بیماری غربالی درختان میوه هسته دار

.Coryneum beyerinckii Oud

بیماری غربالی Shot leaf در کشورهای خارج،نخست در سال 1853 در فرانسه مشاهده و گزارش شده است ولی احتمال می رود که قبلا از این تاریخ نیز در اروپا شیوع داشته است (اندرسون،1956). در ایران اولین بار،اسفندیاری در سال 1325 این بیماری را روی درختان میوه هسته دار در مازندران،گیلان،گرگان و آذربایجان گزارش داده است.بیماری در اکثر مناطق کشور کم و بیش وجود دارد و تاکنون از شهرهای شیروان،گنبد کاووس،بجنورد،قوچان،ماکو،خوی،همدان، مشهد،خرم آباد،لرستان،تهران،اصفهان،بروجن،خوزستان،کرج،قصرشیرین،دره گز،کاشان،گناباد، کرمانشاه،مرند،آذرشهر و خلخال گزارش گردیده است.شدت بیماری در استان آذربایجان بویژه در باغ های قدیمی زیاد می باشد(اشکان،اسدی،1350،ارشاد،1356).

در ایران تاکنون این بیماری روی درختان زردآلو،گیلاس،آلبالو،گوجه،هلو،شلیل و بادام دیده شده است و خسارت عمده آن بیشتر متوجه درختان زردآلو می باشد.بیماری غربالی نه تنها باعث ضعف درخت و کاهش مقدار و ارزش محصول میشود بلکه به دلیل لکه ها و زگیل هایی که روی میوه به جا می گذارد ارزش صادراتی برگه و قیسی حاصله از میوه های آلوده را نیز به نحو بارزی پایین می آورد.در بسیاری از باغ های آذربایجان شرقی و غربی و همچنین بعضی از باغ های خراسان و همدان بیماری بقدری شدت دارد که تمام جوانه ها و سرشاخه های درخت زردآلو در اثر این بیماری خشک شده و درخت عملا ازحیّزانتفاع افتاده است.درختان آلوده ای که به حیات خود ادامه می دهند نیز به دلیل مشبک شدن برگ ها و کاهش سطح سبز آنها در دوره فعال گیاه به طورغیر مستقیم لطمه دیده و در نتیجه مقدار محصول آنها پائین می آید(اشکان،اسدی،1350)

علائم بیماری

حالت غربالی و سوراخ سوراخ برگ ها مشخص ترین و فراوان ترین علائم بیماری می باسد.درزردآلو علائم بیماری همزمان با موقعی که جوانه های برگ بازمی شود و هنوز برگ شکل و اندازه و حتی رنگ طبیعی به خود نگرفته به صورت لکه های گرد که در ابتدا به رنگ قرمز متمایل به بنفش و در وسط تیره تر است بروز می کند.به تدریج این لکه های کوچک بزرگتر می شود و آنگاه از وسط شروع به خشک شدن نموده و به رنگ قهوه ای در می آید،در این حالت حاشیه لکه ها بسیار مشخص و اغلب قهوه ای تیره می باشد.در این مرحله پیشروی لکه ها متوقف می شود و به تدریج بافت مرده لکه،از نسج زنده به طریق پاره شدن پارانشیم و بشره جدا می گردد.

به محض اینکه این پارگی کامل شد قسمت داخلی جدا شده و می افتد و در نتیجه سوراخی در پهنک برگ ایجاد می شود که پیرامون آن یک نوار چوپ پنبه ای قهوه ای کشیده شده است.شکل سوراخ ها معمولا دایره ای،بیضی و گاهی به اشکال غیر هندسی و نامنظم می باشد.اندازه آنها بسته به زمان وقوع آلودگی از ته سنجاق تا قطر 4-5 میلیمتر می باشد و گهگاهی چندتا از لکه های بیماری به هم پیوسته و سوراخ های بزرگ و بی شکل به وجود می آید که ممکن است با حشره خوردگی اشتباه شود.میوه های هلو در مراحل اولیه رشد مورد حمله قرار گرفته و می ریزد به همین جهت میوه های باقیمانده روی درخت علائمی معمولا از خود نشان نمی دهند.روی میوه زردآلو وقتی به اندازه مغز پسته است علائم غربالی به صورت لکه های قرمز مایل به بنفش و به اندازه ته سنجاق ظاهر می گردد به تدریج که میوه درشت می شود این لکه ها برآمده شده و به صوت نقاط برجسته یا خال جوش در می آید و رنگشان قهوه ای می شود.

