سر خرطومی حنایی خرما

.Rhynchophorus  ferrugineus  oliv

.Curculionidae,  Col

سرخرطومی حنایی خرما تا سال ۱۳۶۹ جزء آفات قرنطینه ای ایران بود اسماعیلی در سال ۱۳۶۲ در کتاب آفات درختان میوه می‌نویسد این آفت هنوز در ایران گزارش نشده است ولی از آنجایی که در اکثر نقاط خرما خیز جهان و حتی در هندوستان و کشور همسایه، پاکستان انتشار دارد باید دقت و رعایت شود تا در کشور وارد نگردد. اما متاسفانه در تاریخ۲۵/۵/۱۳۶۹ وجود آفت بر روی تعدادی از درختان خرما در یک باغ منطقه بخشان توسط اداره کشاورزی شهرستان سراوان استان سیستان و بلوچستان گزارش گردید. اکنون این آفت فقط در منطقه سراوان و در حومه هوشک، آسپیچ، محمدی، زنگیان، بخشان، سرجو، ریگان، دزک و پوره کنت انتشار دارد و سطح آلوده حدود ۷۰۰ هکتار با تعداد حدود ۱۳۰۰۰۰اصله نخل می باشد.

برومند محق بخش تحقیقات طبقه بندی حشرات موسسه تحقیقات آفات و بیماریهای گیاهی که سرخرطومی حنایی خرما را ابتدا تعیین نام نموده است در گزارش پژوهشی سال ۷۰ موسسه می‌نویسداز جنس Rhynchophorus گونه های مختلفی در دنیا وجود دارد که به انواع نخیلات, نارگیل، موز و حتی نیشکر حمله می نماید و بر اساس منابع موجود در اغلب کشورهای گرمسیر جنوب آسیا مانند هندوستان، پاکستان، مالزی، جزایر فیلیپین و حوزه خلیج فارس گونه غالبR.ferrugineusمی باشد.

این گونه هم به علت وجود واریاسیون های رنگی زیاد دارای تنوع بسیار بوده و به نحوی که تشخیص و تفکیک آنها را مواجه با اشکال می نماید. با توجه به شواهد هرگونه موجود در ایران با احتمال زیاد همانگونه فوق الذکر می باشد ولی به علت عدم دسترسی به منابع علمی کافی به اظهار نظر قطعی در این مورد نیاز به بررسی های بیشتری دارد.

•   لارو

  •   لارو داخل پیله
•   شفیره
•   بالغ

حشرات کامل سرخرطومی حنایی رنگ خرما هنگام خروج از پیله به رنگ قهوه ای مایل به قرمز به طول متوسط ۳۵ و عرض ۱۲ میلیمتر می باشد. روی پرونوتوم غالباً۳ لکه تیره رنگ وجود دارد و روی هر بالپوش۷_۶ خط طولی تیره دیده می شود. در حشرات نر خرطوم کوتاه‌تر و قطورتر است و یک دسته موی کوتاه روی آن وجود دارد. همچنین بند های ساق و ران پا های جلوی حشرات نر موهای بیشتر و بلندتری نسبت به ماده ها دارد. تخم ها، تخم مرغی شکل و در دو انتها قرینه است. به رنگ سفید تا کرم و پوسته آن غشایی است. طول متوسط تخمها2/3و قطر در عریضترین قسمت0/9میلیمتر است.

لارو آفت بدون پا، به رنگ سفید شیری، کمی خمیده، قطور، با کپسول سر قهوه ای و آرواره های قوی می باشد و طول آن در سنین آخر۵_۶سانتیمتر می باشد. لاروها در حالت تبدیل به شفیرگی با الیاف خرما پیله استوانه‌ای شکلی به طول تقریبی۵_۸سانتیمتر و قطر 2/5_3/5 سانتیمتر ایجاد می نماید که اکثراً در قسمتهای محل اتصال دمبرگ به تنه و قسمت‌های حاشیه‌ای تنه مرکزی درخت خرما و ندرتاً در قسمت‌های داخلی کانال های ایجاد شده مشاهده می گردند. البته در بعضی مواقع پیله های تنیده شده به صورت تجمعی نیز در کنار هم دیده شده اند، شفیره آفت از نوع آزاد میباشد.

