پروانه برگخوار خاکستری بزرگ پسته

پروانه برگخوار خاکستری بزرگ پسته

Thaumetopoea  solitaria  Freyer

Thaumetopoeidae,   Lep.

این پروانه که از آفات مهم پسته است ابتدا در سال ۱۳۳۷ توسط دواچی در کتابی تحت عنوان آفات پسته به زبان فرانسه نوشته شده شرح داده شده است. این آفت به شدت به درختان پسته شامل انواعPistacia   mutica  وP.vera  و همچنین بادام حمله می نماید. ضمناً این حشره فرم دیگری در ایران شناخته شده که نام علمی آن Thaumetopoea  solitaria  iranica می‌باشد و ابتدا توسط ویلت شایر از روی یک نوع Pistacia غیر مشخص در جنگل های فارس جمع آوری شده است.

طرز خسارت این آفت بدین نحو بوده است لاروهای سنین اول ابتدا به جوانه ها و برگهای جوان حمله کرده و بعد هر چه بزرگتر می شوند به برگهای پیر حمله می کنند و از کناره برگ شروع به تغذیه کرده و بالاخره تمام پهنک برگ را خورد و فقط رگبرگهای اصلی را باقی می گذارند. پروانه جوانه و برگ خوار پسته در استان‌های غربی و سمنان، اصفهان، تهران و کهکیلویه و بویراحمد فارس انتشار دارد.

عرض پروانه با بال های باز ۳۵ تا ۴۰ میلیمتر و طول بدن پروانه در حدود ۱۵ میلیمتر است. شاخکها شانه ای بلند به رنگ زرد یکنواخت است. پشت سینه از کرکهای نازک خاکستری رنگ پوشیده شده است. رنگ عمومی بالهای جلویی خاکستری می باشد.

در فاصله یک چهارم طول بال تا راس آن خط تیره رنگ تقریباً مستقیمی به طرف پایین آمده و به زحمت به وسط لبه قدامی بال می رسد. در نزدیکی قاعده بال جلو، خط غیر منظم مارپیچی تیره رنگی عبور می کند و لکه های شبیه لوبیا از بال جدا می سازد. کناره خارجی بال ها دارای ریشکهایی است که از موهای متناوب سفید و تیره رنگ تشکیل یافته است.

بالهای عقبی سفیدرنگ و منقوط و پوشیده از موهای طویلی به رنگ خود بال می باشد کناره خارجیان نیز دارای موهای یکنواخت سفید رنگی است. بال ها در سطح تحتانی سفید مایل به دودی یکنواخت و فاقد لکه است. موقع استراحت بال ها در امتداد بدن به شکل شیروانی باز می ماند. شکم استوانه‌ای شکل و مستور از موهای متمایل به زرد می باشد. این موها روی هم قرار گرفته و طول آنها از موهای مفصل آخر بطن تجاوز نمی کند.

حلقه های شکم به وسیله خطوط سیاه رنگی به خوبی از یکدیگر تمیز داده میشوند. انتهای شکم ماده دارای یک رشته موهای متراکم شبیه به بالش می باشد و رنگ آن ها سیاه رنگ است.طول بدن نر کمی کوچکتر از ماده و حدود۱۳ میلیمتر و عرض آن با بالهای باز ۳۰میلیمتر می باشد.همانطوریکه تمام پروانه های ماده خانوادهThaumetopoeidaeدارای موهای متراکمی در انتهای بدن می باشند این صفت ممیزه در افراد ماده این پروانه نیز وجود دارد ودر نرها این موها سیاه رنگ کوتاه و طول آن در حدود۳ میلیمتر می باشد.

تخمها در این حشره به صورت توده ای پهلوی یکدیگر قرار دارند.تخمها در یکدسته ۲۰۰تا۲۵۰عددی گذارده می شود. در هر دسته ۷تا۱۲ ردیف و در هر ردیف ۱۲ تا ۲۵ عدد تخم وجود دارد. ردیف تخم ها با هم موازی و به شکل مربع مستطیل به طول ۲۰ تا ۲۵ میلیمتر و به عرض ۶ تا ۸ میلیمتر است.

