کرم برگخوار مو
Sparganothis pilleriana Schiff
,.Syns. Sparganothis vitana Fab., Sparganothis luteolana Hb
.Sparganothis danticana Walk
.Tortricidae, Lep
کرم برگخوار مو یکی از آفات مهم مو بوده که احتمالاً از سالهای خیلی پیش در ایران وجود داشته و در ایران ابتدا در سال ۱۳۴۰ توسط فرحبخش گزارش شده است. این آفت فقط به درختان مو حمله می کند و طرز خسارت آن بدین نحو بوده که در اوایل بهار لاروها با شروع فعالیت خود ، از جوانه ها و برگهای جوان تغذیه می کنند. لاروها هنگام تغذیه تارهای ابریشمی تنیده و موجب پیچیدگی برگ ها می‌شوند. لاروها هر چقدر بزرگتر می گردند دارای اشتهای بیشتر شده واز تعداد زیادتری از برگ ها تغذیه می کنند.
در اواخر بهار علاوه بر برگ ها لاروها به خوشه ها نیز حمله ور شده و خسارت می رسانند.(کمالی،۱۳۵۴). میزان خسارت ایران در مناطق آلوده معمولاً شدید است و مرتضوی ها(۱۳۴۴) این خسارت را در سالهای عادی۳۰-۴۰٪ برآورد نموده است. برگخوار مو در مناطق موکاری قزوین، اراک واستانهای شمالی(فرحبخش،۱۳۴۰) و احتمالا بعضی از مناطق دیگر کشور شیوع دارد.
کرم برگخوار مو
حشره کامل پروانه ای است که عرض آن با بال های باز۲۰-۲۵ میلیمتر و طول بدن ۱۰-۱۵میلیمتر است. سر قهوه‌ای و دارای دو پالپ متمایل به جلوست. شاخه ها مویی ، ظریف و باریک و ۵۸ مفصلی است. بالهای جلویی مستطیلی شکل با زمینه زرد رنگ که روی هر یک از بالها سه نوار عرضی به رنگ قرمز و پیچ و خم دار وجود دارد که در افراد نر نمایان تر است در افراد ماده از یک خطوط رنگی نامنظم ای پوشیده شده است. بالهای عقبی خاکستری کمابیش طلایی یکنواخت است. کناره جلویی بالها از ریشکهای ظریفی پوشیده شده است.
سینه به رنگ زرد مانند بالهای جلویی و شکم خاکستری رنگ است، سر و سینه از کرکهای زرد تیره پوشیده شده است. تخم بیضی شکل،طول آن 1/2 میلی متر و عرضش 0/8 تا 0/9 میلیمتر است. رنگ آن ابتدا سبز روشن و به مرور که رشد جنینی به مرحله تکامل می رسد رنگ آن به خاکستری تیره تا قهوه ای تغییر می کند و در سطح آن فرورفتگی ها و برجستگی هایی مشاهده میشود.طول لارو نئونات 1/2 میلی متر است. رنگ پشت لارو سبز و در طرفین بدن زرد است و انتهای آن کمرنگ می شود. سر و سینه سیاه وبر روی سطح بدن مجهز به زائده‌های مویی است. در ضمن لکه های سفید کوچک متمایل به سبز روی بدن را می پوشاند. لارو مجهز به سه جفت پای دروغی است که در مفصل های سه و چهار و پنج و شش و ده قرار دارد. طول لارو کامل حدود ۲۵ میلی متر است و رنگ آن متغیر و از خاکستری مایل به بنفش و بعضی سالها صورتی مایل به قرمز می باشد که معمولاً قسمت شکمی از پشت روشن تر است.
لارو در پاهای دروغی شکم دارای قلاب است که مجموعا یک دایره را تشکیل داده و خمیدگی قلاب ها به طرف داخل است. قلابها در پاهای دروغی آنال نیم دایره ای ست که مجموعاً در یک طرف تشکیل نیم حلقه را می‌دهند و در سطح شکمی آخرین حلقه یک شانه هفت دندانه ای است که وسطی کمی از سایرین بلندتر است در انتهای بدن لارو موهای بلند و کوتاه ظریفی دیده می شود. شفیره غیرآزاد، رنگ آن قرمز آجری متمایل به خرمایی ۱۲- ۱۴ میلی متر طول دارد. آثار بال ها و شاخک ها به صورت برجستگی در روی آن مشخص است مفصل های شکم نسبتاً متحرک است. روی هر مفصل برجستگی هایی دیده می شود که در دو ردیف عرضی و منظم قرار گرفته و مجهز به کرکهای ظریفی است.
