سر خرطومی گیلاس

.Rhynchites  auratus  Scop

,Syns. Rhynchites  auratus  ssp.  Armeniaca  Zaitz

.Rhynchites  auratus  ferghannensis  L

.Curculionidae,  Col

Eng.  Golden   green  snout  beetle

سرخرطومی گیلاس یکی از آفات مهم درختان گیلاس بوده که در ورامین اصطلاحاً به آن کلنگ می گویند . در ایران سرخرطومی گیلاس ابتدا توسط افشار در سال ۱۳۱۶ گزارش شده است. درسال ۱۳۴۰ نیز فرحبخش می‌نویسد که از بین سرخرطومی های مختلف گیلاس گونهRhynchites  auratus بیشتر شایعه بوده و خسارت آن شدیدتر از سایر انواع سر خرطومیها است. درختان مورد حمله این سرخرطومی علاوه بر گیلاس عبارتند از: آلبالو، زردآلو، سیب، آلو و بادام .طرز خسارت آفت بدین ترتیب بوده، حشرات کامل به مقادیر کم از جوانه ها، گلها، برگها و یا میوه های جوان تغذیه می کنندولی باید توجه داشت که قسمت اعظم خسارت این آفت مربوط به لارو آن می‌باشد که مخصوصا از هسته میوه تغذیه می کند.

بر اثر خسارت حشره کامل روی میوه، سوراخی به وجود می‌آید که میوه‌ها نامرغوب و ممکن است گندیدگی نیز پیدا نمایند. چون لارو به هسته حمله می کند اغلب باعث ریزش میوه ها میگردد. سرخرطومی گیلاس در اطراف تهران ،آذربایجان ،قزوین، فارس، خراسان، اصفهان، استان‌های مرکزی و احتمالاً در سایر نقاط میوه خیز کشور وجود دارد .حشره کامل سوسکی است که طول آن بدون در نظر گرفتن خرطوم آن5/5_10 میلی متر است. رنگ آن قرمز طلایی و در مقابل نور مایل به سبز فلزی است .بالای سر حشره یک خرطوم نسبتاً طویلی قرار گرفته است ،که طول آن حدود ۱۰ میلیمتر است و در انتهای آن قطعات دهان قراردارد. قسمت قدامی خرطوم سیاه رنگ بوده و از قبل از اتصال شاخکها به خرطوم، به تدریج به رنگ قرمز عنابی درمی‌آید. خرطوم کشیده وتقریباً استوانه‌ای است.

شاخکها سنجاقی، سیاه رنگ و از ۱۲مفصل تشکیل شده که در انتها به یک ما سوی ۴ مفصلی ختم می گردد .پنجه ها ظاهراً چهار مفصلی ولی در واقع ۵ مفصلی است .تخم ها کمی بیضوی و به طول0/8وبه عرض0/6میلیمتر است. رنگ آنها سفید مایل به زرد و شفاف میباشد. لارو پس از رشد کامل به طول۹_۱۰ میلیمتر، رنگ آن سفید شکری و بدنش قوسی شکل و بدون پا می باشد. قطعات دهان قهوه ای و یا قهوه ای مایل به سیاه است. شفیره  سر خرطومی به طول حدود ۱۰ میلیمتر و به رنگ بنفش مایل به سیاه و کمی نیز خمیده بوده و کاملا لخت است، بدین معنی که دارای پیله مخصوص نمی باشد. بدن شفیره از جدار سخت کیتینی تشکیل یافته است.

سر خرطومی گیلاس یک نسل در یک یا دو سال دارد و زمستان را به صورت لارو و حشره کامل در عمق ۵ تا ۱۰ سانتی متری خاک به سر می برد. در اوایل بهار و معمولاً در فروردین ماه به تدریج حشرات کامل ظاهر می‌شوند و اوج فعالیت حشرات کامل در شرایط دماوند اواسط اردیبهشت ماه می باشد .عمل جفت‌گیری حشرات نر و ماده تدریجی و طولانی بوده و از اواسط اردیبهشت ماه تا اواسط خرداد ماه به طول می‌انجامد .

