تریپس گندم

Haplothrips tritici Kurdjumov

.Phloeothripidae, Thys

Eng. Wheat ear thrips

در فصل بهار حشرات ریز قرمز رنگی در لابلای دانه های سبز خوشه گندم دیده می شوند، که در واقع پوره های تریپس یا بال ریشک دار گندم هستند. خوشه های مبتلا کوتاه مانده و پیچیدگی پیدا می کنند. حشره کامل تریپس گندم در حدود دو میلیمتر طول دارد و رنگ عمومی آن قهوهای تیره یا سیاه می باشد، ساق پا و پنجه ها و قسمتی از شاخک روشن تر هستند. طول سر آن کمی بیش از عرض آن است و در قسمت جلو مختصری باریک می شود. شاخکها ۸ بندی و عرض پشت سینه اول کمی بیشتر از طول آن می باشد. حلقه آخر شکم بیک آلت تخمریز شبیه لوله ختم می شود و در انتهای آن تعداد زیادی موهای ظریف و نسبتا بلند و به طول آلت تخمریز دیده می شود. پنجه دارای ۱-۲ مفصل و فاقد ناخن می باشد. بالها پر مانند و حاشیه آنها ریشک دار است. پوره های تریپس قرمزرنگ و فقط سر و پاها و حلقه آخر شکم آنها سیاه رنگ است. حلقه ماقبل شکم دارای تعدادی موهای ظریف ساده که انتهای آنها دوشاخه نیست می باشد (دواچی، ۱۳۳۳). تخم حشره لوبیائی شکل، سفیدرنگ و 0/4 میلیمتر قطر دارد (1962,Rivnay). پوره هائی که تازه از تخم خارج می گردند خیلی ریز و به زحمت با چشم دیده می شوند ولی در اواخر دوران پورگی طول آنها تقریبا به اندازه حشره کامل خواهد رسید.

تریپس گندم دارای یک مرحله پرونمف و یک مرحله نمف می باشد. در مرحله پرونمف بالها بدون موهای حاشیه ای و کاملا رشد نکرده اند. شاخکها کوتاه و به شکل غده ای و مفصل های آن غير مشخص می باشند. در مرحله نمف بالها بخوبی رشد کرده و موهای حاشیه ای دیده می شوند و مفصل های شاخک مشخص می باشند. در این مرحله حشره فعالیت تغذیه ای نداشته و بی حرکت می باشد (بیگدلی، ۱۳۴۰).

تریپس گندم در بیشتر کشورهای اروپائی و کشورهای عراق، ترکیه، سوریه، فلسطین و مراکش انتشار دارد و در ایران در نواحی اطراف تهران، سمنان، اصفهان، چهارمحال وبختیاری، کرمان، رفسنجان، سیرجان، یزد، آذربایجان، اهواز و کرمانشاه دیده شده است. تریپس گندم علاوه بر این به جو، چاودار، یولاف و برخی از علفهای خانواده گندمیان حمله می نماید. تریپس با فرو بردن خرطوم خود در نسج برگ، گل و خوشه شیره گیاهی را مکیده و در محل تغذیه روی برگ لکه های نقره ای و یا زرد روشن به وجود می آید. تریپس گندم را بیشتر در لابلای غلاف برگ و محل اتصال برگ به ساقه و یا لابلای خوشه می توان مشاهده نمود. با تشکیل خوشه ای گندم جمعیت تریپس نیز افزایش یافته و با فرو بردن خرطوم خود در دانه های نرم موجب چروکیدگی و توقف رشد آنها می گردند. علائم خسارت روی برگ پیچیدگی و ایجاد لکه های نقره ای بوده و روی سنبل نیز طول خوشه کوتاه و کج و معوج و یا نوک خوشه تا قسمتی سفید می شود و تا حدودی شبیه علائم سرمازدگی است. خسارت این آفت در مزارع ورامین شدید و خوشه ها اغلب بدشکل و ممکن است برخی از کارشناسان این علائم را با علائم نماتودزدگی (Anguina tritici) اشتباه نمایند. نقصان محصول گندم بر اثر حمله تریپس ممکن است تا ۲۰ درصد کاهش یابد. دانه های خسارت دیده خوب جوانه نزده و بوته ای ضعیف تولید می کند.

تریپس گندم یک نسل در سال دارد و زمستان را به صورت حشره کامل زیر برگهای ریخته شده یا علفهای هرز و یا زیر کلش غلات بسر می برد. از اوائل بهار حشرات کامل بطور پراکنده روی بوته های جوان گندم ظاهر شده و شروع به تغذیه از برگهای جوان و جوانه ها می نمایند. حشرات کامل صبحها و مواقعی که درجه حرارت هوا پائین است در جاهای محفوظ بسر می برند و مواقعی که درجه حرارت بالا آمده و هوا گرم می شود روی برگ دیده می شوند. بموازات رشد بوته ها و گرم شدن هوا بتدریج بر جمعیت تریپس نیز افزوده می گردد و این افزایش تدریجی نشانه خروج تدریجی حشرات کامل از پناهگاههای زمستانی است. پس از تغذیه حشرات از شیره برگها جفتگیری افراد نر و ماده صورت گرفته و حشرات ماده تخمهای خود را بطور متفرق یا دسته های چندتائی درون نسج برگ، خوشه یا روی ساقه خوشه گندم قرار می دهند. دوره تخمریزی نسبتا طولانی و در حدود ۲۵-۳۰ روز به طول می انجامد. ریونی (۱۹۶۲) دوره رشد جنینی را ۲-۳ روز، بیگدلی (۱۳۴۰) ۴-۶ روز و کریمی (۱۳۵۳) ۱۰ – ۱۴ روز ذکر کرده اند. پوره های کوچک و قرمز رنگ آفت از شیره دانه های نرم گندم تغذیه کرده و دوره زندگی آفت از مرحله تخم تا حشره کامل ۴۰-۳۰ روز طول می کشد. خسارت تریپس گندم اغلب در حدی نیست که سمپاشی اختصاصی ضرورت داشته باشد. ضمنا سوزاندن بقایای گیاهی و شخم عمیق تا ۹۰٪ تریپس ها را که در مزرعه زمستان گذرانی می کنند از بین می برد.