لکه ها و برآمدگیها ابتدا در سطح فوقانی میوه ها به صورت متراکم  وپراکنده بروز می کند و بعدا به سطح زیرین میوه می رسد.در بعضی ارقام و مخصوصا وقتی میوه ها دبر مورد حمله قرار گیرد،اپیدرم سطح خال جوش ها فاسد لبه آن از اطراف خال جوش بلند می شود.علائم بیماری غربالی روی سرشاخه ها نیز اکثرا به صورت شانکر و ترک خوردگی ظاهر می شود و تشخیص آن احتیاج به دقت و آشنایی چشم دارد.آلودگی سرشاخه ها از آن جهت مهم است که باعث انهدام جوانه ها و ضعف درخت می گردد و سرشاخه های درخت زردآلو مورد حمله غربالی قرار می گیرند.

عامل بیماری

عامل بیماری غربالی قارچ Coryneum beyerinckii با همنام های زیر می باشد:

Clasterosporium carpophilum (Lev.) Aderh.

Stigmina carpophila (Lev.) Ellis.

Wilsonomyces carphilus (Lev.) Adaskaveg Ogawa and Buteer

چرخه بیماری

قارچ عامل بیماری غربالی،زمستان و همچنین سایر مواقع نامساعد را به صورت میسلیوم،استروما و کنیدی در جوانه های آلوده و یا زخم های روی شاخه ها به سر می برد.کنیدی ها به صورت آزاد و یا چسبیده به توده های صمغ مترشحه از زخمها و یا در استرما خود را از سرما و یا شرایط نامناسب حفظ کرده و از سالی به سال دیگر باقی می ماند.عامل بیماری در مواقع نامناسب در هلو و بادام به صورت ریسه در زخم سرشاخه ها قرار می گیرند.تولید کنیدی در حرارت 9درجه سانتی گراد شروع و در حرارت 19-23 درجه به اوج می رسد.چنانچه هوا مرطوب و بارانی باشد کنیدی ها به محض رهائی،جوانه زده و تولید آلودگی می نمایند.

به همین جهت در سال هائی که پائیز آن ملایم و میزان رطوبت آن بالاست،سال بعد لوله زایا از راه نفوذ مستقیم و یا از روزنه ها وارد بافت گیاه می گردد.بنابر مطالعات ساموئل در سال 1927، آلودگی برگ بادام به طریق نفوذ مستقیم لوله تندشی در کوتیکول اتفاق می افتد.بازتاب و واکنش هائی که در برگ بادام دراثرقارچ Stigmina carpophila اتفاق می افتد،عبارت است از افزایش اندازه سلول ها در مزوفیل سالم مجاور نسج منهدم شده که منجر به انسداد فضای بین سلولی و در نتیجه ظهور یک خط لهیدگی و همچنین چوبی شدن لایه هایی از سلول های داخل این ناحیه می گردد.در این حالت اگر رطوبت زیاد باشد و برگ ها نسبتا جوان ، بریدگی اپیدرم در دو سطح برگ پیدا شده و تیغه های بین جدار سلول های خارج ناحیه چوبی شده و قرص آلوده می افتد. سلول های ناحیه مریستم معمولا” سعی می کنند بریدگی را ترمیم نمایند.

