نشو و نما و دگردیسی در حشرات
تخم Egg
تخم معمولا در حشرات به طریق دو جنسی و از آمیزش گامتهای نر و ماده که ضمن جفتگیری نر و ماده به همدیگر میرسند تشکیل می گردد.تخم حشرات از نظر شکل، رنگ و محل استقرار بسیار متنوع میباشند و غالبا حشرات تخمهای خود را در مجاورت محیطی که مناسب تغذیه نوزاد آنها باشد قرار می دهند. تخمها ممکن است لخت و بدون پوشش باشند. بعضی از حشرات برای تخمگذاری دارای اندامهای خاصی هستند؛(تخمریز Ovoposito) که به کمک آنها تخمهای خود را در داخل نسوج گیاه، داخل خاک و یا داخل بدن میزبان‌های خود قرارمی دهند.
حشرات بطور کلی تخمگذارند و تخمها بلافاصله بعد از تلقیح گذارده می شوند (تخمگذارOviparous)، ولی در بعضی از حشرات رشد جنینی ممکن است در داخل شکم مادر صورت گیرد و بعد از پایان آن نوزاد بوسیله مادر زائیده شود (زنده زا = Viviparous)، همچنین در بعضی از دوبالان و شپشکهای نرم تن حالت حد وسط بین تخمگذار و زنده زائی وجود دارد که آن‌را تخم زنده زائی = Ovoviviparous می نامند.
در این طریق گرچه جنین در داخل تخم و قبل از خروج از بدن مادر شروع به رشد می کند ولی تخم در داخل بدن حشره ماده باز نمی شود و عمل تفريخ بلافاصله قبل از تخمگذاری صورت می گیرد. بالاخره در بعضی حشرات ممکن است رشد نوزاد، مدتی در شکم مادر صورت گیرد و بعد از پایان دوره لاروی از آن بیرون آید که به این روش شفیره زا یا Pupiparous گفته می شود.
لارو Larve
از تخم حشرات با دگردیسی کامل نوزادی خارج می گردد که بنام لارو نامیده می شود که این لارو شکل و وضع ثابتی ندارد. خسارت حشرات معمولا مربوط به مرحله لاروی آنها می باشد و حشره کامل نسبتا بی ضرر است. در لارو معمولا سه قسمت سر، قفس سینه و شکم مشخص هستند. لارو حشرات هنگام تغذیه رشد و نمو کرده، ازدیاد حجم پیدا کرده و سپس تغییر جلد میدهند، فاصله بین دو تغییر جلد را یک سن لاروى (Instar) می نامند. تعداد تغییر جلد لاروی بطور متوسط ۴-۱۲ و گاهی بیشتر نیز می باشد.
اشکال لارو
در حشرات با دگردیسی کامل اشكال لاروی ثابت و طبقه بندی آنها مبتنی بر خصوصیات مرفولوژیک و بیولوژیک مانند نوع میزبان، طرز تغذیه، محیط زندگی، رفتار و غیره بوده و شامل اشکال زیر است:
١- لارو کامپودئی فرم (Campodeiform)
لارو کاملا متحرک و بدنی کشیده دارد. در قسمت سر، آرواره ها و شاخکها رشد زیاد نشان میدهند. سه جفت پاهای سینه ای نسبتا بلند و مشخص هستند. مشخصه اصلی این نوع لاروها وجود دو استطاله یا قلاب در آخرین حلقه شکم می باشد. این لاروها معمولا گوشتخوار و بندرت نیز از قسمتهای گیاهی تغذیه می نمایند.
۲- لارو کارائی فرم (Carabeiform)
این لارو شباهت زیادی به لارو کامپودئی فرم دارد ولی فاقد استطاله انتهائی شکم است. رژیم غذائی لاروها گوشتخواری و گیاه‌خواری است و در زیر خاک یا زیر پوست درختان و یا داخل بقایای گیاهی و حیوانی زندگی می کنند.
٣- لارو اسكارابئی فرم (Scarabaeiform)
این لاروها معمولا شکل استوانه ای و قوسی دارند. حلقه های بدن مشخص، سر کیتینی و معمولا قهوه ای و دارای آرواره های قوی و شاخکهای کوتاه و مشخص و سه جفت پای صدری است. لاروها کم تحرک و معمولا در خاک و یا داخل چوبهای پوسیده زندگی می کنند.
۴- لارو الاتری فرم (Elateriform)
این لاروها عموما مفتولی و کشیده هستند. حلقه ها در تمام طول بدن هم قطر و پهن میباشند. شاخکها و پاهای سینه ای خیلی کوتاه هستند. این لاروها معمولا گوشتخوار بوده و بدنشان گاهی از مو پوشیده شده و گاهی صاف می باشد.