توده تخم بسیار سفت و سخت است. تخم ها کاملاً کروی بوده و به وسیله ترشحاتی این تخم ها به هم چسبیده و روی آنها را ماده چسبنده ای همراه با کرک های بدن حشره می پوشاند، به طوریکه از ظاهر به سختی می شود رنگ تخم ها را از شاخه درخت تشخیص داد. لارو بالغ در آخر دوره تکامل۱۵_۲۸میلیمتر طول دارد. رنگ عمومی بدن لارو زرد نارنجی و کمی سیر بوده و معمولاً لاروهای جوان کم رنگ ترند. سر لارو سیاه رنگ و راس مثلث پیشانی به وسط سر می رسد و از راس مثلث خطی سیاه رنگی به عقب سر کشیده شده که با خطوط مثلث تشکیل حرفی شبیهVرا می دهد. سه جفت پای سینهای دارای سه مفصل و به رنگ قرمز تیره و گاهی سیاه رنگ است.

چهار جفت پای دروغی به خوبی رشد کرده و به رنگ قرمز می باشد. زیر بدن لارو نوار سفید رنگی وجود دارد که به موازات این نوار دو خط تیره رنگ ‌قهوه‌ای در طرفین بدن قرار دارد. در وسط تمام حلقه های بدن به استثنایی سر یک لکه تیره رنگ کشیده وجود داشته و از این لکه ها روی سینه اول و آخرین حلقه شکم نیز دیده می‌شود که اندازه آنها قدری بزرگتر است. درهر حلقه سطح پشتی بدن لارو چهار تا هفت جفت برآمدگی هایی زگیل مانند وجود دارد که روی هر یک از آنها دسته موهای طویلی تقریباً به طول ۱۲ میلیمتر قرار گرفته است و قطعات بدن لارو را می پوشاند. شفیره در داخل پیله نازک استوانه‌ای شکل و به رنگ قهوه‌ای تیره قرار دارد. طول آن در افراد نر۱۵ و در ماده ۱۸ میلیمتر است.

این حشره زمستان را به صورت تخم می گذراند. ماده ها تخم های خود را به صورت دستجاتی روی شاخه ها و به ندرت روی تنه درخت می گذارند. تخم ها در اواخر فروردین ماه تفریخ می گردند. معمولاً تخمهای یک دسته تخم گذاری در عرض ۲_۳ روز باز می شوند ولی تفریخ تخم گذاری های مختلف به تدریج انجام یافته و تا اواخر اردیبهشت هم مشاهده شده است.

لاروهای سن ۱و۲ شب و روز را روی درخت می گذرانند ولی از اوایل سن سوم لاروها روزها از درخت پایین آمده و در زیر خاک طوقه درخت و یا زیر علفها و در محل سایه دار و تاریکی تا غروب به سر برده و شبها دوباره بر روی درخت برمیگردند. بالا رفتن و پایین آمدن لاروها با نظم کاملی انجام یافته و لاروها پشت سر هم از درخت بالا می روند به طوری که بین دو لارو تقریباً هیچ فاصله ای وجود ندارد و لارو عقبی لارو جلو خود را بدین ترتیب تعقیب می نماید و در بالای درخت روی شاخه‌ها و برگها متفرق شده و شروع به تغذیه می‌نمایند و مجدداً صبح با همین نظم و ترتیب پایین می‌آیند.

