کنه گرد آلود خرما
Oligonychus afrasiaticus McGregor
Syn.paratetranychus afrasiaticus McGregor
.Tetranychidae, Acar
کنه گرد آلود یا تارتن عنکبوتی خرما یکی از آفات مهم خرما در مناطق مختلف خرما خیز کشور است که از دیر زمان در ایران وجود داشته و دواچی در سال ۱۳۲۸ به شرح این آفت پرداخته است. آفت مزبور توسط زارعی گاهی گرتی یا غبار گفته میشود، زیرا بر اثر فعالیت آن درختان گرد آلود می گردند. میزبان اصلی این کنه درخت خرما است و از روی نخل زینتی، ذرت ، نیشکر و سورگوم نیز گزارش شده است که با توسعه نیشکر در خوزستان اهمیت این کنه بیشتر خواهد شد و طرز خسارت آن بدین ترتیب بوده که از شیره نسوج برگهای جوان و به خصوص میوه های خرما تغذیه می کند و بر اثر تغذیه آن رنگ طبیعی برگ و میوه ها تغییر یافته و به رنگ خاکستری سفید و یا زرد کمرنگ در می آیند.
خرما های آسیب دیده شکاف برداشته و مواد قندی و شیره نباتی از آن خارج می شود. پوست میوه نیز سخت و خشک می گردد. کنه ها برای حفاظت و انتقال خود از خوشه ای به خوشه دیگر تارهای عنکبوتی می تنند و در زیر تارها به فعالیت می پردازند. هنگام طغیان آفت خوشه‌های خرما منظره ای غبارآلود به خود گرفته و میوه ها به رنگ قرمز تیره درآمده، چروکیده و نامرغوب شده و قبل از رسیدن می‌ریزند. در بعضی مناطق کشور که محصول خرما دیرتر می‌رسد خرماهای مبتلا را قبل از ریزش به مصرف خوراک حیوانات می رسانند. در ایران در استان خوزستان و اطراف بوشهر خسارت این آفت زیاد و در سال های طغیانی به بیش از۴۰% محصول خرما می رسد. بعضی از واریته های خرما مانند کبکاب و زاهدی در برابر حمله کنه مقاوم تر از واریته هایی نظیر خسبک، خضراوی و حلاوی هستند. این کنه در تمام مناطق خرما خیز کشور انتشار دارد.
کنه بالغ جانوری است به رنگ سفید تیره و متمایل به زرد، شکل آن بیضی ولی انتهای شکم کنه نیز قدری باریک شده و به شکل مثلث در آمده است.اندازه کنه ماده بالغ0/3میلی متر و نر 0/2میلیمتر می باشد.بدن کنه از دو قسمت HystrosomaوPropodosoma تشکیل شده و در طرفین پروپو دوزما لکه تیره ای وجود دارد که هنگام غذا خوردن جانور به وضوح دیده می شود. پوست نرم و سطح آن شیار های بسیار ظریف دارد. بدن تقریباً صاف و فاقد پرز است ولی به طور مشخص در طرفین بدن کنه‌های ماده ۱۳ جفت مو به صورت دسته های۲_۴_۶_۴_۴_۲تایی از راس بانتها مشاهده می شود.
تعداد پاهای جانور چهار جفت و در آخرین مفصل پا ها روی برآمدگی آمبولا کر دو جفت موی قلابی شکل وجود دارد. مقعد در سطح شکمی واقع در جلوی آن دستگاه تناسلی قرار دارد. آلت تناسلی نر به صورت خاصی که شاخص اصلی این گونه بوده کیتینی شده است. تخم کنه سفید متمایل به زرد، بسیار شفاف و شکل آن کروی و0/12 میلی مترقطر داشته و روی سطح میوه ها و داخل تارهای عنکبوتی دیده می شود. پوره کنه زرد کمرنگ یا سفید تیره بود و بعضی اوقات به رنگ زرد نارنجی دیده می شود. چشم ها قرمز درخشان بوده و پاها سه جفت است. گاهی در کناره های بدن پوره نقطه های نامنظم به رنگ بدن جانور ولی کمی تیره تر وجود دارد.
