سوسک سیاه گندم

Zabrus tenebrioides Goeze

Carbidae, Col

Eng. Wheat ground beetle

سوسک سیاه گندم یکی از آفات مهم گندم، جو و چاودار بالاخص در بیشتر کشورهای اروپائی می باشد. لارو این آفت به بوته های جوان حمله کرده و مخصوصا از بذور تندش یافته و برگها و ساقه هائی که به تازگی تشکیل شده اند تغذیه می نماید. لاروها روزها در عمق ۲۰-۳۰ سانتیمتری خاک بسر برده و شبها خارج شده و به گیاهچه ها حمله می کند. این سوسک در اروپا بیشتر روی چمنها و مراتع فعالیت داشته و از آنجا مزارع غلات مجاور را مورد هجوم قرار می دهد.

حشره کامل سوسک نسبتا بزرگی به طول ۱۲-۱۵ و عرض ۶ میلیمتر می باشد. رنگ آن سیاه براق و قسمت تحتانی بدنش کمی روشن تر و مایل به قهوه ای تیره است. سر آن بزرگ و سیاه، شاخکها کوتاه و نازک و به رنگ قهوه ای مایل به قرمز و چشمها دارای رنگ بور روشن می باشد. پشت سینه اول عريض و محدب و تقریبا شبیه مربع مستطیلی است که طرفین آن در بالا کمی منحنی می شود. بالپوشها طویل و بسیار محدب هستند و روی سطح آنها تعدادی خطوط موازی از بالا به پائین دیده می شود.

پنجه های پا ۵ مفصلی و در پاهای جلوئی سه بند اول پنجه ها بسیار عریض و کم ارتفاع، بند چهارم کوچک و بند پنجم طويل است و بیک ناخن دوشاخه ای ختم می شود. در انتهای ساق پاهای جلو در سمت داخل دو خار دراز و مشخص وجود دارد. کلیه ساقها و پنجه های پا به رنگ قهوه ای مایل به قرمز است. لارو این آفت پس از رشد کامل ۳۰-۳۵ میلیمتر طول دارد. رنگ عمومی بدن سفید مایل به زرد بوده و سروسینه آن خرمائی مایل به قهوه ای است. روی پشت سینه سوم حلقه های اول تا هشتم شکم نیز لکه های بزرگ عریض بهمین رنگ دیده می شود. حلقه نهم با دو استطاله کوچک که اندازه آنها از نصف طول حلقه مزبور تجاوز نمی کند ختم شده است. این استطاله ها دندانه دار و تیره رنگ می باشد (دواچی، ۱۳۳۳).

سوسک سیاه گندم در ایران در اطراف تهران، گرگان، استان خراسان بالاخص در بجنورد و سبزوار انتشار دارد و احتمالا در سایر استانهای مرکزی و شمالی نیز وجود دارد. کشورهای اروپائی آلوده به این آفت نیز شامل رومانی، ایتالیا، فرانسه، آلمان، انگلستان، اسپانیا، سوئد و شوروی سابق و همچنین ترکیه، عراق و سوریه می باشد. لارو این سوسک در پائیز و بهار در زیر خاک زندگی می کند و شبها خارج شده و از برگهای جوان غلات تغذیه می نماید. حمله لارو معمولا بطور لکه ای و بیشتر در نقاطی است که سال قبل دسته های بریده گندم و جو روی زمین قرار داشته اند.

این طرز خسارت در مزارع گندم و جو نواحی ساوجبلاغ و شهریار مشاهده شده است. لاروها تمام قسمت پارانشیم برگ را می جوند و رگبرگهای بزرگ را باقی می گذارند. حشره کامل در اواخر بهار و اوائل تابستان موقعی که دانه های غلات سفت می شوند روی خوشه می آید و از آنها تغذیه می نماید ولی در هر حال خسارت اصلی و عمده آفت مربوط به مرحله لاروی آنست (دواچی، ۱۳۳۳). هر لارو می تواند ۱۰۰۰۰ میلیمتر مربع برگ را که معادل ۲۵ بوته گندم است در حرارت ۱۸ – ۲۰ درجه سانتیگراد مورد تغذیه قرار دهد.

سوسک سیاه گندم زمستان را معمولا به صورت لارو زیر خاک بسر می برد و در اوائل بهار از خاک خارج شده و پس از مدتی تغذیه در عمق ۱۵-۲۰ سانتیمتری تبدیل به شفیره شده و حشرات کامل آن در اواخر بهار و یا اوائل تابستان ظاهر می گردند. در سبزوار ظهور حشرات کامل اوائل تیرماه در مزارع گندم مشاهده می شوند.

سوسکها روزها را در زیر کلوخه ها و علفهای هرز مخفی شده و هنگام شب به تغذیه از برگها و دانه های نرم گندم می پردازند. در موقع برداشت گندم سوسک ها بیشتر روی دسته هائی که روی زمین برای خرمن قرار داده می شود ملاحظه می گردند. از اواسط تابستان جفتگیری و تخمریزی حشره شروع می شود و حشره ماده تخمهای سفید رنگ خود را در دسته های ۱۰-۲۰ تائی و جمعا به تعداد ۸۰-۱۰۰ عدد در خاک قرار می دهد.

حشرات ماده معمولا در محل هائی که دسته های گندم روی زمین است یا در محل خرمن تخمریزی می نمایند. اگر تابستان فوق العاده گرم باشد عده ای از سوسکها ممکن است در شکاف زمین و زیر خاک پناهنده شوند و تا بهار سال بعد باقی بمانند. تخمها پس از ۲-۳ هفته تفريخ و لاروهای جوان زرد رنگ ظاهر می شوند. لاروها زیر خاک لانه هائی به شکل دالان برای خود حفر می کنند و به وسیله سوراخ کوچکی با سطح خاک ارتباط دارند. تمام روزها در لانه زیرزمینی مخفی هستند و شبها خارج می شوند و از برگ غلات جوان پائیز که تازه سبز کرده است تغذیه می کنند. گاهی نیز برگ غلات را به داخل لانه می کشند و همانجا به تغذیه می پردازند.

فعالیت لاروها با بروز سرمای شدید و یخبندان زمستان متوقف می شود، ولی اگر زمستان معتدل باشد همچنان ادامه خواهد داشت. لاروها زمستان برای حفظ خود در برابر سرما، بعمق ۳۰-۴۰ سانتیمتری زیر خاک رفته و از اوایل بهار بالا می آیند و فعالیت خود را با شدت بیشتری آغاز می نمایند. سوسک سیاه گندم فقط یک نسل در سال دارد (دواچی، ۱۳۳۳). در زمینهای آلوده بایستی بمدت حداقل دو سال اقدام به کشت گندم و جو ننمود. چنانچه تراکم لارو آفت در هر متر مربع زمین ۲-۳ عدد باشد مبارزه شیمیائی باید فورا انجام گردد. برای مبارزه با لاروهای خاکزی آفت مزبور می توان از گرانول سموم دیازینون و یا گوزاتیون استفاده نمود.