کرم برگخوار مو
برگخوار مو زمستان را به صورت لارو جوان نئونات در داخل یک پیله ظریف ابریشمی در زیر پوستک و شکاف کننده و ساقه مو و یا در شکاف قیم ها ایا در زیر خاک و یا علف های هرز و یا در زیر برگهای ریخته شده به سر می‌برد. در اوایل بهار و وقتی که درجه حرارت به ۱۵ درجه سانتی گراد رسید لاروها از پناهگاه خارج شده و روی ساقه می روند. در شرایط آب و هوایی قزوین و تاکستان خروج و حمله لاروها در اواخر فروردین و اوایل اردیبهشت ماه صورت می گیرد. خروج لارو ها تدریجی و دسته دسته بوده و حدود ۱- ۲ هفته طول می کشد.
معمولاً حمله لارو ها در هفته دوم بیشتر است که البته بستگی به شرایط محیطی و وضعیت جوی دارد. لاروهایی که در ابتدا بیرون می آیند به جوانه های مولد ساقه و غنچه ها حمله کرده و تغذیه می کنند و چون هنوز جوانه ها به اندازه کافی رشد نکرده اند، در اثر تغذیه لارو ها از مریستم انتهایی رشد طولی جوانه های مولد ساقه متوقف شده و کوتاه می ماند. آنگاه به برگها و خوشه حمله نموده و به تدریج با تنیدن تار هایی و چسبیدن برگ ها به یکدیگر لانه ای به وجود آمده و در آنجا در دسته‌های ۳- ۴ تایی به تغذیه خود ادامه داده و فضولات حاصله آنها نیز به صورت دانه های سیاه رنگی می باشد.
طریقه درست کردن لانه بدین ترتیب است که ابتدا لارو خود را روی چهار پای دروغی انتهای شکم ثابت کرده و سر را به اطراف حرکت می دهد. این عمل بر حسب نوع لانه‌ای که لارو خواهد ساخت ممکن است دورانی یا به چپ و راست باشد در ضمن این حرکت با ترشح بزاق خود تارهای ابریشمی تنیده و برگ ها را به هم وصل میکند. این برگ ها به تدریج که ساقه بزرگ می شود دور هم جمع و لوله شده و لانه تشکیل می شود. رنگ لارو به تدریج که بزرگ می شود از سبز مایل به زرد به خاکستری مایل به بنفش و یا صورتی مایل به قرمز تغییر میکند و رنگ قسمت شکمی از پشت روشن تر است و این تغییر رنگ بستگی تامی به نوع تغذیه لارو دارد. لارو چهار بار تغییر جلد می دهد و هر تغییر جلد بسته به شرایط محیط ۱۰- ۱۲ روز طول میکشد و به طور کلی دوران تکاملی لارو از وقتی که حمله میکند تا اینکه به مرحله تکامل برسد۴۰-۴۵ روز است و به طور کلی لارو از وقتی که حمله می کند تا اینکه به مرحله تکامل برسد ۴۰-۴۵ روز است وبه طور کلی این مدت در قزوین و تاکستان تا اواسط خرداد طول می کشد و ممکن است تا اواخر آن هم ادامه پیدا کند.
پس از خاتمه دوران لاروی، لاروها در داخل لانه به شفیره می روند. شفیره آن برخلاف سایر پروانه ها لخت است و پیله تشکیل نمی شود. وضعیت قرار گرفتن شفیره در لانه با وضعیت لانه و خود برگ و همچنین موقعیت تنیدن تار بستگی دارد و در این صورت ممکن است شفیره به طور افقی یا عمودی یا مایل قرار بگیرد. شفیره ها در لانه در داخل برگ ها و دم برگهای لوله شده قرار دارند و در نتیجه برگ خشک میشود و درختان مو زرد قهوه ای رنگ می شوند. در صورتی که حمله حشره زیاد باشد موستان رنگ به خصوصی به خود میگیرد و گلی رنگ میشود و این طور به نظر می رسد که موها همه سوخته اند.
