زنجرک چغندر

Empoasca decipiens Paoli

.Cicadellidae, Hom

این زنجرک در ایران احتمالا از دیرزمان وجود داشته ولی ابتدا در سال ۱۳۴۰ توسط فرحبخش گزارش شده است. تاکنون ۲۳ گونه زنجرک در ایران فقط از روی چغندرقند جمع آوری گردیده که از بین آنها ۵ گونه مخصوصا ناقل بیماری ویروسی بوده و مخصوصا گونه Empoasca decipiens از اولویت بیشتری برخوردار می باشد(خیری و علیمرادی، ۱۳۴۷).

حشره کامل، زنجرک سبز رنگ کوچکی است به طول تقریبا ۳ میلیمتر که عرض سروسینه آن برابر می باشد. در طرفین سر یک جفت چشم مرکب درشت وجود دارد که شاخکها بین آنها قرار گرفته است. بالهای روئی سبز نیمه شفاف و بالهای زیری کاملا شفاف می باشد. طول بالها از انتهای شکم تجاوز می کند، پنجه پا سه مفصلی و به دو ناخن ختم می شود. شکم سبز رنگ و از ۸ حلقه تشکیل شده است که تماما از هم مجزا و مشخص می باشند. حلقه آخری شکم در افراد نر و ماده کاملا از یکدیگر متمایز هستند. این مفصل در حشره نر بیک صفحه نسبتا پهن ختم می گردد، در صورتیکه در حشره ماده این صفحه کشیده و بیک تخمریز ختم می گردد. ماده ها در انتهای شکم دارای تخمریزی به شکل خنجر می باشند که به وسیله آن تخمهایشان را در زیر پوست و داخل بافتهای برگ می گذارند. تخمهای زنجرک کشیده و به شکل دانه برنج و کمی خمیده است. طول آنها بطور متوسط 0/8 و به قطر 0/25 میلیمتر است (برخورداری، ۱۳۴۶). رنگ تخمها در ابتدای تخمگذاری سبز است و چند روزی که گذشت زرد رنگ می گردند و در موقع باز شدن دو لکه قرمز رنگ که همان چشمهای پوره می باشد در سر تخمها دیده می شود. تخمها چون در زیر پوست داخل بافتهای گیاه گذاشته می شود قابل رؤیت نمی باشند. پوره هائیکه تازه از تخم در می آیند کوچک و طولشان در حدود یک میلیمتر است. رنگ آنها سبز روشن است و اثری از بالها ديده نمی شود و بتدریج که رشد می کنند و پوست عوض می نمایند بالها ظاهر می گردد. محل زندگی پوره های زنجرک در سطح زیرین برگهاست و طرز حرکت آنها نامنظم (زیگزاگ) و خیلی تند و سریع می باشد (خیری، علیمردای، ۱۳۴۷). این زنجرک احتمالا در اکثر مناطق کشور انتشار دارد.

حشرات کامل و پوره ها به وسیله خرطوم بلند و ظریفی که در قسمت پائين سر دارند به داخل برگها فرو می برند و شیره گیاه را می مکند. برگهای خسارت دیده به رنگ زرد و قهوه ای توأم با لکه های سبزی در می آیند و در نتیجه اعمال حیاتی گیاه مختل و بوته ها ضعیف می شوند و بالاخره سبب پائین آمدن مقدار قند و نقصان وزن ریشه می گردند و از همه مهمتر اینکه ممکن است این حشره ناقل بیماری ویروسی از قبیل زردی، موزائیک و کرلی تاپ چغندر قند نیز باشند. البته خیری (۱۳۷۰) زنجرک Neoaliturus opacippenis را ناقل کرلی تاپ می نویسد. این آفت علاوه بر چغندر قند به سیب زمینی، پنبه، گوجه فرنگی، یونجه، کاهو، لوبیا، باقلا، کدوئیان و غیره نیز حمله می کند (برخورداری، ۱۳۴۶). در فریدن اصفهان این حشره به شدت باعث سوختگی برگهای سیب زمینی می شود. ابتدا لکه های سفید و بدنبال آن لکه های سوخته در سطح برگ و پیچیدگی و سوختگی لبه برگ و نهایتا سوختگی تمام برگ آشکار می گردد (سیدالاسلامی و همکاران، ۱۳۶۵).

این آفت زمستان را به صورت حشره کامل (ماده های بارور) در زیر برگهای خشک و بوته های گیاهان میزبان و علفهای هرز می گذراند و در اسفندماه پس از گرم شدن هوا فعالیت آن شروع می گردد. تخمریزی زنجرک ها از نیمه دوم اسفند ماه روی چغندرهای بذری و علفهای هرز آغاز می شود. هر حشره ماده ۴۰-۵۰ عدد تخم می گذارد و تخم ها در بافت اپیدرم برگ مخصوصا داخل رگبرگ اصلی و در رگبرگهای بزرگ گذارده می شود. در شرایط آب و هوائی کرج در بهار پس از ۱۸ تا ۲۴ روز باز و پوره ها خارج می گردند و به تغذیه از شیره برگها می پردازند. پوره ها پس از پنج مرتبه تعویض پوست کامل می گردند. دوره زندگی یک نسل بسته به حرارت و رطوبت محیط فرق می کند، در بهار حدود ۵۰ روز طول می کشد. زنجرک چغندر چهار نسل در سال تولید می کند و مهمترین خسارت آن در نسل اول به چغندرهای بذری است و از نسل دوم به بعد روی چغندرهای ریشه ای می رود ولی چون نسلهای دوم و سوم آن مصادف با زمانی است که علیه سایر آفات در مزارع چغندر سمپاشی می شود لذا جلب توجه نمی کند ولی موقعی که نسل چهارم آن (در شهریورماه) بروز می کند، بطور معمول سمپاشی مزارع چغندرقند خاتمه یافته است و بهمین علت خسارت آن قابل توجه می گردد. بطور متوسط ۵ تا ۷ عدد پوره زنجرک روی هر برگ چغندر در شهریورماه مشاهده شده است (خیری، علیمرادی، ۱۳۴۷).

تعیین موقع مبارزه با این آفت در مزارع چغندر بذری در اوایل بهار قبل از اینکه حشرات زمستانی موفق به تخمریزی کردند کار مشکلی است. بنابراین مبارزه را هنگامی باید انجام داد که پوره ها تازه از تخم بیرون آمده باشند و اینموقع مصادف با اواسط فروردین ماه به بعد است. موقع مبارزه با این زنجرک در مزارع چغندر ریشه ای در اوایل بهار و همچنین در شهریور ماه هنگامی است که حشرات کامل و پوره ها در زراعت مشاهده می گردند. ضمنا برای سمپاشی می توان از سموم فسفره شته کش استفاده کرد.