در شب های آرام صدای جویدن لاروها را به خوبی می‌توان شنید. دوره لاروی۵۵_۶۰ روز طول میکشد و لاروها پنج مرتب جلد عوض میکنند. تغییر جلد در پناهگاه روزانه انجام می گیرد. لاروها پس از تکامل در زیر خاک در عمق۱۵_۲۵ سانتی متری تبدیل به شفیره می شوند و برای این منظور لارو ها متفرق شده و به طور منفرد در شعاع یک متری درخت مورد حمله شفیره می شوند. داروها قبل از شفیره شدن مدت ۵ روز حالت پیش شفیرگی را می گذرانند و در پایان این مدت پیله ای به رنگ قهوه ای که چندان سفت نمی باشد به دور خود می تنند. مرحله شفیرگی در حدود۸۰_۹۰ روز طول میکشد.

پروانه ها کمی بعد از ظهور جفت گیری کرده و ماده ها شروع به تخمگذاری می کنند. تخم ریزی به طور دسته جمعی و در دسته های ۲۰۰ الی ۲۵۰ عددی گذارده می شود و در هر دسته ۷ الی ۱۲ ردیف و در هر ردیف ۱۲ الی ۲۵ عدد تخم وجود دارد. ردیف های موازی یکدیگر بوده و تشکیل مربع مستطیلی که طول آن ۲۰ الی ۲۵ و عرض آن۶_۸ میلیمتر است میدهند.

ماده ها درختان جوان را برای تخمریزی ترجیح می‌دهند و معمولاً تخم خود را روی شاخه های جوان با قطر کم در حدود یک سانتیمتر می گذارند. ماده ها پس از تخم ریزی روی دسته تخم را با ترشحات خود می پوشانند. بر اساس بررسی‌های اخوی زادگان پروانه ها در شرایط آب و هوایی قزوین اواخر مهر ماه تخم ریزی نموده و این تخم ها از بیستم تا سی ام فروردین ماه آینده تفریخ می گردند.

دوره فعالیت لاروی جمعاً حدود ۵۷ طول می‌کشد و مرحله شفیرگی آفت از دهم خرداد به بعد شروع می‌گردد. لارو برای شفیره شدن به عمق خاک رفته و در آنجا تبدیل به شفیره می شود. دوره شفیرگی۸۰_۹۰ روز طول میکشد. بدین ترتیب این حشره در سال فقط یک نسل دارد. مبارزه شیمیایی علیه این آفت ساده و در اوایل بهار به محض تفریخ تخمها و ظهور لاروهای جوان می توان اقدام به سمپاشی نمود. برای این منظور نیز می‌توان از سموم فسفره مانند دیازینون استفاده کرد.

مبارزه شیمیایی

استفاده از IGR ها : تنظیم کننده رشد حشرات نظیر دیمیلین که در این حالت لارو حالتی شبیه به پوست اندازی پیدا کرده با این تفاوت که بی قرار بوده و مایع قهوه ای رنگی از دهان لارو خارج شده در نتیجه لارو می میرد . دیمیلین روی ارگانیسم سیستم های غیر هدف تاثیر ناچیز دارد اما می تواند وارد زنجیره غذایی اکوسیستم ها شود و بوسیله گلبولهای قرمز در پستانداران در دراز مدت تاثیر گذار باشد .

استفاده از دیازینون : که یک امولسیون ۶۰ %با ترکیب فسفره و با خاصیت نفوذی بالا است . دیازینون تاثیر قطعی خود را در یک یا دو روز اول گذاشته و میزان مرگ و میر لارو از روزهای ۳ و ۴ به بعد کاهش می یابد. در مرحله اول لاروها پراکنده شده ولی در روزهای بعد مجدداً حالت تجمعی پیدا می کنند . اما بطور کلی در کشورهای توسعه یافته دیگر از حشره کش ارگانو فسفره در شرایط جنگل استفاده نمی شود .

در نهایت استفاده از B.T به نسبت ۳ یا ۴ در هزار بعنوان یک عامل در کنار فعالیت پارازیتیسم مگس های Tachinidae در برنامه های مدیریت کنترل آفات پروانه برگ خوار خاکستری بنه نقش مهمی را ایفا میکند.