سوسک شاخک بلند رزاسه

.Osphranteria  coerulescens  Redtb

.Cerambycidae,  Col

Eng.  Rosaceae  branch  borer

سوسک شاخک بلند روزاسه چون به تمام درختان میوه متعلق به خانواده رزاسه(Rosaceae) حمله می نمایند ، بدین جهت تحت این عنوان نامیده می‌شود. ضمناً به آن کرم زرد چوب خوار درختان میوه یا سوسک سر شاخه خوار و یا سوسک شاخک بلند درختان میوه نیز گفته می شود. این آفت در ایران ابتدا در سال ۱۳۲۳ توسط افشار گزارش شده است. درختان مورد حمله سوسک چوبخوار شامل درختان میوه دانه دار و هسته دار و همچنین سنجد، زالزالک، رز، به ژاپونی، بلوط ،چنار و نارون می باشد .

سوسک شاخک بلند رزاسه از نظر اهمیت اقتصادی جز آفات مهم درختان میوه سردسیری کشور است و طرز خسارت آن بدین ترتیب بوده که لارو نوزاد آفت از سطح تحتانی تخم مستقیماً وارد شاخه شده و پس از طی نیم دایره ای در زیر پوست یک حرکت مارپیچی به طرف بالای شاخه کرده و ۲_۳ سانتیمتر در بالای محل تخم ریزی به طرف انتهای سرشاخه پیشروی می‌کند و اگر در این موقع درختان مورد حمله را از فاصله چند متری نگاه کنیم، شاخه‌های مبتلا به آفت را با پژمرده بودن کم رنگی برگهای آنها از سایر شاخه ها تشخیص می‌دهیم و اگر دو هفته پس از تفریخ تخم ،شاخه ها را ملاحظه کنیم به آسانی شاخه های حامل لارو را از شاخه‌های سالم تشخیص می‌دهیم.

لارو نوزاد در دو هفته اول زندگی فقط در سطح زیری پوست زندگی نموده و کانال ایجاد می کند. از هفته دوم تا چهارم نیز مدتی را از زیر پوست و مدتی را نیز از قسمت مرکزی شاخه می‌خورد. لارو در این مدت از شاخه‌های جوان سه ماه عبور کرده و سپس خود را به شاخه های یکساله و سرانجام ۲_۳ساله و مسن تر می رساند با ایجاد کانال‌هایی در آنها موجب مرگ شاخه ها و درختان می گردد. لارو پس از سپری شدن زمستان مجدداً فعالیت خود را از سر گرفته و تا اواسط بهار به پیشرفت خود در شاخه ادامه می دهد. تا بالاخره در آخرین قسمت باقیمانده شاخه آفت زده که هنوز وزش باد آن را قطع نکرده است تبدیل به شفیره می شود.

خسارت این آفت در ایران حتی در خزانه های میوه روی نرک های پیوند نخورده زردآلو و آلبالو شدیداً دیده می‌شود و نرک‌های مبتلا به خوبی در خزانه نمایان هستند. میزان خسارت این آفت در باغ های آلوده زیاد و شریفی تا صددرصد درختان را نیز مبتلا به آفت ذکر نموده است. آفت در تمام نقاط کشور با درجه اهمیت اقتصادی زیاد انتشار دارد.

حشره کامل سوسک شاخک درازی است با بدنی کشیده به طور ۱۴_۲۳ میلیمتر و عرض ۴ میلیمتر و به رنگ عمومی سیاه دیده می‌شود. سر و سینه با بالپوشها و شاخکها در حشره نر قهوه ای تیره مایل به سیاه و در ماده سیاه رنگ است. ضمناً تشخیص حشره کامل نر از ماده از روی شکل آخرین نیم حلقه های شکمی میسر می باشد. روی بالپوشها موهای قهوه ای رنگی وجود دارد که ظاهر قهوه ای به بالپوش می‌دهد و از روی این اختلاف می‌توان حشرات نر را از افراد ماده تشخیص داد. طول شاخکها از طول بدن می گذرد تخم این سوسک شبیه به کاسه لاک پشت بوده که قسمت صاف آن بر روی ساقه درخت چسبیده و از پهلو به نظر بیضوی می‌آید.طول تخم1/8_2میلیمتر وعرض ان0/8_1میلیمتر است.

وقتی تخم تازه گذاشته شده باشد رنگش نارنجی و در پایان دوره نشو و نمای جنینی به رنگ سفید مایل به کرمی در می آید. لارو حشره در موقع خروج از تخم به طول دو میلیمتر و به رنگ زرد مایل به صورتی است .لارو کامل زرد رنگ و طول آن به ۳۲ میلی متر نیز می رسد. شفیره آن در هفته اول کرمی رنگ و بعدا لکه های سیاهی بر روی محل چشم‌ها، شاخه‌ها، نوک بالها و بین مفصل ران و ساق آن پیدا شده و سرانجام در آخرین مرحله تمامی بدن سیاه میشود. طول شفیره به اندازه طول حشره کامل است.