دوره کمون بیماری از 4-20 روز بسته به نوع اندام مورد حمله تغییر می کند، درجه حرارت مناسب برای رشد قارچ 19 درجه سانتیگراد است.(اشکان،اسدی،1350). قارچ عامل بیماری به اصطلاح انگل اختیاری بوده و روی محیط غذایی مصنوعی می توان آن را کشت داد.از لکه های برگ مخصوصا” وقتی مسن باشد ، جدا کردن قارچ مشکل است ولی لکه های روی میوه زردآلو به سهولت جدا میشود

مبارزه

اشکان و اسدی (1350)، آزمایش های متعددی در امر مبارزه شیمیایی علیه بیماری شیمیایی انجام داده اند که به اختصار شرح داده می شود. از میان قارچ کش های آزمایش شده کاپتان(ارتوساید 50) ملپرکس، پولیرام و لوناکول که برای سم پاشی بهاره به کار رفته است، قاچ کش کاپتان برای مبارزه با بیماری غربالی بهترین است.کاپتان نه تنها در جلوگیری از بیماری موثر است، بلکه برگ و مخصوصا” میوه های درختانی که با آن سم پاشی شده اند، شفافیت و جلای خاصی پیدا می کنند.

بهترین نتیجه از سم پاشی موقعی حاصل می شود که درختان مبتلا چهار مرتبه، یک مرتبه در اواخر زمستان قبل از بیدار شدن درختان و تورم جوانه ها با محلول بردوی دو درصد و سه مرتبه در بهار با کاپتان سه در هزار سم پاشی شود ، که اولین سم پاشی بهاره بلافاصله بعد از ریزش گلبرگ ها و سم پاشی دیگر به فاصله 14 روز از همدیگر توصیه می گردد. سم پاشی با محلول بردو بهتر است دو مرتبه یکی در پاییز پس از ریزش برگ ها ودیگری در اسفند ماه قبل از بیدار شدن درختان انجام می گیرد و بدین ترتیب می توان سم پاشی بهاره را حتی یک مرتبه هم تقلیل داده ، برای تهیه محلول بردوی دو درصد به شرح زیر عمل می گردد:

محلول بردو از اختلاط آهک با کات کبود(سولفات مس) به دست می آید. دو کیلوگرم آهک آب ندیده خالص را انتخاب کرده و در یک بشکه که حداقل 120 لیتر گنجایش داشته باشد ریخته و کمی آب روی آن می ریزیم تا آهک بشکفد. پس از آن 50-60 لیتر آب در آن ریخته و به هم میزنیم تا تبدیل به شیر آهک شود. در ظرف دیگر که (بهتر است پلاستیکی یا لعابی باشد) محتوی تقریبا” 10 تا 20 لیتر آب است دو کیلوگرم کات کبود یا سولفات مس ریخته و صبر می کنیم تا خوب حل شود و محلول آبی رنگ یکنواختی به دست آید. سولفات مس ریخته متبلور مدتی طول می کشد تا در آب سرد حل شود و به همین جهت بهتر است آبی را که برای حل سولفات مس استفاده می کنیم داغ باشد.اکنون محلول آبی رنگ کات کبود را به تدریج در ظرف آهک ریخته و به شدت به هم می زنیم. در خاتمه 50 گرم مویان و آنقدر آب اظافه می کنیم تا حجم محلول به صد لیتر برسد. نکته قابل توجه در ساختن محلول بردو این است که اگر محلول آبی رنگ کات کبود یک دفعه در شیر آهک ریخته شود و یا خوب به هم زده نشود و یا چنانچه شیر آهک روی محلول سولفات مس ریخته شودمحلول به دست آمده خوب مخلوط نشده و به اصطلاح بریده می شودکه برای سم پاشی مناسب نخواهد بود.ضمنا سه بار سم پاشی در بهار با محلول سه در هزار کاپتان ( همراه با مویان) اولی بعد از ریزش گلبرگ ها  و دو سم پاشی بعد به فاصله 15 تا20 روز از یکدیگر انجام میشود.