها آن چهار برگی شده اند همه روز بازدید کرد و با دیدن حشرات کامل و یا آثار نیش زدگی آنها در دمبرگها اقدام به مبارزه شیمیائی کرد. شخم عمیق پس از برداشت محصول و دادن یخ آب زمستانی، وجین علفهای هرزه خرفه و سلمک در بهار از داخل و اطراف مزارع چغندر و نابود کردن آنها از عواملی هستند که به مبارزه شیمیایی کمک می کنند. برای مبارزه شیمیائی علیه این آفت می توان با یکی از سموم زیر علیه آن اقدام نمود (خیری، ۱۳۷۰).

1 – فوزالن ۳۵٪ امولسیون          ۳ لیتر در هکتار

۲ – اتريمفوس ۵۰٪ امولسیون      1 تا 1/5 لیتر در هکتار

۳- کارباریل ۴۸٪ مایع سولوبل     ۵ لیتر در هکتار

۴- کارباریل ۸۵٪ پودر و تابل      ۳ کیلو در هکتار