کنه گرد آلود خرما سالیانه۲+۱۶ نسل دارد و تمام سال را روی درختان خرما و گیاهان میزبان فعالیت می کند. زمستان را به صورت ماده تلقیح شده لای لیف و حصیر درختان خرما می گذارند. در فصول مساعد در قسمت تاج درخت و قاعده برگچه های خرما زندگی نموده و سپس روی میوه های نارس ظاهر می گردد. خرما در ازدیاد نسل و فعالیت آن تاثیر دارد. هرقدر گرما زیاد شود فعالیت و تراکم کنه‌ها نیز افزایش می یابد. در ۴۵ درجه سانتیگراد در معرض مستقیم نور آفتاب به خوبی فعالیت می‌کنند و در درجات بالاتر نیز وسیله رشته تارهای عنکبوتی به قسمت های سایه دار درخت منتقل میشوند.شدیدترین حمله و تراکم کنه‌ها در جنوب ایران ماه‌های تیر و مرداد است که میوه های خرما خارک هستند.
با رسیدن میوه ها کنه ها خود را روی سایر میوه های سبز واریته‌های دیررس می رسانند. در فصول مساعد بهار و تابستان هرکنه ماده ۵۰ الی ۱۰۰ عدد تخم می گذارد. به تدریج که حواس درد میشود تعداد تخم ها کاهش می یابد. محل تخم گذاری در قاعده برگچه ها و روی میوه مخصوصاً قسمت دم و انتهای میوه و خوشه خرما است. گاهی نیز لایه تارهای عنکبوتی به طور پراکنده دیده می شود. رنگ تخم ها ابتدا زرد شفاف ولی بعد کدر میشود. مدت تفریخ در شرایط مساعد۳_۴ روز و در فصول پاییز و زمستان ممکن است تا ۲۶ روز طول بکشد. با انفجار تخمها نوزاد که به رنگ زرد تیره بوده و 0/15 میلی متر طول دارد ظاهر می گردد. نوزاد دارای سه جفت پا میباشد که از بدو ظهور شروع به تغذیه نموده و پس از طی۴_۵ روز جلد عوض میکند. سپس وارد مرحله تازه‌ای که پروتونمف نامیده گردیده به اولین مرحله استراحت خود می‌پردازد.
مدت زمان دوره نمفی و مرحله اولین استراحت جانور۵_۷ روز است و با تعویض جلب پوره کنه وارد مرحله دیگری که آن را دئوتونمف می گویند می شود. پوره کنه در این مرحله چهار جفت پا دارد ولی تمام اعضای بدن آن تکامل نیافته و جهت رسیدن به سن بلوغ بایستی مجدداً استراحت نماید. بدیهی است مرحله اخیر اختصاص به کنه‌های ماده دارد. مدت زمان دومین مرحله نمفی و استراحت مجدد جانور۴_۷روز طول بکشد. کنه های ماده با گذراندن این مرحله جلد عوض کرده و باله می گردند. دوره بلوغ کنه‌های گردالود خرما۶_۸روز است. در این دوره کنه های نر و ماده جفت گیری کرده و ماده‌ها بارور میشوند نرها پس از۲_۳ روز از زمان جفتگیری و ماده ها در پایان جفتگیری می میرند.
با توجه به مطالب فوق دوره کامل زندگی کنه های گرد آلود خرما در استان خوزستان و سواحل خلیج فارس در ماه‌های خرداد، تیر و مرداد که حداکثر فعالیت را دارند حدود۲۲_۳۱ روز و در اهواز تا ۱۰ روز نیز مشخص شده است ولی به تدریج که هوا سرد میشود دوره زندگی کنه ها طولانی تر شده و در فصل زمستان ممکن است تا ۵ ماه طول بکشد و به این طریق کنه‌ها لابلای شاخه و برگ لیف حصیر درختان خرما مصون از باد و سرما زمستان گذرانی می‌نمایند. در فصل پاییز که محصول خرما جمع آوری میشود کنه ها روی پاجوش های خرما، درختان نر و غیره بارور خرما می روند. گاهی نیز روی گیاهان خانواده غلات نظیر مرغ و چمن مهاجرت می‌کنند و در اوایل خردادماه در مناطق خوزستان و اطراف بوشهر خود را بر روی میوه های خارک خرما رسانیده و حمله را آغاز می‌نمایند.