۵- لارو اروسی فرم (Eruciform)
بدن این نوع لارو استوانه ای کشیده، سر گرد و در طرفین دارای ۶ چشم ساده جانبی (لارو پروانه ها) و یا یک چشم ساده (لارو زنبورها) و شاخکهای کوتاه می باشند. قطعات دهان از تیپ ساینده و دارای سه جفت پای سینهای کوتاه و ۲ تا ۸ جفت پای دروغی یا گوشتی در زیر حلقه های شکم هستند. این لاروها به رنگهای متنوع و اغلب گیاه خوار و بندرت گوشتخوار هستند و گونه های گیاه خوار از آفات مهم گیاهی می باشند.
۶- لارو ورمی فرم (Vermiform)
در این لاروها پاها بکلی از بین رفته و رژیم غذایی آنها بطور کلی متغیر و معمولا در قسمت های داخل گیاه از پارانشیم برگ و یا قسمتهای تنه و شاخه و یا مواده پوسیده تغذیه می کنند.
شکل 1: اشکال مختلف لارو حشرات
شفیره (Pupa)
در حشرات با دگردیسی کامل بعد از پایان مرحله لاروی ضمن آخرین تغییر جلد، لارو به شکلشفیره ظاهر می گردد. مرحله شفیرگی در حقیقت مرحله از بین رفتن شکل لاروی و ظهور حشره کامل می باشد؛ از این جهت این مرحله همراه با تحولات سلولی شدید در داخل می‌باشد و در ظاهر شفیره هیچ نوع فعالیتی ندارد.
مدت شفیرگی بسته به حرارت و رطوبت و شرائط دیگر متفاوت می باشد. در هر حال این مدت ممکن است خیلی کوتاه ۱۰- ۱۵ روز و یا گاهی چند ماه تا یکسال و یا بیشتر باشد. بعد از تشکیل حشره کامل جلد شفیره در قسمت سر و قفس سینه شکاف پیدا کرده و بطور مخصوصی باز شده و حشره کامل آزاد می گردد.
شکل 2: نمونه‌ای از مراحل مختلف شفیرگی
حشره کامل (Adult)
حشره کامل آخرین مرحله رشد و نمو است. این حشره اغلب دارای بال بوده و اعضای بدن کاملا مشخص و در حقیقت شکل اصلی حشره را دارد. در این مرحله حشره زاد و ولد کرده و منتشر می گردد. خروج حشره کامل از پیله ها و یا جلدشفیرگی به طرق مختلف انجام می گیرد. گاهی با ترشح مواد حل کننده پیله ابریشمی یا جویدن پوشش مومی یا فشار کپسول سر و یا با استفاده از خارهای جلوئی سر صورت میگیرد.در مرحله حشره کامل هیچ گونه تغییر مورفولوژیکی مشاهده نمی گردد و تغییر جلدی نیز وجود ندارد.
دگردیسی (Metamorphosis)
در حشرات پس از پایان دوره نشو و نمای جنینی، نوزادی بنام لارو، نایاد و یا پوره از تخم خارج می شود. لارو فاقد قدرت تکثیر بوده و دارای دو خصوصیت تغییر جلد (Ectysis) و دیگری دگردیسی یا استحاله (Metamorphosis) می باشد. تغییر جلد در دوره نشو و نمای بعد از جنینی در چندین نوبت و به فواصل معینی صورت می گیرد. تغییر جلد در دو مرحله جدا شدن جلد کهنه و ترشح جلد تازه انجام می شود، این عمل انگیزه هورمونی دارد و تحت تأثیر هورمون هایی که از غدد آندوکرین در مرحله پورگی یا لاروی ترشح می شود صورت می گیرد.
تعریف دگردیسی
در حشرات با دگردیسی کامل بعد از هر تعویض جلد فقط حجم بدن افزایش می یابد ولی درحشرات با دگردیسی تدریجی صفات حشره کامل در مرحله پورگی دیده می شود. فاصله بین دو تغییر جلد در مرحله لاروی یا پورگی راسن (Instar) می نامند. اما در مورد تعریف دگردیسی باید متذکر گردید که نشو و نمای حشرات بندرت مستقیم و غالبا همراه با دگرگونی است که این دگرگونی و استحاله را متامورفوز (Metamorphosis) یا دگردیسی می نامند.
نوزادی که از تخم بیرون می آید بدون بال و معمولا از نظر شکل و گاهی محیط زندگی با جانورکامل فرق دارد. در حشرات با دگرگونی کامل (Complete) حشره بعد از خروج از تخم سه مرحله لاروی، شفیرگی و حشره کامل (Imago) را طی می کند.
