سوسک طوقه خوار پسته

Capnodis  cariosa  pall.  Ssp.  Hauseri Obenberger

Syns.Capnodis cariosa Pall., Capnodis bruttia  Petagona

Buprestidae, Col.

این نام کاپنودیس پسته در ایران ابتدا در سال ۱۳۲۳ توسط افشار گزارش شده است. آفت مزبور از روی پسته های گونهPistacia  veraو Pistacia  mutica جمع آوری شده است.

طرز خسارت این آفت بدین ترتیب بوده که لاروهای نوزاد سوسک کاپنودیس به کمک دسته موهای زیادی که در این سن دارند حرکت می کنند. قسمت عمده این موها وقتی لاروها به سن بلوغ رسیدند از بین میروند. لاروها به محض رسیدن به ریشه دالانی حفر کرده و از طبقه مولده کامبیوم تغذیه می کنند. لاروها و بقایای قطعات نسوج طبقه مولده را که آغشته به فضولات خودشان می باشد به صورت توده هایی در داخل دالان‌ها میگذارند و معمولاً لاروها از قسمت‌های چوبی به مقدار خیلی کمی به مصرف تغذیه می رسانند. این نوع کاپنودیس در نواحی پسته کاری قزوین ،کرمان ،رفسنجان، فارس و دامغان و استان‌های مرکزی و خراسان انتشار دارد.

حشره بالغ در حدود۳۵_۳۸ میلی متر طول دارد. رنگ آن سیاه مات و دارای لکه های سفید و پراکنده می باشد. سر به طرف پایین خمیده است و دارای دو چشم بیضی کشیده ای می باشد. شاخک ها ۱۱ مفصلی بوده و اولین مفصل آن خیلی برجسته و بزرگ، مفصل دوم خیلی کوچک و مفصل سوم1/5 برابر دومی است و تقریباً به شکل مستطیل می باشند. سینه اول مستور از گرد سفید رنگی است و سینه در جلو عریض و به طرف عقب باریک می شود و سطح آن پوشیده از نقوش برجسته سیاه مات می باشد.

این نقوش کاملاً ثابت و تعداد آنها ده عدد است که چهار عدد آن در بالا و سه عدد در وسط و سه عدد در پایین واقع شده است. علاوه بر این نقوش برجسته تعداد زیادی برجستگی های خیلی کوچک و پراکنده نیز روی سینه اول دیده می شود. در وسط لبه خلفی سینه اول درمقابل سپرچه حفره مثلثی عمیقی وجود دارد، در دو طرف برجستگی که در بین دو پای جلو قرار گرفته است شیار واضحی دیده میشود. سپرچه کوچک و تقریباً دایره ای شکل است. روی هر بالپوش ده خط شیار غیر مشخص که نسبت به هم موازی هستند عبور می کند. سطح بال پوش ها از نقاط کوچک غیرمنظم پراکنده سفید رنگی پوشیده شده است. عرض بالپوش ها در قاعده مساوی عرض سینه اول می باشد، بال پوش ها در انتها به شدت باریک شده و تقریباً به نوک تیزی ختم می گردد.

بدن لارو خیلی کشیده و تسبیحی شکل و کم مو و تقریباً شبیه دسته هاون میباشد. رنگ آن سفید مایل به زرد و لاروها ۷۵ تا ۸۰ میلی متر طول دارند. تخم ها سفید بیضی شکل و طول آن1/2 و عرضش یک میلی متر است. سر لارو کوچک سیاه رنگ و در سینه اول فرو رفته است و دارای دو شاخک سه مفصلی است و آخرین مفصل آن خیلی کوچک و دارای یک موی افراشته است. سینه اول عریض تر از سایر مفاصل می باشد و در سطح پشتی دارای دوشیار و در سطح شکمی یک شیار دارد شیار های سطح پشتی در جلو به هم متصل شده و تشکیل شکلی شبیه عدد ۸ را می دهد. سینه دوم باریک ترین مفصل بدن است. شکم از ۹ حلقه تشکیل یافته که آخرین آنها نسبتاً کوچک است و دارای شکاف عمودی خیلی واضحی است.

حشرات بالغ این آفت در شرایط آب و هوایی قزوین در فروردین ماه ظاهر می شوند. ظهور ماده ها تدریجی و حتی آنها را در اواخر تابستان نیز می توان دید. سوسک ها کم حرکتند و ساعات متمادی روی شاخه های درخت پسته بدون حرکت می مانند در حالیکه به مقدار خیلی کمی از جوانه ها و یا برگ های جوان و گاهی از دمبرگ ها تغذیه می کنند. این نوع خسارت بی‌اندازه ناچیز بوده و مشهود نمی باشد. ماده ها بلافاصله بعد از ظاهر شدن تخم ریزی نمی‌کنند و این مدت بستگی به شرایط جوی دارد. در بهترین شرایط ۴ هفته بعد از ظاهر شدن تخم گذاری شروع میشود.

در شرایط قزوین که درجه حرارت در فروردین ماه معمولاً پایین می باشد، این مدت از ۸ تا ۱۰ هفته طول می‌کشد. با وجود اینکه تخم گذاری مداوم است، معهذا ضمن آن دوره‌های کوتاه استراحت مشاهده می گردد. تعداد تخمی که هر ماده می گذارد متغیر و به شرایط جوی و طول عمر حشره مربوط می باشد. طول عمر حشره گاهی تعجب آور است، مثلا ریونی در شرایط آزمایشگاهی، موفق شده است که یک ماده را تا ۳۷۲ رو زنده نگه دارد و از یک ماده ۱۰۰۰ عدد تخم به دست آورد، اما به طور معمول تعداد تخم در حدود ۲۰۰ تا ۴۰۰ عدد می باشد.

طبق مطالعات ریونی تکامل تخم ها در هوای گرم به سرعت انجام می‌گیرد و در حرارت کمتر از ۲۴ درجه سانتیگراد متوقف می گردد. حشرات ماده در ساعات گرم روز زمانی که درجه حرارت از ۲۶ درجه سانتیگراد بگذرد تخم‌گذاری می‌کنند و به همین دلیل قسمت عمده تخم گذاری در اواخر بهار و در تابستان انجام می‌گیرد، ولی در اواخر تابستان متوقف می گردد. معمولاً ماده‌ها قبل از تابستان ظاهر می شوند و تخم گذاری خود را در طول تابستان تمام می‌کنند اما ماده‌های دیررس  می‌توانند برای تکمیل تخم هایشان زمستان را به صورت حشره بالغ گذرانیده و در بهار سال آتی تخمریزی نمایند.

تخم گذاری معمولاً در اطراف یقه در شکافهای پوست درختان و یا شکاف خاک و به ندرت روی شاخه انجام می شود. مدت تفریخ تخمها۱۰_۱۵روز طول می کشد. طبق نظریه ریونی رطوبت زیاد باعث از بین رفتن تخم ها می شوند و به همین دلیل در باغاتی که درختان آن به طور منظم کاشته شده و به خوبی در فصل تابستان آبیاری می شوند حمله آفت به ندرت دیده می‌شود.

برای مبارزه شیمیایی علیه لاروهای این حشره می توان اطراف طوقه درخت را با لیندین یا دیازینون مانند آنچه درباره لاروهای ریشه خوار معمول است سم ریزی نمود. تقویت باغ های پسته و آبیاری منظم و کندن اطراف درختان در بهبود اشجار نقش داشته و از توسعه فعالیت حشره نیز جلوگیری به عمل می آورد.