در انتقال کنه آیه نامبرده از نخلستانی به نخلستان دیگر عواملی مانند باد،پرندگان، حشرات و مخصوصاً در خوزستان یک نوع زنبور زردی به نامPolistes hebraeus نقش اساسی دارد. در مناطق گرم و خشک و مخصوصاً جاهایی که نخیلات آبیاری نمی شود و یا اینکه تعداد دفعات سالیانه آبیاری کم است و مواظبت های فنی باغبانی رعایت نمیگردد آلودگی و تراکم جمعیت کنه ها زیاد می باشد. نسبت جنسی این کنه در شرایط طبیعی تقریباً یک به سه یعنی به ازای هر کنه نر ۳کنه ماده مشاهده گردیده است.
بهترین زمان سمپاشی علیه کنه گرد آلود خرما در استان خوزستان و سواحل خلیج فارس در نیمه اول خرداد ماه است. در اکثر کشورهای خرما خیز جهان گرد پاشی یا گل گوگرد را به نسبت۲۵% گل گوگرد مخلوط با۷۵%پودر تالک بمیزان ۱۰۰ گرم برای هر خوشه خرما توصیه می‌کنند. در کشور ما نیز این روش معمول است و اثر مطلوبی دارد ولی باید در نظر داشت گرد پاشی در مناطقی که رطوبت کافی دارد مناسب است. چنانچه رطوبت کافی نباشد می توان از گوگرد های قابل حل در آب مانند الوزال،سولفورون و غیره برای سمپاشی استفاده کرد.
باید توجه داشت که مخلوط گوگرد و تابل با آب کاملاً یکنواخت و مقدار مصرف آن با درجه حرارت متناسب بوده و زیاد نباشد زیرا در غیر این صورت ذرات گوگرد مدت‌ها روی دانه های خرما باقی می‌ماند و درختانی که در معرض مستقیم نور آفتاب باشند بر روی دانه های خرما لکه های قرمز رنگ ظاهر شده و تولید سوختگی می نماید در نتیجه از مرغوبیت و ارزش اقتصادی میوه کاسته میشود. ترکیبات گوگردی روی پوره ها و کنه های بالغ موثر است و روی تخم اثری ندارد ولی به محض اینکه نوزاد از تخم خارج شود از بین میرود. گرد پاشی صبح زود هنگامی که باد نباشد توصیه می گردد. مبارزه علیه کنه به وسیله ترکیبات گوگردی بایستی یک ماه بعد تجدید شود، تدیون یا اکتیلیک۵۰%هر کدام به نسبت دو در هزار نیز موثر است. بدیهی است تکرار سمپاشی پس از۲۰_۲۵ روز ضرورت دارد. مسئله ای که در خور توجه و دقت میباشد این است که در اکثر مناطق خرما خیز کشور هجوم کنه مصادف با فعالیت نسل دوم کرم میوه خوار خرما(Batrachedra amydraula)بوده و در همین زمان نیز بعضی از آفات دیگر خرما مانند سوسک چوب خوار(Pseudophilus testaceus)وزنجرهOmmatissus در حال تولید نسل و گسترش زندگی خود هستند. از این نظر بهتر است سم تدیون را با سموم دیگری مانند مالاتیون،اتیون ویانکسیون مخلوط نمود.ضمناً علاوه بر کنه های شکاری کفشدوزکStethorus pinctillumنیز از دشمنان این کنه محسوب می شود که بسیار فعال است.