از نظر طرز زندگی آفت در زمستان به جز تخم و لارو های اولیه، بقیه حالات زندگی حشره دیده می شود. که فعالیت آنها بطئی است معمولاً در اوایل بهار همزمان با شروع خسارت سوسکهای  سر خرطومی پرواز خود را آغاز می‌کند. در آلودگی های اولیه غالباً خسارت از تنه جوشها شروع می شود. پس از رسیدن به بافت های مریستمی و بافت های زنده،داخلی تنه، ابتدا حشره با خرطوم سوراخ ایجاد نموده و سپس به وسیله تخم ریز، تخم را در انتهای سوراخ می گذارد. هر حشره ماده۱۷۰_۳۵۰عدد تخم می گذارد. تخمها به صورت منفرد گذاشته میشود دوره تخمگذاری از چند هفته تا چند ماه طول میکشد.

تخم گذاری در دمای ۲۰ تا ۴۲ درجه سانتیگراد دیده شده است. تخم پس از ۲ روز تفریخ می‌گردد. خسارت اصلی مربوط به تغذیه و تخریب بافت ها توسط سنین مختلف لاروی است. دوره زندگی لاروهای سن آخر از بقیه سنین طولانی‌تر است. شفیره ها معمولاً به حالت قائم و سر به طرف بالا در ساقه قرار گرفته‌اند. حشرات کامل از پیله خارج و پس از مدت کوتاهی شروع به تغذیه نموده جفت گیری و آماده تخم گذاری می شوند. تعدادی در همان درخت باقی مانده و برخی پرواز نموده و درختان دیگری را آلوده می کنند. نسل‌ها همپوشانی دارند و معمولاً در سرتاسر سال لاروهای سنین بالا، شفیره و حشرات کامل دیده می‌شوند. در مشاهدات انجام شده از تخم ازمرحله تخم تا خروج حشرات کامل از پیله ها ۸۵ تا ۱۲۰ روز طول می‌کشد که بیش از دو سوم این مدت مربوط به دور لاروی بوده است.

اما هنگامی که آفت در مضیقه غذایی قرار گیرد دوره فوق به ۶۰ تا ۵۰ روز تقلیل می‌یابد. در این حالت اندازه حشرات کوچکتر و قبل از خروج از پیله خیلی از آن ها می میرند. به طور متوسط آفت در سراوان1/5تا2 نسل در سال دارد چون دوره تخمگذاری طولانی است، در سال‌هایی که دوره سرما طولانی نباشد، مدت زمان بیشتری جهت نشو و نما ادامه نسل های آفت فراهم می شود.

خسارت آفت بیشتر متوجه رقم مضافتی بوده و لارو در بن برگها و دم خوشه‌ها دالان هایی در جهات مختلف حفر می‌کنند و به شدت باعث ضعف نخل ها می گردند. به علاوه از سوراخ ها و دالان های ایجاد شده عوامل گندیدگی قارچی و باکتریایی به داخل نسج گیاه نفوذ کرده و باعث فساد آن می گردند. این مسئله در نواحی مرطوب و بسیار گرم شدید است و باعث پوسیدگی قسمت داخل تنه نیز می گردد. برای مبارزه علیه این آفت علاوه بر روش‌های پیشگیری و مکانیکی در مورد درختان آلوده میتوان از قرص فسفید آلومینیوم استفاده نمود. برای این منظور پاجوش و شاخه های زائد درخت را حذف نموده و روی آن پوشش پلاستیکی کشیده و به ازاء هر درخت ۱۰ تا ۳۰ عدد قرص جهت تدخین  و ضدعفونی زیر آن قرار می‌دهند.