دوره شفیرگی ۱۰-۱۵ روز طول میکشد. پس از این دوره در اواخر خرداد یا اوایل تابستان پروانه ها خارج می‌شوند. فعالیت آنها از غروب آفتاب به بعد شروع می گردد. روزها در زیر برگها و یا در زیرعلف های هرز اطراف موستانها و یا سایر پناهگاه ها به سر می برند، به طوری که در اثر تکان دادن شاخه های مو یا علف های هرز به حرکت درآمده از محلی به محل دیگر می‌روند. بالها در موقع استراحت بطور شیروانی قرار می گیرد. پس از سه روز از پرواز شان گذشت و همچنین گذراندن و تغذیه تکمیلی از نوش گلها شروع به جفت گیری میکنند.
جفتگیری هنگام شب و گاهی در روز انجام می شود و چند روز بعد تخم ریزی حشره ماده شروع می گردد. پروانه ها فتوتروپیسم مثبت دارند و در شب دور چراغ جمع می شوند. ماده ها تخم های خود را بر روی سطح فوقانی برگ قرار می دهند. در سالهای طغیان آفت ملاحظه گردیده که این پروانه تخمهای خود را حتی روی تنه ها و ساقه ها و کنده مو نیز گذارده است. تخمها در پلاک های مستطیلی یا گرد در دسته‌های ۱۰۰-۲۰۰ عددی گذاشته می شود. تعداد تخم ها در هر دسته به تدریج کم میشود و گاهی دسته‌های ۱۰ عددی هم دیده شده است. تعداد تخمی که حشره ماده می گذارد ۱۱۸- ۳۹۶ عدد شمارش شده است.
دوره نشوونمای جنینی یعنی مرحله بین تخم گذاری و خروج لارو ها بستگی به موقعیت جوی ۸-۱۵ روز طول میکشد تخم ها در ابتدا که گذاشته میشود، سبز مایل به زرد است و به مرور که رشد جنین به مرحله تکامل می رسد، رنگ آن به خاکستری تیره یا قهوه ای تغییر میکند از آنجایی که پوسته تخم تا اندازه ای است، حرکت لارو در موقع تفریخ تخم دیده می شود و پس از تفریخ پوسته تخم سفید رنگ به جای می ماند. لارو از قسمت فوقانی تخم خارج می شود و در اینجا به وسیله قطعات دهانی خود سوراخ ایجاد کرده و بیرون می آید.
لاروها بدون اینکه تغذیه ای بکنند به اطراف پراکنده می شوند و به وسیله تارهای ابریشمی توسط بزاق دهان خود ترشح می کنند از سطح برگ آویزان شده و به زمین می رسند و یا اینکه روی کنده ها و ساقه های پیر قرار می گیرند و برای پیدا کردن پناهگاه به زیر شکاف ها و یا پوستکهای تنه های قدیمی و چند ساله مو یا در شکاف قیم و یا در زیر علف های هرز ایا در داخل برگهای خشک شده و لوله شده ای که از بوته ریخته شده ویا در داخل خاک می روند. در پناهگاه پس از بافتن یک پیله ظریف و مرئی باریک در دو انتها باز است در داخل آن قرار می‌گیرند ولارو بدین وسیله قسمتی از تابستان و پاییز و زمستان را در پناهگاه به سر می‌برد و در اوایل بهار همین که درجه حرارت برای فعالیت آن مساعد شد شروع به حمله می کند.
بنابراین با توجه به شرح بالا این حشره فقط یک نسل در سال دارد(مرتضویها،۱۳۴۴). در اوایل بهار پس از شروع فعالیت لارو های نئونات و قبل از آنکه برگها پیچیده و لانه های لاروی ایجاد شود می توان با یکی از سموم فسفره یا دیمتوات ها علیه آفت مبارزه شیمیایی نمود. کفشدوزک ۷ نقطه ای به نام Coccinella 7puncata نیز حشره مفیدی است که بصورت شکارگر از لارو برگخوار تغذیه مینماید.