پسیل پسته
Aganoscena targionii Lichtenstein
.Psyllidae, Hom
پسیل معمولی پسته یا شیره خشک که گاهی نیز به نام شته چسبنده پسته هم گفته می شود، از دیر زمان در مناطق پسته کاری کشور شیوع داشته است. در ایران این حشره بیشتر به پسته اهلی صدمه میزند ولی در جنگل‌های پسته رویPistacia muticaوPistacia khinjukaنیز دیده شده است. طرز خسارت پسیل پسته بدین ترتیب بوده که پوره های جوان آفت پس از خروج از تخم خرطوم خود را در نسوج گیاه فرو کرده و از شیره گیاهی تغذیه می نماید.
اگر برگه های مورد حمله پوره‌ها جوان باشد، لبه برگ مختصر پیچیدگی پیدا می کند، اما زمانی که برگها کامل شدن تغییری در آنها به وجود نمی‌آید. اطراف پوره های سن اول را قشر نازکی از شیره نباتی می پوشاند. پوره‌ها از خود شیره زیادی که اغلب برگ ها و شاخه ها و حتی سطح خاک زیر درخت را می پوشاند ترشح می کنند. این شیرها خشک و به صورت دانه های مدور و ریز شکری دیده می شود. بر اثر حمله آفت از درختان مبتلا مرتب شیره نباتی با ترشحات حشره ای می ریزد از طرفی میوه ها ریز و همراه برگها خزان می کنند.
پسیل پسته در حال حاضر بیش از سایر آفات پسته خسارت می رساند و از اهمیت اقتصادی زیادی برخوردار است. پسیل پسته در اغلب به مناطق پسته خیز کشور بالاخص در نواحی کرمان، اصفهان ،قزوین، ساوه، یزد، خراسان ،زرند فارس ،تبریز و ارومیه انتشار دارد.
پسیل پسته حشره کوچکی است که اندازه آن مابین1/5تا1/8میلیمتر می باشد. رنگ عمومی بدن در حشرات بالغ زرد روشن و روی سر و سینه لکه های کشیده ای به همین رنگ و کمی تیره رنگ تر وجود دارد. معمولاً شکم به رنگ بدن است و اغلب دارای لکه های قهوه ای رنگی کشیده ای می باشد که در دور مفاصل آنها نسبتا منظم می باشد. سر به اندازه سینه است و شاخک از ده مفصل تشکیل یافته که اولین مفصل شاخک خیلی کوتاه و عرض آن برابر طولش می باشد.
دومین مفصل کمی بزرگتر از اولی و به طور وضوح عرض آن از مفصل اول کمتر است. مفصل سوم خیلی بلند و اقلاً دو برابر طول مفصل چهارم می باشد. پنج مفصل بعدی(از۴تا۸) تقریباً با هم مساوی و مفاصل نهم و دهم شاخک نیز با یکدیگر تقریباً مساوی و کوچکتر از مفاصل قبلی می باشد. در دهمین مفصل دارای دو خار نسبتاً بزرگی است. تخمها بیضی شکل و به رنگ زرد مایل به نارنجی بوده و اکثراً در پشت برگها و کنار رگبرگها گذارده می شود. پوره ها به رنگ زرد و دارای لکه های قهوه ای می باشند.
پسیل پسته زمستان را به صورت حشره بالغ در بین شکاف تنه درختان و شکاف دیوار ها و در زیر کلوخه های باغ به سر می برد و در اوائل بهار به محض مساعد شدن هوا از پناهگاه های زمستانی خارج می شود. در شرایط آب و هوایی کرمان حشرات کامل پسیل در اواخر اسفند ماه ظاهر می گردند. حشرات مزبور بر روی برگ ها که به تازگی تشکیل شده‌اند به مکیدن شیری گیاهی می پردازند و چند روز بعد جفت گیری کرده و به تدریج تخم ریزی می‌کنند.
برای جفت گیری حشره ماده بیشتر بر روی رگبرگهای فرعی ثابت میشود و معمولاً یا مشغول تخم ریزی است و یا اینکه در حال استراحت است و ندرتاً نیز مشغول تغذیه می باشد. حشرات نر میز بیشتر در حال پرواز بود و از درختی به درخت دیگر پرواز می کنند. برای جفت گیری حشرات نر به طرف حشرات ماده آمده و از پهلو انتها به هم میچسبند و مجموعاً به شکل ۷ در می آیند. زمان جفت گیری بسیار متغیر است و معمولاً از دو دقیقه تا یک ساعت و نیم ممکن است طول بکشد.
هر حشره نر با چندین حشره ماده جفت گیری می‌کنند و هر حشره ماده نیز در روز چندین مرتبه جفت گیری می نماید و حتی ممکن است یک حشره نر یا یک حشره ماده دو دفعه با هم جفت شوند. حشره ماده بعد از جفت گیری در پشت برگها و در طول رگبرگ اصلی و به ندرت در رگبرگ های فرعی تخم می گذارد. هر حشره ماده حدود۳۰-۴۰ عدد تخم در طول زندگی خود قرار میدهد و روی هر برگ ممکن است تا هزارها تخم نیز دیده شود. این تخم ها روز بعد تفریخ شده و از آن ها پوره نارنجی رنگی خارج می شود. پوره‌ها پس از ۳ مرتبه تغییر جلد بالغ شده و پس از جفت گیری دو بار تخم ریزی می کنند و نسل دوم را به وجود می آورند. طول دوره پورگی در نسل اول ۵۰ روز و در نسل‌های بعد ۲۵ روز می باشد. در شرایط آب و هوایی رفسنجان پسیل پسته در سال تا ۴_۵ نسل تولید می کند.
