سوسک قهوه ای گندم
Anisoplia leucaspis Castelnau
Scarabaeidae, Col
Eng. Wheat scarab
در ایران تا کنون هشت گونه Anisoplia از روی گندم و جو جمع آوری و شناخته شده است که در اینجا به شرح گونه A. leucaspis پرداخته می شود. سوسک قهوه ای گندم اولین بار در سال ۱۳۴۰ توسط فرحبخش گزارش گردیده و مناطق انتشار آن شامل استانهای کردستان، مرکزی، آذربایجان، کرمانشاه، مازندران، چهار محال و بختیاری، گرگان و همچنین قزوین و ورامین می باشد.
سوسک قهوه ای گندم علاوه بر این به جو نیز حمله می کند. لارو آن بیشتر از ریشه علفهای خانواده گندمان بالاخص Agropyrum squarosum و همچنین از بقایای گیاهی موجود در اک تغذیه می نماید. لارو در دومین سال دوره زندگی خود ممکن است به دانه های گندم غلات که تازه می رویند حمله کند و با تغذیه از جوانه های گیاهچه ها از این راه نیز خسارت وارد سازد. حشره کامل آفت هم روی خوشه به دانه های نارس گندم حمله نموده و در نتیجه تغذیه، خوشه ها را پوک و موجب کاهش شدید محصول می گردد. طبق مشاهده دفتری حمله و خسارت سوسک قهوه ای در سالهای ۱۳۴۹ و ۱۳۵۰ در مزارع گندم و جو ورامین شدید و میزان خسارت وارده پس از سن در مرتبه دوم قرار داشته است (کریمی، ۱۳۵۳).
حشره کامل A.leucaspis به رنگ قهوه ای مایل به سیاه و به طول ۱۰ – ۱۴ میلیمتر بوده و تمام بدنش پوشیده از کرکهائی به رنگ زرد می باشد. پنجه های پاهای جلوئی بیک ناخن بلند شده که در نرها بسیار قوی هستند. لارو حشره از نوع Scarabaeiforme و خمیده بوده و دارای سه جفت پا در سینه می باشد. حشره کامل A.austriaca بزرگتر از سایر گونه های Anisophi بوده و طول آن به ۱۵ میلیمتر می رسد. رنگ عمومی بدن قهوه ای روشن تا قهوه ای تیره و روی بالپوشهای آن اغلب یک لکه مربع مستطیلی شکل به رنگ سیاه وجود دارد. در ناحیه شکم و پاها پوشیده از کرکهائی می باشد. لارو کامل این حشره نیز مانند گونه اولی کرمی رنگ، خمیده و به طول ۲۰ – ۲۵ میلیمتر است. آخرین قطعه بدن آن بزرگتر از سایر قطعات بوده و به رنگ سیاه می باشد سرو پاهای لارو قهوه ای رنگ هستند (کریمی، ۱۳۵۳).
سوسک قهوهای زمستان را به صورت لارو یکساله یا دو ساله زیر خاک بسر می برد. بدین ترتیب که لاروهای یکساله اغلب عمیق تر و در عمق ۲۵ – ۳۰ سانتیمتری و لاروهای دو ساله در عمق ۵ – ۸ سانتیمتری زمستان گذرانی می نمایند. در بهار لاروهای دو ساله تبدیل به شفیره شده و حشرات کامل در شرائط کردستان از اوایل خرداد ظاهر شده و خروج آنها تا مدتی ادامه دارد. این حشرات روزهای اول را از علف های خانواده گندمیان تغذیه نموده و سپس به مزارع گندم و جو مجاور حمله می نمایند. فعالیت سوسک قهوه ای گندم روزانه بوده و نزدیک به غروب از خوشه ها فرود آمده و زیر کلوخه ها و شکاف زمین مخفی می گردد. صبح روز بعد ساعت ۸ – ۹ که هوا به اندازه کافی گرم شد، سوسک ها مجددا بالای خوشه ها رفته و بطور سرازیر قرار میگیرند و سر خود بدرون خوشه برده و از دانه های آن تغذیه می کنند.
در اواسط روز که هوا کاملا گرم می شود سوسکها به پرواز در می آیند و پس از چند روز جفتگیری می کنند و از اواسط خرداد ماه تخمریزی آنها آغاز می گردد. بین خروج سوسکها از شفیره و تخمریزی آنها در حدود ۱۰ – ۱۵ روز طول می کشد. طول عمر حشرات کامل ۴۰ – ۴۵ روز و سوسک های نر پس از چند بار جفتگیری می میرند. تعداد تخمهائی که به وسیله هر حشره ماده گذارده می شود در گونه های مختلف و شرائط محیطی گوناگون متفاوت است و بین ۲۰ – ۵۰ عدد می باشد. حشرات ماده تخم های خود را بسته به میزان رطوبت خاک در عمق ۸- ۲۰ سانتیمتری قرار می دهند، بدین ترتیب که هر قدر رطوبت خاک کم باشد، تخم ها عمیق تر گذارده می شود. به طور کلی حشره ماده زمینهای مرطوب را برای تخمریزی ترجیح می دهد.
تخم ها پس از مدت حدود یکماه تفریخ شده و لاروهای جوان ابتدا از مواد پوسیده گیاهی تغذیه کرده، سپس به ریشه گیاهان و بالاخص علفهای هرز حمله می آورند. اگر رطوبت خاک کم باشد، لاروها به عمق ۲۰ – ۳۰ سانتیمتری فرو می روند و در موقع بارانهای پائیزه به سطح خاک نزدیک می شوند. در زمستان لاروها زیر خاک استراحت نموده و در بهار و تابستان و پائیز در زیر خاک از ریشه نباتات تغذیه می کنند. در پائیز سال دوم غالبا زیان فراوانی به گندمهائی که تازه جوانه زده وارد می آورند و زمستان را بحالت استراحت می گذرانند. اواسط بهار سال بعد تبدیل به شفیره می شوند، شفیره ها بر حسب رطوبت زمین در عمق ۵ – ۱۵ سانتیمتری قرار دارند و پس از ۲-۳ هفته حشرات کامل از خاک بیرون می آیند. دوره لاروی این آفت ۲۰ – ۲۲ ماه به طول می انجامد و در نتیجه آفت مزبور هر دو سال یک نسل ایجاد می نماید (دواچی، ۱۳۳۳).
در مناطقی که سوسک قهوه ای همراه با سن گندم شیوع دارد، مبارزه شیمیائی که علیه پوره سن انجام می شود می تواند علیه سوسکهای قهوه ای نیز مؤثر واقع شود. چون لاروهای این آفت در خاک بسر می برند، بنابراین شخم عمیق بلافاصله پس از برداشت محصول مخصوصا همراه با پاشیدن حشره کش مناسب موجب مرگ لاروها خواهد شد. کاشت ارقام زودرس گندم نیز از شدت خسارت آفت جلوگیری به عمل می آورد. در شوروی سابق جمع آوری سوسکها از روی خوشه های گندم معمول است و برای این منظور از ماشین مخصوص سن گیر استفاده می شود.
