سپردار واوی سیب

Lepidosaphes malicola Borkhsenius

Syns. Lepidosaphes pomorum Bouche

Lepidosaphes pomicortictis Biley

Lepidosaphes communis Ameling

Lepidosaphes oleae Leonardi

Lepidosaphes ulmi – bisexualis

.Lepidosaphes flava Targ

.Lepidosaphes ceratonia Fern

.Diaspididae, Hom

سپردار واوی سیب در دنیا اولین بار در سال 1943 میلادی توسط  Borkhsenius در ارمنستان روسیه دیده شده است و در ایران ابتدا در سال 1323 شمسی توسط بودن‌هایمر جمع‌آوری و به اسم Lepidosaphes ulmi . نامگذاری گردیده است.

کوثری نیز در سال 1324 در لیست اسامی شپشک های نباتی ایران از این شپشک اسم می‌برد و می‌نویسد آفت مزبور در اطراف تهران و کرج وجود دارد و افشار نیز آنرا در استانهای خراسان، کرمانشاه و آذربایجان مشاهده نموده است.

در مورد نام علمی سپردار واوی سیب اتفاق نظر وجود ندارد و در اکثر نشریات خارجی سپردار واوی سیب را تحت عنوان Lepidosaphes ulmi می‌نامند. گونه Lepidosaphes malicola که آنهم به‌نام سپردار واوی سیب معروف است،

طبق تحقیقاتی که اسماعیلی در ایران روی مشخصات مرفولوژیکی و بیولوژیکی سپردار واوی سیب انجام داده، گونه شایع روی درختان سیب نواحی میوه خیز کشور اکثراً Lepidosaphes malicola است و گونه Lepidosaphes ulmi بندرت روی سیب دیده شده است.

درختان مورد حمله سپردار واوی سیب در ایران در درجه اول درختان سیب می‌باشد و چنانچه در فواصل درختان سیب در باغ درختان گلابی، هلو، زردآلو، گردو، تبریزی، بید، زبان گنجشک و یا درختچه‌های یاس خوشه‌ای و رز وجود داشته باشد و مخصوصاً از نظر میزبان اصلی سیب عرصه به آفت تنگ شود، به آنها نیز حمله‌ور میگردد.

البته گاهی ممکن است سپردار مزبور در منطقه‌ای فقط روی یکی از میزبانهای فوق‌الذکر به‌ استثنای سیب دیده شود. در بین ارقام سیب، برخی در مقابل سپردار واوی حساس و روی بعضی از واریته ها نیز آفت مزبور دیده نشده است.

مثلاً واریته‌های گلاب، شمیرانی، شفیع‌آبادی، مورو، لاله و رد و گلان به این سپردار حساس می‌باشند.

در اصفهان بیش تر در سیب گلاب و در خراسان اغلب واریته های زودرس تابستانه به این آفت مبتلا می گردند و سیب های دیررس پائیزه محلی مانند عباسی و گلشاهی در برابر سپردار واوی نسبتاً مقاومت نشان می دهند. سپردار واوی سیب به تمام قسمت های هوائی درخت سیب از قبیل تنه، شاخه، برگ و میوه حمله می نماید.

آفت در سالهای اول ابتدا روی شاخه های باریک ظاهر شده و به‌ تدریج آلودگی به روی تنه درخت سرایت پیدا می‌کند. ضمناً در بهار و تابستان که به ترتیب پوره های نسل اول و دوم خارج می شوند به برگها و میوه ها نیز حمله نموده و موجب خسارت می گردند. در نتیجه فعالیت آفت؛ میوه‌ها نیز کم‌ آب و کوچک مانده و شکل طبیعی خود را از دست می دهند.

سرشاخه‌ها ضعیف و خشک می شوند، تنه درخت بر اثر تراکم سپردار ترک خورده و پس از چند سال می‌خشکد. خسارت این سپردار در بعضی از مناطق میوه خیز کشور مانند اصفهان، مشهد و اطراف تهران بسیار زیاد و آفت مزبور از مهمترین آفات درختان سیب منطقه محسوب می شود.

سپردار واوی سیب در بیشتر مناطق میوه خیز کشور از قبیل؛ اصفهان، آذربایجان، فارس، سیستان و بلوچستان، خراسان، کرمانشاه، چهارمحال بختیاری، اطراف تهران و ساحل بحر خزر انتشار دارد.

مرفولوژی آفت

سپر ماده گلابی شکل، کشیده و کمی انحناء دارد و شبیه (و) می‌باشد و به همین جهت نیز به آن سپردار یا شپشک واوی گفته می شود. طول هر سپر 1/8-3/5 میلیمتر و به رنگ کرم تا قهوه ای روشن و گاهی کمی تیره است.

در طرف باریک سپر پوسته پوره سن یک به رنگ نارنجی طلائی، در دنباله آن پوسته پوره سن 2 به رنگ نارنجی متمایل به قهوه ای پوشیده از ترشحات مومی نازک و سفید، سپس ترشحات پوره سن دوم و حشره بالغ قرار گرفته که بخش بزرگی از ساختمان سپر را تشکیل می‌دهد و خطوط عرضی خمیده و موازی با هم روی آن دیده می شود.

حشره ماده به رنگ سفید شیری گاهی متمایل به رنگ زرد یا ارغوانی کمرنگ و به طول تقریبی 1/2-2 میلیمتر است که در زیر سپر خرطوم باریک ابریشمی مانند خود در بافت گیاه میزبان فرو برده است قسمت پیژیدیوم (Pygidium) حشره ماده کمی متمایل به رنگ قهوه ای است.

