سپر دار قهوه ای مرکبات

Chrysomphalus  dictyospermi  Morgan

,Syns.Aspidiotus  dictyospermi  Morgan

,.Aspidiotus  magniferae  Ckll

,Chrysomphalus  minor Berlese  et  Leonardi

,.Aspidiotus  koebelei  Town  et  Ckll

Chrysomphalus  castigatus  Manet

.Diaspididae,Hom

سپردار قهوه ای مرکبات که ظاهراً بومی ایران نبوده و احتمالاً از خاور دور همراه با نهال های مرکبات وارد کشور گردیده، اولین بار در سال ۱۳۱۰ توسط کوثری و افشار در یکی از باغ های مرکبات ساری روی یک اصله درخت دیده شده و محتملاً از آنجا به سایر نواحی شما سرایت پیدا کرده است. جابجا نمودن شمشاد زینتی و نهال مرکبات آلوده مخصوصاً نقش عمده‌ای در انتقال و انتشار سریع آفت داشته است.

سپردار قهوه ای علاوه بر مرکبات به عده زیادی از درختان و گیاهان دیگر از قبیل: شمشاد نعنایی، شمشاد جنگلی، شمشاد معمولی، ارغوان،جل،برگ بو،چای، نخل های زینتی، کاملیا، کافور،بید،خرمالو،به ژاپونی،گل سرخ،اوکالیپتوس،رازقی،برگ نو،مو و بعضی از درختان میوه و غیره حمله می‌نماید.

این سپردار از مهمترین آفات مرکبات در ایران محسوب می‌شود و بیشتر به برگ و میوه و گاهی نیز به شاخه های سبز مرکبات حمله می‌کند. حشره مزبور خرطوم بلند خود را در نسج گیاه فرو برده و مرتباً از شیره گیاهی تغذیه نموده و بدین وسیله باعث زرد شدن و ریزش شدید برگ و کوچک ماندن میوه می گردد. بین درختان مرکبات نارنج و پرتقال بیش از سایر انواع مورد حمله این حشره واقع می شود و بعد از آنها نارنگی شدیداً آلوده می گردد. تراکم معمولاً روی برگ و میوه زیاد و روی یک برگ بزرگ تا حدود  ۴۸۰۰  عدد سنین مختلف سپردار قهوه ای و روی یک میوه نارنج به قطر ۶ سانتی متر بیش از ۲۴۰۰۰ عدد پوره سن اول و دوم شمارش شده است.

برگ های آلوده به شپشک قهوه ای

اگر حشرات را از روی میوه پاک کنند بازهم محل خر طوم یا به اصطلاح نیش ها بطور واضح روی میوه های نامرغوب دیده می‌شود درختان آفت زده ضعیف و مقاومت آنها در برابر سرما کم خواهد شد. این آفت در تمام سواحل شمال از طوالش و بندر انزلی تا مازندران و گرگان و بندرگز در باغها و جنگل‌ها انتشار دارد ولی در جنوب ایران به علت خشکی هوا موجود نیست. در گلخانه ها و نارنجستان های تهران و کرج  نیز گهگاهی این حشره دیده می شود که وسیله نهالهای مرکبات یا گیاهان زینتی از شمال آورده شده، ولی معمولاً دوامی ندارد و فقط در کرج در گلخانه حشره مزبور روی یک گیاه زینتی از جنسFicus دوام داشته و به طور دائم دیده می شود.

سپر ماده کامل این آفت گرد، کمی برآمده، به رنگ قهوه ای روشن و قطر آن به1/5_2میلیمتر می رسد. جلدهای پورگی در وسط سپر قرار گرفته و تعداد آنها جمعاً سه سپر است. بدنه شر ماده که با بلند کردن‌ سپر به طور آزاد روی سطح گیاه میزبان باقی می ماند، گلابی شکل و به رنگ زرد لیمویی شفاف می باشد، سپر نر کوچک و قطرش1/3_1/5میلیمتر، بیضی و رنگ آن روشن تر است. نرها در آخر سن دوم پرواز کرده و با ماده ها جفتگیری می نمایند و به همین جهت فقط دو سپر دارند. تعداد سپردار های نر همیشه کمتر از سپردار های ماده است و این تفاوت بسیار محسوس و تعداد آنها از۱۵_۱۷درصدتجاوز نمی کند.

سپردار قهوه ای در شرایط آب و هوایی شمال ایران زمستان را به صورت ماده بالغ و پوره های سن اول و دوم گذرانده و در حدود اردیبهشت ماه تخم ریزی می کند. پوره های آفت اوائل تیرماه، از تخم خارج و روی شاخه و برگ و میوه مرکبات پراکنده می شوند. پوره ها پس از خروج از تخم حداکثر تا ۴۸ ساعت حرکت داشته و همین که محل مناسبی برای تغذیه پیدا کردند خرطوم خود را فرو کرده و تا آخر عمر در همان محل ثابت می مانند.

