سوسک کرگدنی خرما

Oryctes  elegans  prell

.Dynastidae,  Col

سوسک کرگدنی یا سوسک شاخدار خرما که به نام سوسک کره نیز گفته می شود در ایران ابتدا در سال ۱۳۱۶ توسط افشار گزارش شده است یکی از آفات خرما در مناطق مختلف خرما خیز کشور می باشد. این حشره اختصاصاً به درختان خرما و همچنین نخل زینتی حمله می کند و طرز خسارت آن بدین ترتیب بوده که لاروهای این آفت در تمام دوره زندگی خود را در قسمت تاج و تنه درختان خرما می گذرانند.

لاروها جهت نشو و نما و ادامه زندگی قاعده ساقه های گل دهنده و برگهای خرما را جویده و از شیره نباتی تغذیه می کنند. بر اثر تغذیه لاروها حفره ها و دالان های متعددی ایجاد می گردد و گاهی اوقات  دنباله این حفره ها تا قسمت تنه اصلی درخت ادامه می یابد. با ایجاد دالان های متعدد و خروج شیره نباتی در قسمت تاج درختان خرما محیط مناسبی برای پرورش قارچ ها و باکتری ها فراهم می کند. در نتیجه این خسارت عمر درختان خرما کاهش یافته و ساقه های گل دهنده شکسته و دیگر نمی توانند میوه های خود را به ثمر رسانند و چنانچه ساقه بتواند به زندگی خود ادامه دهد میوه های خرما چروکیده و نامرغوب می شوند.

گاهی اوقات نیز لاروها به جوانه های انتهایی درختان خرما حمله کرده و از آنها تغذیه نموده و در نتیجه سبب مرگ درختان خرما می گردند. تغذیه حشرات بالغ از ساقه های گل دهنده، خوشه و رگبرگ های اصلی در تمام درختان خرما نیز دیده شده است. حداکثر فعالیت لاروها و زیان آفت در نخلستان ها در ماههای خرداد و تیر به چشم می‌خورد. نخلستان های جوان که دارای سنین بین ۱۰ تا ۲۰ سال هستند و ارقام پاکوتاه از نخیلات قدیمی و پابلند بیشتر خسارت می بینند.

در مناطق خرما خیز بم و نرماشیر واقع در استان کرمان زیان آفت بیشتر متوجه درختان خرمای خاقانی است و واریته های هلیلی، کروت و مردار سنگ که پا بلند هستند زیاد مورد حمله قرار نمی گیرند. در ایران زیان آفت سوسک شاخدار خرما بین ۵ تا ۲۰ درصد است و حداکثر خسارت این آفت در مناطق بم و نرماشیر وجود دارد.

در ایران سوسک شاخدار خرما در تمام مناطق خرما خیز استان‌های خوزستان، فارس، بلوچستان، خور و بیابانک، بافق، کرمان (مخصوصا بم و نرماشیر) بنادر خلیج فارس، قصر شیرین و مهران انتشار دارد. در کشورهای خارجه این آفت در عراق ،عربستان سعودی ،شیخ نشین های خلیج فارس و پاکستان غربی نیز دیده شده است.

طول حشره کامل از2/5تا39 میلی متر تغییر می‌نماید و رنگ عمومی سوسک های نر و ماده سیاه براق است و گاهی اوقات کمی بلوطی می گردد. ساق پاهای جلویی آفت سه خاردرشت دارد. مابین خار های دوم و سوم یک دندانه کوچک قرار گرفته و پایین تر از خارسوم دندانه کوچک دیگری نیز دیده می‌شود.

بالپوش ها براق و نکته های بسیار ریز پراکنده دارد. پشت سینه اول در حشرات نر یک گودال نسبتاً بزرگی دارد که در قسمت عقب آن دو دندانه نزدیک به هم قرار گرفته ولی در نزد حشرات ماده این گودال کوچک تر بوده و در قسمت عقب آن فقط یک دندانه دیده می شود. در وسط سر حشره ماده یک شاخه کوچک دیده می شود که انتهای آن کمی به طرف عقب متمایل است، در صورتی که این شاخ در حشرات نر بلندتر و خمیده تر بوده و راس ان از کناره جلوی سینه اول کمی تجاوز می کند.

به علت وجود همین شاخ است که به فارسی حشره سوسک کرگدنی گفته می شود. پی ژید یوم لخت و بدون مو می باشد. تخم حشره به رنگ سفید شفاف، شکل آن بیضی و بیش از میلی متر قطر دارد. بدن لارو کلفت، قوسی شکل و به رنگ سفید مایل به زرد و دارای موهای کمی است. سر آن قهوه‌ای تیره و دارای فرورفتگی های انبوه بوده و عریض ترین قسمت سر در پشت شاخک قرار دارد. فرق سر موهای پراکنده کمی دارد. شیار طولی وسط فرق نزدیک به سینه اول نسبتاً عمیق است.

قطعه بالای پیشانی ذوزنقه‌ای شکل و دارای فرورفتگی های کوتاه در حاشیه بالا بوده و نزدیک به لب نسبتاً صاف می باشد. لب بالا تقریباً بیضی شکل، چین خورده و مستور از موهای پراکنده است. شاخک  پنج مفصلی و مفصل بالای آن کوچک تر از سه مفصل ما قبلی است. آلات حسی به شکل نقطه های درشت در اطراف مفصل پنجم پراکنده می باشند. منافع تنفسی بدن نه جفت و منفذ تنفسی سینه اول نسبتاً درشت و بقیه تقریباً برابر هم هستند.