سوسک شاخه خوار رزاسه در سال فقط یک نسل دارد و زمستان را به صورت لاروهای سنین بالا در داخل شاخه‌ها به سر می برد. لاروهای زمستان گذران در اثنای فصل سرما از هر فرصتی برای تغذیه استفاده کرده و رشدی مداوم ولی خفیف دارند. در اوایل بهار لاروها در صورت عدم تکامل تغذیه نموده و سپس وارد مرحله شفیرگی می‌شوند و در اصفهان دوره شفیرگی از اوایل اردیبهشت ماه شروع شده و تا دهه آخر این ماه ادامه دارد و در دهه اول خرداد دیگر به هیچ وجه لارو شفیره نشده دیده نمی شود.

حشرات کامل از اواسط خردادماه ظاهر شده و حداکثر تا اواسط تیرماه ادامه دارد. حشرات کامل در ساعات گرم روز فعال بوده و پس از تغذیه از برگ جفتگیری می‌نمایند .به تدریج که حشرات نر و ماده ظاهر می شوند آماده جفت گیری بوده و ابتدا حشره نر تمایل نشان داده و بر عکس حشره ماده امتناع می ورزد تا اینکه بالاخره با تلاش نر عمل جفت گیری انجام میشود.

مدت زمان هر جفتگیری حدود ۲۰ دقیقه است و تعداد دفعات جفتگیری حداکثر ۶ مرتبه می باشد. یک حشره ماده ممکن است با چندین نر و بالعکس یک نر با چند ماده جفت گیری کند.حشره ماده پس از جفتگیری تخم های خود را اغلب روی شاخه های جوان و در زاویه بالایی جوانه ها به صورت پولک سفید رنگ و به اندازه ته سنجاق می گذارد. تخم ها به طور انفرادی گذاشته شده و به ندرت در دسته های ۲_۳ تایی نیز دیده شده است. مدت تخم ریزی ۱۳ روز و هر حشره ماده بین ۳۰تا ۷۵و به طور متوسط ۵۲ عدد تخم می گذارد .لارو جوان پس از خروج از تخم مستقیماً از محل تکیه گاه تخم وارد پوست شده و تغذیه را آغاز می نماید. دوره جنینی ۹_۱۰ روز دوره لاروی 10_10/5ماه، دوره شفیرگی ۱۴ روز، دوره خروج از شاخه و تخمریزی ۱۵ روز می باشد.

در رابطه با دشمنان طبیعی این آفت حمله مورچه ها به حشرات کامل زنده و فعال و همچنین تخم ها مشاهده شده است. بدین ترتیب که برای به دام انداختن حشرات کامل آنها را در موقع خارج شدن از شاخه ها و در حالی که هنوز از آزادی کامل حرکت برخوردار نیستند مورد حمله قرار می دهند. ضمناً زنبور پارازیتXorides  corcyrensisاز خانوادهlchneumonidae در اردیبهشت ماه ۱۳۴۵ به عنوان پارازیت لارو سوسک شاخه خوار رزاسه توسط شریفی شناخته شده است.

در رابطه با مبارزه زراعی متذکر می شود که سوسک شاخه خوار رزاسه اغلب در باغ های دیم کاری دامنه کوه ها ،در نقاطی که درختان به طور نامرتب آبیاری می شوند و باغ هایی که درختان آبیاری شده ولی به علت شنی بودن زمین در قسمت عمده سال درختان تشنگی می خورند و نیز در زمینهای شنی لب شور که درختان حتی هفته یکبار آب می خورند، بیش از نقاط دیگر این آفت خسارت می‌رساند . بنابراین از نظر مبارزه زراعی نکاشتن درختان خانواده رزاسه در زمینهایی با مشخصات مذکور و در صورت امکان جایگزین کردن درختان دیگری از قبیل انار، مو، انجیر، خرمالو و غیره به جای آنها معقول به نظر می‌رسد .

موثرترین راه مبارزه هرس و قطع شاخه های آلوده در فصل سبز که تشخیص آنها به سهولت از شاخه‌های سالم میسر است و سوزاندن آنها می باشد و با توجه به اینکه حشره یک نسل در سال دارد و حدود ۱۱ ماه نیز به صورت لارو در داخل چوب به سر می برد این روش مبارزه بسیار موثر ،بالاخص اگر بطورهمگانی انجام شود.

با آنکه آزمایشاتی در زمینه مبارزه شیمیایی علیه این انجام گردیده مع الوصف تصور نمی رود که بتوان سمپاشی موثر و اختصاصی علیه این آفت توصیه نمود. مبارزه مکانیکی شامل قطع سرشاخه ها و شاخه های حامل  لارو و سوزاندن آنها بین ۱۵ تیر ماه تا ۱۵ اسفند ماه بهترین روش مبارزه علیه این آفت است. اگر این عمل قطع شاخه ها بین ۱۵ تیر ماه تا ۱۵ مرداد ماه انجام گیرد از نظر جلوگیری از خسارت آفت موثر تر میباشد.

بر اساس مطالعه مرتضویها خروج حشرات کامل این آفت در شرایط ورامین۲۰_۳۰ روز طول میکشد و حشرات کامل با جمعیت انبوه روی گلهای هویج بذری قرار گرفته و به تغذیه می پردازند و بدین جهت با جمع آوری و انهدام این حشرات می توان با آن مبارزه نمود به عبارت دیگر با کشت هویج بذری در کنار باغ های آلوده و ایجاد تله می توان حشرات کامل این آفت را آشکار نمود.