پسیل پسته در ایران دارای یک نوع زنبور کوچک پارازیت به نامPsyllaephagus sp.از خانوادهEncyrtidaeمی باشد.در بعضی از سالها۸۰% پوره های پسیل را پارازیته میکند و متاسفانه در سال های اخیر به واسطه سمپاشی های مکرر روی درختان پسته، از میزان فعالیت این زنبور کاسته شده است. این زنبور اولین دفعه در تابستان ۱۳۳۴ توسط دواچی جمع آوری شده است و حشره کامل حدود1/5 میلی متر طول داشته و به رنگ آبی براق دیده می شود.
این زنبور تخم های خود را داخل بدن پوره های پسیل پسته قرار می دهد. سپس تخم ها در آنجا تفریخ شده و لارو زنبور از محتویات بدن پوره تغذیه می کند. پوره های پارازیته شده تا حدودی فعالیت تغذیه ای و حرکت نیز دارند و حتی تغییر جلد هم می‌دهند ولی چند روز بعد از پارازیته شدن از نظر مرفولوژیکی تغییراتی داده و از پوره های سالم و غیر پارازیته قابل تشخیص هستند. پوره های پارازیته شده معمولاً درشت تر از پوره های هم سن خود هستند و بدن آنها باد کرده است.
حد فاصل سینه و شکم نامشخص می شود و پوره تقریباً به صورت استوانه‌ای در می آید. رنگ آن از پوره های هم سن روشن تر می باشد. تقریباً مصادف با آخرین مرحله لاروی زنبور و تشکیل شفیره آن، پوره پسیل که محتوی لارو زنبور است میمیرد. در این حالت پوره کاملاً باد کرده و تخم مرغی شکل می گردد و به رنگ قهوه ای روشن در می‌آید و سرانجام رنگ آن قهوه‌ای تند شده و اگر آن را پاره کنیم شفیره زنبور در داخل آن دیده میشود. معمولاً ۱۵ روز بعد از مرگ پوره، زنبور کامل از آن خارج می گردد.
مکانیسم تخم گذاری زنبور و نحوه انتخاب میزبان آن بسیار جالب است. هر پوره پسیل توسط یک زنبور و برای یک مرتبه مورد حمله واقع می شود و در داخل بدن آن فقط یک تخم گذاشته می شود. زنبورهای پارازیت قبل از تخمگذاری پوره ها را به وسیله شاخکهای خود لمس می کنند و در حقیقت آنها را معاینه می نمایند و چنانچه قبلا پارازیته شده باشند از کنارشان رد میشود.
زنبور پارازیت پوره های سن ۱و۲و۳ را برای تخم گذاری انتخاب می کند و چنانچه بخواهد روی پوره سنین بالا تخمگذاری کند با عکس العمل شدید آنها مواجه می شود و قادر به تخم ریزی نخواهد شد و فقط پوره های ضعیف سنین پایین هستند که نمی توانند از خود عکس‌العمل نشان دهند و در نتیجه پارازیته می‌گردند. در این کار یک فلسفه بیولوژیک نیز نهفته است. بدین ترتیب که زنبور بدین وسیله تخم‌های خود را روی پوره هایی می گذارد که تا اتمام دوره لارویش، هنوز کامل و بالغ نشده باشند نتایج آن با خیال راحت بتوانند دوره زندگی‌شان را تمام کنند.
یکی از مهمترین راه های مبارزه با این آفت سمپاشی پیش بهاره در هنگام تورم جوانه ها و مصادف با فعالیت مجدد حشرات کامل می باشد به کار بردن گبوتکس به نسبت۲۵۰ گرم در ۱۰۰ لیتر آب همراه با دو لیتر روغن و لک زمستانه، در انهدام این آفت نتایج بسیار خوب می دهد.بجای گبوتکس،می توان از دی نیتروارتوکروزول و ترکیبات سوزاننده مشابه، یا ترکیبات فسفره آلی مانند سوپراسید۴۰%،دیازینون۶۰%یااکامت۵۰%به نسبت یک تا1/5در هزار استفاده کرد.
سمپاشی بهاره بهتر است بعد از ریختن گل با اولوسیون1تا1/5در هزار سوپر اسید۴۰%یا اکامت۵۰%ویا دو در هزار زولن یاسوین علیه آفت صورت گیرد.فریور مهین زمان سمپاشی بهاره و تابستانه را از اوایل اردیبهشت ماه تا آخر آبان ماه ذکر می نماید و نرم سمپاشی را نیز می نویسد هنگامی است که حدود۵۰%از برگ درختان ۵_۷پوره روی هر برگ باشد. در مورد شکار حشرات پسیل توسط تله های رنگی مطالعاتی توسط امامی و یزدانی انجام شده که نتایج حاصل نشان میدهد که از تله های چسبنده زرد رنگ می توان برای این منظور استفاده نمود.