دوره ها به علت سبکی ممکن است ابتدا توسط باد منتقل و منتشر شوند. پوره ها در دوره زندگی خود با ترشح مواد مومی تولید سپر بر روی خود می کنند. سپر نرها کمی دراز و بعد از مرحله نمفی حشرات نر بالدار خارج شده و برای جفت گیری با ماده پرواز میکنند. شاخک حشره نر ده مفصلی شش عدد چشم ساده دارد. هر حشره ماده حدود۲۰۰_۱۵۰ تخم می گذارد. دوره تخم گذاری یک ماده۲۰_۳۰روز طول میکشد. تخم ها بیضی شکل و زرد رنگ بوده و پس از چند روز تفریخ می گردند. حشره مزبور درسال۳_۴ نسل در سال دارد و نسل اول و دوم آن بیشتر روی برگ ها و شاخه های جوان میگذرد و نسل پاییزه اغلب روی میوه ها منتقل می‌گردد. مدت نشو و نمای سپردار ماده در تابستان از شروع تخمگذاری تا حشره بالغ۶۵_۷۵روز است.

سپردار قهوه ای مرکبات احتیاج زیادی به رطوبت هوا دارد و هرقدر در هوا خشک تر باشند، شرایط زندگی برایش دشوار تر می شود و شاید به همین علت است که با وجود عدم مراقبتی که در حمل و نقل نهال ها و میوه های آلوده از نواحی شمالی به قسمت‌های جنوبی کشور می‌شود این آفت هنوز نتوانسته است نهال های زینتی و درختان دیگر را در استان‌های مرکزی و جنوبی آلوده نماید. مقاومت این سپردار به سرما و گرما نیز زیاد است و حتی در سال هایی که درختان مرکبات از یخبندان صدمه می بینند، تعداد کافی از این حشره باقی مانده و سال بعد به تولد و تناسل خود ادامه می دهد. سپردار قهوه ای در شرایط طبیعی شمال ایران دارای سه نوع زنبور پارازیت از خانوادهAphelinidarوباسامی زیر:

Aphytis chrysomphali  Mercat  var.  mazandaranica

Aphytis  maculicornis  Masi

Prospaltella  fasciata  Malenotti

یک نوع کفشدوزک شکارگر بنامChilocorus  bipustulatus  L.وهمچنین یک گونه قارچ انگل به نامFusarium  juruanum می باشد که تماماً پوره‌ها و حشرات کامل سپردار را مورد حمله و تغذیه خود قرار می‌دهد.

برای مبارزه شیمیایی علیه شپشک سپردار قهوه ای بایستی موقعی برنامه سمپاشی را اجرا نمود که همزمان با تفریخ تخمها و ظهور پوره های جوان باشد. زیرا اگر در این امر تاخیر شود سپر مومی بر روی بدن حشره تشکیل شده و دیگر سمپاشی موثر واقع نمی‌شود. اولین نوبت سمپاشی علیه این آفت اواخر خرداد یا اوایل تیرماه بوده و مرحله دوم در اواسط شهریور یا اوایل مهرماه است که در این موقع میوه ها درشت شده ولی هنوز سبز هستند.

برای سمپاشی در این دو مرحله از یکی از سموم فسفره مانند دیازینون به نسبت۱۰۰_۱۵۰ سانتی متر مکعب و مالاتیون به مقدار۲۰۰ سانتی متر مکعب در صد لیتر آب مصرف می گردد. سموم بالا تنها یا همراه با1_1/5 لیتر روغن تابستانی مانند سیترول یا ولک در یکصد لیتر محلول سم مصرف شود. میزان مصرف روغن بستگی به درجه حرارت و خشکی هوا دارد. یعنی هر قدر هوا رو به گرما و خشکی می‌رود باید مقدار مصرف روغن کمتر شود. در صورت شدت گرما و مخصوصاً در مدتی که درختان از تشنگی صدمه می بینند و برگها پژمرده شده است باید از سمپاشی به خصوص با محلول روغنی خودداری شود.

سمپاشی با سموم فسفره بدون روغن باید هنگام خروج اکثریت پوره‌ها انجام گیرد. علاوه بر دو مرحله سمپاشی تابستانه مذکور در صورت شدت آفت سمپاشی زمستانه نیز در ماه‌های دی، بهمن و نیمه اول اسفند با یکی از سموم فسفره نامبرده به مقدار۲_۳ لیتر سم درصد لیتر آب همراه با روغن سیترول یا ولک توصیه می گردد.