در زیر حلقه آخر شکم شکاف عرضی آنال قرار دارد و در اطراف آن موهای ریز پراکنده دیده می شود. در حلقه زیرین انتهای شکم نزدیک به سوراخ آنال خارهای ریز مختلف الشکل نزدیک به هم قرار دارد و در حاشیه سوراخ موهای بلند پراکنده ای نیز وجود دارد. اندازه پا نسبتاً کوتاه و ناخن ها به نسبت بلند، مخروطی شکل و نوک تیز و در وسط قاعده ناخن موهایی دیده میشود.اندازه بدن لارو۹_۱۰سانتیمتر عرض بدن۱۲_۱۷میلیمتر و عرض سر آفت۹_۱۰میلیمتر است.شکل شفیره این حشره دراز و کشیده و نسبتاً حجیم به طول ۴۲_۴۶میلیمتر و عرض۱۶_۱۸میلیمتر و رنگ آن سفید نارنجی می باشد.

خسارت ناشی از سوسک شاخدار خرما

سوسک شاخدار خرما در سال یک نسل دارد و زمستان را به صورت لارو کامل به سر می برد و لارو ها در اوایل اسفندماه تبدیل به شفیره می شوند ظهور سوسکها تدریجی است و با آب و هوای مناطق بستگی دارد. در خوزستان پرواز سوسک ها از نیمه دوم فروردین ماه و در جهرم، بم و نرماشیر از اواخر اردیبهشت ماه شروع می شود و تا اواخر شهریور ادامه پیدا می کند و شب ها به نور چراغ و روشنایی جلب می گردند.

سوسک ها پس از خروج از شفیره های بهاری از گرده های گل و برگ های جوان خرما تغذیه تکمیلی می‌نمایند و پس از جفتگیری ماده ها تخم ریزی می کنند. محل تخم گذاری حشرات ماده در قسمت تاج درختان خرما و درقاعده اصلی خوشه ها، دمبرگ ها و گاهی در بین الیاف است. در نخلستان هایی که آبیاری می‌شوند و رطوبت در آن مناطق به حد کافی وجود دارد و تخم گذاری حشره نیز روی تنه درختان نیمه پوسیده که در حال از بین رفتن می‌باشند دیده می‌شود.

حشره ماده قبل از تخم ریزی وسیله پنجه و آرواره های قوی خود گودالهای درست می کند و تخمهای سوسک ماده ۲۵ عدد و دوره تفریخ آنها ۱۵ الی ۲۰ روز است. لاروها به محض خروج شروع به تغذیه از قاعده ساقه رگبرگها، شاخه گل دهنده و مواد نیمه پوسیده تنه خرما میکنند.

دوره فعالیت لاروها چندین ماه است و تمام فصل زمستان را به حالت لاروی می‌گذرانند لاروها از اوایل تابستان تا فرا رسیدن محصول خرما حداکثر فعالیت را دارند و در تاج درختان خرما و یا در داخل کنده های نیمه پوسیده کنار انهار میتوان سنین مختلف لاروی آفت را مشاهده نمود. در اسفند ماه و اوایل فروردین لاروها به حالت شفیرگی در می آیند. محل شفیره شدن آفت در قسمت قاعده تاج درخت خرما و یا لابلای الیاف و یا در داخل تنه نیمه پوسیده خرما است.

لاروها قبل از شفیره شدن برای خود حفره‌هایی درست میکند که گهواره نامیده می‌شوند. ابعاد این گهواره حدود۲×۶ سانتی متر می باشد و در داخل این حفره با تنیدن تار به آسانی تبدیل به شفیره می گردند دوره شفیرگی آفت سه هفته است و در مناطقی که هوا کمی سرد می‌شود تا چهار هفته ممکن است به تعویق افتد و سپس حشره بالغ ظاهر می‌شود. سوسکها در یکی دو روز اول در گهواره بی حرکت می مانند و بعد از فعالیت خود را آغاز می نماید.

در رابطه با مبارزه مکانیکی در مناطق خرما خیز جنوبی ایران مرسوم است، هنگام گرد افشانی خرما، لاروهایی که در تاج درختان و خرما قرار دارند معدوم می نمایند. همچنین در مناطق مرطوب که آفت می تواند در کنده های پوسیده به زندگی خود ادامه دهد، جمع‌آوری و سوزاندن درختان پوسیده و بریده شده نخل توصیه می گردد.ضمناً رعایت اصول زراعی در نخلستان ها مانند جلوگیری از کاشت فشرده درختان خرما، رعایت اصول آبیاری از نظر جلوگیری از ازدیاد رطوبت تاثیر بسزایی در تقلیل و انهدام آفت دارد. مبارزه شیمیایی با این آفت دشوار و پر هزینه است.

در مناطقی که در بهار علیه کرم های میوه خوار خرما و زنجره خرما وسیله سموم فسفره و یا کلره مبارزه می نمایند سوسکهای بالغ این آفت که در این فصل در حال فعالیت و پرواز هستند نیز از بین می روند. آزمایشات قریب در جنوب ایران علیه لاروهای آفت از طریق استعمال طعمه مسموم نتایج خوبی داده است.

فرمول کار بدین قرار است:

لیندین۲۵%                 ۷۵۰تا ۱۰۰۰گرم

سبوس                      ۱۰۰کیلو

آب                            ۵۰لیتر

برای تهیه طعمه لیندین را با کمی آب و حدود ۵ لیتر مخلوط می‌نمایند. سپس بقیه آب را اضافه نموده خوب به هم زده و در روی سبوس میریزند و به وسیله پارو یا دست طعمه را می سازند از اسفند ماه تا اواخر شهریور که لارو ها فعالیت شدیدی دارند  هر پانزده روز یکبار پاشیدن یک مشت طعمه در داخل تاج درختان توصیه میشود.