تخمها بیضی و به رنگ شیری، سطح آنها مشبک و کدر طولشان 0/5-0/7 میلیمتر و به ردیفهای منظم در زیر سپر پهلوی هم چیده شده‌اند در زیر سپرهائی که تراکم تخم زیاد است فرورفتگیهائی در سطح پهلوئی آنها به وجود می‌آید.

غشاء مومی نازک و سفیدی به نام پرده شکمی از زیر به لبه سر چسبیده و شکاف طولی در وسط دارد که بدن حشره ماده و تخمها را در زیر سپر از اطراف در برگرفته است. پوپاریوم (Puparium) نر باریک و خیلی کوچکتر از سپر ماده است و طول سپر آن 1/1-1/4 میلیمتر است، کناره های پهلوئی آن موازی و رنگش کرم متمایل به قهوه ای است.

پوسته پوره سن یک به رنگ نارنجی طلائی در طرف سر آن دیده می شود. حشره نر که پس از گذراندن دوره شفیرگی از زیر قسمت عقب پوپاریوم بیرون آمده و به پرواز در می‌آید دارای یک جفت بال، چشم، و شاخک و سه جفت پا و زائدی در انتهای شکم می باشد.

بیولوژی آفت

سپردار واوی سیب زمستان را به صورت تخم زیر سپر ماده می گذراند و تعداد آن زیر هر سپر حدود 40-150 عدد می باشد. تخمها نسبت به سرمای زمستانه مقاومت شدید نشان می دهند.

تفریخ تخمها در بهار بسته به شرایط آب و هوائی محل و سال تفاوت دارد و معمولاً تخمهای زمستانه در نیمه اول اردیبهشت ماه تفریخ می گردند، در نواحی سردسیر مانند سمیرم اصفهان تفریخ تخمها حدود 20 روز نسبت به نواحی گرم اصفهان تأخیر دارد.

پوره های سن اول پس از خروج سفید و دارای دو چشم، دو شاخک و سه جفت پا هستند که پس از مدتی که از چند ساعت تا دو روز طول می کشد با فرو کردن خرطوم داخل گیاه میزبان، خود را در محل مورد تغذیه ثابت کرده، سپس شروع به ترشح پوسته سفید مومی می نمایند که بدن آنها را می پوشاند.

روی این پوسته رشته های الیاف مانندی تشکیل می شود که به درختان آلوده از فاصله چند متری منظره کرکی و غبار آلودی میدهد. پس از تشکیل پوسته مذکور (پوسته سن اول پورگی) بتدریج شاخک ها، چشم ها و پاها تحلیل رفته و رنگ پوست به قهوه ای متمایل به خاکستری تبدیل می گردد.

سپردار واوی سیب در سال دو نسل دارد و پوره های نسل دوم آن در اواخر تیر یا اوائل مرداد ماه ظاهر شده که پس از تکامل ماده ها در اواخر مهر ماه زیر سپر خود تخمریزی نموده و تخم ها به همین حالت تا بهار سال آینده زمستان گذرانی می نمایند.

دوره زندگی حشره در نسل اول در شرایط آب‌ و‌ هوائی ارومیه 60-70 روز و در نسل دوم تا خاتمه تخمریزی 3-4 ماه طول می‌کشد.

مبارزه و کنترل آفت

بهترین موقع مبارزه با سپردار واوی سیب در اوائل بهار پس از ظهور پوره های جوان می باشد که این زمان تقریباً مصادف با ریختن گلبرگها است. در شرائط اصفهان سمپاشی در اواسط اردیبهشت ماه(در ارومیه اواخر اردیبهشت) توصیه می گردد.

نوبت دوم سمپاشی علیه این سپردار در نسل دوم همزمان با خروج پوره های جوان از تخم است، که در اصفهان اواخر تیر ماه و تقریباً همزمان با رسیدن میوه سیب گلاب می باشد. چنانچه سمپاشی به موقع انجام شود، معمولاً اغلب سموم فسفره یا فسفره جذبی همراه با روغن تابستانه علیه آفت مؤثر واقع می شود.

با آنکه در آزمایشات مبارزه زمستانه علیه تخم سپردار به وسیله گبوتکس تا بیش از 90 درصد تخمها از بین رفته است، ولی با توجه به لزوم حمایت از پارازیت ها و شکاریهای این سپردار در طبیعت و با عنایت به اینکه تنها سمپاشی زمستانه علیه آفت کافی نخواهد بود بدین جهت ترجیح داده می شود که سمپاشی بهاره علیه آفت صورت پذیرد.

به یقین می توان گفت که یکی از علل طغیان سپردار واوی سیب در سالهای اخیر، از بین رفتن دشمنان طبیعی آن بر اثر سمپاشی های بی رویه است. بدیهی است توسعه باغهای سیب و انتقال نهال های آلوده نیز از عوامل گسترش و خسارت این سپردار می باشد.

یکی از مهمترین پارازیت های سپردار واوی سیب در ایران زنبور Aphytis mytilaspidis  از خانواده Aphelinidae  و دیگری زنبور Fiscus testaseus می باشد.

بیماریهای مهم گیاهی ایران تالیف دکتر ابراهیم بهداد

دانلود دستورالعمل وزارت جهادکشاورزی سازمان تحقیقات و آموزش کشاورزی موسسه تحقیقات گیاهپزشکی کشور
عنوان دستورالعمل: سپـردار واوی سیـب،کنتـرل و Lepidosaphes malicola Borkhseniu شیمیــایی آن

مقایسه اثر چند حشره کش رایج روی سپردار واوی سیب Lepidosaphes malicola (Hem.: Diaspididae) در باغ های سیب سمیرم