حشرات کامل شب ها اغلب فعالیت دارند و صبح زود از روی درخت پایین آمده و در زیر علفهای هرز پای درختان پنهان می‌شوند. حشرات کامل شب ها به نور چرا غ حساسیت داشته و اگر به درختان نور بتابد، پرواز می‌کنند و تقریباً همزمان با تشکیل شکوفه های درختان گیلاس می باشد.حشرات کامل پس از یک دوره ۵_۸ روزه تغذیه از جوانه ها و برگها جفتگیری می نمایند .جفت گیری در هنگام شب صورت میگیرد و گرفتن حشرات در حین جفت گیری بسیار آسان است. تعداد حشرات نر نسبتاً کم و بدین جهت هر حشره نر بایستی چند ماده را بارور نماید.

موقعی که میوه ها به تازگی تشکیل می شوند، تخم ریزی حشره نیز شروع می‌گردد. طرز تخم ریزی حشره بسیار جالب است، بدین ترتیب که حشره ماده ابتدا با خرطوم خود شروع به کندن سوراخی در گوشت گیلاس تا نزدیک هسته می نماید و چون غالباً در این موقع پوست هسته هنوز نرم است، لذا حشره ممکن است تا حدود نصف ضخامت پوست هسته گاهی تمام آن را تا مغز سوراخ کند و سپس حشره ماده با آلت تخم ریز خود فقط یک تخم در این سوراخ قرار داده و روی آن را به ضخامت تقریباً نیم میلی متر با ترشحات مخصوصی که از غدد انتهای بدن خود ترشح میکند می‌پوشاند.

ماده مترشحه مزبور در مجاورت هوا به تدریج خشک شده و بدین ترتیب پوشش سختی برای حفاظت تخم به وجود می آورد. پس از فراغت از تخم گذاری ، حشره ماده شروع به گشاد کردن دهانه سوراخ تخم‌میکند. سوراخ تخمگذاری تقریبا چند ضلعی بوده و قطر آن حدود ۳_۴ میلیمتر است،در صورتی که وقتی میوه‌ها رسیدند، بر اثر رشد بافت های مجاور، مقطع سوراخ تنگ تر شده و قطر آن به ۲_۳ میلیمتر می رسد. هر حشره ماده در طول مدت زندگی خود ۱۲۰_۳۰۰عدد تخم می گذارد.

به طوری که گفته شد تخمها به طور انفرادی گذارده می‌شود و به ندرت ممکن است در یک میوه گیلاس عدد تخم گذارده شود و اگر هم چنین اتفاق افتد، یکی از دو لارو جوانی که خارج می‌شوند، خواهد مرد .تخم ها پس از۱_۲هفته بسته به شرایط آب و هوایی محل تفریح می گردند. لاروهای سن یک خیلی کوچک بوده و طولشان حدود یک میلیمتر است و به رنگ سفید و خمیده ای دیده میشوند. لارو بدون اینکه از گوشت میوه تغذیه نماید، بلافاصله به وسیله قطعات دهان خود هسته را سوراخ کرده و وارد آن می گردد.

دوره تغذیه لاروی در داخل هسته ۲۰_۲۵ روز طول می‌کشد و پس از آن یعنی از اواسط یا اواخر تیرماه لارو هسته را سوراخ کرده و خارج می شود و سپس روی خاک می افتد ودر عمق۵_۱۰ سانتیمتری مدتی بعد شفیره تبدیل می گردد. در مورد نحوه زمستان گذرانی آفت دو نوشته متناقض وجود دارد: دواچی می نویسد، سرخرطومی گیلاس، زمستان را به صورت شفیره می‌گذراند و برومند زمستان گذرانی آفت را به صورت لارو کامل می داند و می نویسد لارو کامل در اواخر زمستان به شفیره تبدیل می‌گردد. رجبی زمستان‌گذرانی به صورت لارو و حشره کامل هر دو ذکر می کند.

چون حشره قسمت اعظم زندگی خود را در داخل هسته میوه و یا زیر خاک می گذراند، بدین جهت از دسترس ما و سمپاشی دور بوده و به خوبی نمی توانیم با آن مبارزه کنیم و فقط روی حشرات کامل قبل از تخم ریزی می توان سمپاشی نمود و آن هم چون به تدریج ظاهر می شوند مشکل است و از طرفی مصرف سموم بادوام ضربه مهلکی به حشرات مفید وارد خواهد ساخت. بهتر است برای از بین بردن لاروها و شفیره های آفت زمین باغ را در پاییز یا زمستان شخم زد تا تحت تاثیر سرما قرار گیرند.