اهمیت گیاه پزشکی

جمعیت جهان بالغ بر شش میلیارد نفر است و چنانچه رشد جمعیت با همین نرخ پیش برود در سال ۲۰۵۰ میلادی این جمعیت به ۱۴ میلیارد نفر خواهد رسید. مشکل گرسنگی و کمبود مواد غذایی یکی از معضلات انسان به شمار می رود و به قولی بیش از ۸۳۰ میلیون نفر از جمعیت جهان از بی غذایی و گرسنگی رنج می برند. سازمان خواربار و کشاورزی جهانی (FAO) برای حل این مشکل و تامین مواد غذایی معتقد به اجرای سه اصل مهم شامل توسعه سطح کشت، افزایش عملکرد در واحد سطح و تقليل ضایعات در حین تولید و بعد از تولید تا موقع مصرف است. توسعه سطح کشت در بعضی از کشورها و بالاخص در ایران از نظر شرایط اقلیمی و محدودیتهای آب و خاک و لزوم سرمایه های هنگفت چندان مقدور نیست. افزایش تولید در واحد سطح نسبتا امکان پذیر ولی نیاز به برنامه ریزی، تربیت نیروی متخصص و مروج و توسعه تحقیقات کشاورزی در زمینه های مختلف و پیاده کردن نتایج آنها در سطح روستا می باشد. اما رعایت اصل سوم که شامل جلوگیری از خسارت آفات، بیماریها و علفهای هرز و تقليل ضایعات است نسبتا امکان پذیر و به سهولت می توان میزان خسارت عوامل مذکور را که در دنیا ۳۵٪ گزارش گردیده حداقل به نصف رسانید و بدون سرمای گذاریهای هنگفت میزان محصولات کشاورزی جهان را تا حدود ۲۰٪ افزایش داد. بر اساس برآورد کرامر میزان خسارت سالیانه آفات، بیماریها و علفهای هرز در دنیا و بطور متوسط در کشورهای پیشرفته و کشورهای تحت توسعه به ترتیب ۱۲/۲٪، ۱۱/۸٪، و ۹/۷٪، و مجموعاً  ۳۳/۷ درصد می باشد و به طور مثال سالیانه ۸۹۳ میلیون تن غله توسط آفات، بیماریها و علفهای هرز از بین می رود.

در علم گیاه پزشکی عوامل خسارت زا، تحت عناوین آفات، بیماریها و علفهای هرز تشریح می شود. آفات شامل حشرات، کنه های گیاهی، حلزونها و جوندگان بوده و خسارت آنها روی گیاه اعم از روی برگ، ساقه، ریشه و یا میوه چشم گیر و گیاه دفعتا از بین می رود. بیماریها نیز ممکن است بر اثر عوامل غیر انگلی و یا انگلی ایجاد شود. عوامل غیر انگلی شامل سرما، گرما، تگرگ، کمبود مواد غذایی، نامساعد بودن شرائط خاک و غیره هستند و عوامل انگلی عبارتند از قارچها، باکتریها، میکوپلاسماها، ویروسها، ویروئیدها، نماتودها و گیاهان گلدار انگل که بحث و مطالعه بیماریها و همچنین علفهای هرز در این کتاب نیامده است، بلکه اختصاص به شرح آفات و بالاخص حشرات پرداخته شده است . از میان آفات گیاهی، حشرات به دلیل تنوع گونه ها، کثرت جمعیت و خصوصیات بیولوژیک از اهمیت بیشتری برخوردار هستند. بشر از روزی که کشاورزی را شناخته با این موجودات سر و کار پیدا کرده است و علم حشره شناسی در ابتدا بر اساس شناخت طرز زندگی و راههای مبارزه با حشرات مضر پایه گذاری شده است.

گفته می شود که آمریکائیها در هر روز معادل دستمزد یک میلیون نفر به حشرات باج می دهند و میزان خسارت حشرات در سال در این کشور بیش از ۳/۵ میلیارد دلار برآورده شده است. خسارت آفات ، بیماریها و علفهای هرز نیز در ایران در سالهای گذشته بعلت بی اطلاعی کشاورزان و شرائط نامساعد اقتصادی و اجتماعی بسیار زیاد بود و آنچه از زمین برداشت می شد در واقع پس مانده سفره حشرات و بیماریها بوده است. خوشبختانه امروزه با پیشرفت علم گیاه پزشکی و تربیت نیروهای متخصص و راهنمائی کشاورزان این خسارت کاهش یافته است. به عنوان مثال تا ۳۰ سال پیش مقدار محصول پسته هر درخت در رفسنجان از ۲۵۰ گرم تجاوز نمی کرد و در سال بیشتر از ۸۰۰ تن محصول در تمام منطقه بر نمی داشتند. اما برابر گزارش سال ۱۳۵۱ متوسط مقدار محصول به ۳ تا ۵ کیلوگرم پسته خشک در هر درخت رسیده است و مقدار محصول منطقه بیشتر از ۱۰۰۰۰ تن در سال افزایش یافته است. این رقم اکنون با توجه به توسعه کشت و حفظ محصول در سال به ۴۵۰۰۰ تن بالغ گردیده است اسماعیلی و همکاران، ۱۳۷۴).