تغییرات لارو در انواع دگردیسی
لارو ضمن تغذیه و نشو و نمای خود چندین بار تغییر جلد نموده و افزایش حجم پیدا می کند. در حشرات با دگرگونی ناقص (Incomplete)، هر تغییر جلد همراه با پیدایش تدریجی صفات ساختمانی حشره کامل و مخصوصا رشد بالها می باشد . در حشرات با دگرگونی کامل بهترین شکل لاروی به شکل حشره کامل در مرحله شفیرگی انجام می گیرد.
بطور کلی دگرگونی یا دگردیسی در حشرات به چهار فرم زیر شامل: بدون دگردیسی، دگردیسی تدریجی، دگردیسی ناقص و دگردیسی کامل طبقه بندی می شود. در بعضی کتب دگردیسی تدریجی و دگردیسی ناقص را در هم ادغام کرده را تحت عنوان دگردیسی ناقص ذکر می نمایند.
١- بدون دگردیسی Without Metamorphosis
این نوع دگردیسی در گروه حشرات آمتابول (Ametabola) که بنام حشرات بدوی و پست اطلاق می گردند دیده می شود؛ و بین دو مرحله رشدی تخم و حشره کامل، مرحله لاروی مشخصی وجود ندارد.
در حشرات بدون دگردیسی مانند راسته های Collembola , Thysanura حشره جوان که از تخم خارج می شود، بجز در مورد اندازه و بعضی خصوصیات ظریف جلدی، شباهت زیاد به حشره بالغ دارد. طرز تغذیه و عادات مختلف در حشره بالغ و جوان کاملا یکسان می باشد . تنها تفاوت در این است که حشرات بالغ فقط قدرت تکثیر و ایجاد نسل بعدی را داشته و حشرات جوان این آمادگی را ندارند.
شکل 3: حالت بدون دگردیسی در حشرات
۲ – دگردیسی تدریجی (Gradual Metamorphosis)
این نوع دگردیسی که در حشرات گروه هترومتابول (Heterometabola) مانند ملخ ها، سن ها، موریانه ها سوسری ها و غیره وجود دارد. بروز حشره کامل در مرحله لاروی بطور تدریجی و طی سنین مختلف بعد از هر تغییر جلد صورت می گیرد.
در این حشرات لارو بنام پوره و مرحله لاروی تحت عنوان مرحله پورگی عنوان می شود. پوره مجهز به بالهای اولیه غلاف مانند می باشد و در همان سنین اولیه کم و بیش دارای خصوصیات حشره کامل خود می باشد.
رژیم غذائی و محیط زندگی پوره و حشره کامل یکسان است و به هر طریق سه مرحله مشخص زندگی را شامل تخم، پوره (با چندین سن پورگی) و حشره بالغ ایجاد می نماید.
شکل 4: حالت دگردیسی تدریجی در حشرات
٣- دگردیسی ناقص (Incomplete Metamorphosis)
دگردیسی ناقص در گروه حشرات همی متابول (Hemimetabola) مانند یک روزه‌ها، بهاره ها و سنجاقک ها دیده می شود. در این حشرات پس از تفریخ تخم تغییرات بدنی در مقایسه با دگردیسی تدریجی سریعتر صورت می گیرد.
حشره جوان که هنوز بالغ نشده بنام نایاد (Naiad) می باشد. ناياد علاوه بر چشم های ساده دارای چشم های مرکب مانند حشره کامل خود است. تعداد و بندهای شاخکها و پنجه های آن زیاد و نزدیک به حشره کامل می باشد. بالها نیز رشد تدریجی دارد.مرحله شفیرگی در این حشرات کوتاه و از نظر ساختمانی در حدفاصل نایاد و حشره کامل است.
شکل 5: حالت دگردیسی ناقص در حشرات
۴- دگردیسی کامل (Complete Metamorphosis)
این نوع دگردیسی در حشرات گروه هولومتابول (Holometabola) مانند سخت بالا پوشان، پروانه ها، مگسها، زنبورها و غیره دیده می شود. در این گروه نوزادان هیچگونه شباهتی به حشره کامل ندارند و نشو و نمای بعد از جنین دارای وضع ثابتی از نظر ساختمانی و شکل خارجی در مرحله لاروی است.
خصوصیات حشره کامل در مرحله مشخصی بنام شفیرگی ظاهر می گردد و جای خصوصیات لاروی را می گیرد. بنابراین لارو در این گروه از حشرات به مفهوم واقعی خود، بظاهر فاقد آثار و خصوصیات مرفولوژیک و فیزیولوژیک حشره کامل خود است و محیط زندگی و رژیم غذائی آن نیز غالبا متفاوت می باشد.
شکل 6: حالت دگردیسی کامل در حشرات
محقق و گردآورنده:مهندس عبدالرضا حسنی
برای مشاوره رایگان با کارشناسان مجموعه به واتساپ مراجعه فرمایید.