خرطوم کوتاه چغندرقند

.Conorrhynchus brevirostris Gyll

.Syn. Temnorrhynchus brevirostris Gyll

.Curculionidae, Col

خرطوم کوتاه چغندر قند یا آفت خال سیاه که از سال ۱۳۴۰ در مزارع چغندر ایران دیده شده است، در اصفهان به آن سنگ برداری، در شیراز تحت عنوان خزوک و در کرمان به آن سنگ بردار یا سنگ سر و در مشهد، کرج و بیرجند آهوبره، کرخ شور و کرخ نی زن گفته می شود. حشره کامل این آفت سوسکی است باریک و دراز اندام به طول ۱۰-۱۶ میلیمتر رنگ عمومی بدن خاکی و پوشیده از پرزهای قهوه ای مایل بخاکستری می باشد. خرطوم آن کوتاه و در محل اتصال سینه به شکم خال های کوچک سفید رنگی دیده می شود. تخمها در زیر پولک سیاه رنگی که حشره ماده با ترشح بزاق خود ایجاد می کند قرار دارند و بهمین سبب آفت خال سیاه گفته می شود. لارو حشره قوسی شکل، بدون پا و سفید رنگ و سر آن قهوه ای یا زرد روشن است. اندازه لاروهای کامل به حدود ۱۵ میلیمتر می رسد. شفیره به رنگ سفید و طول آن حدود ۱۴ میلیمتر است، شكل شفیره شباهت زیادی به حشره کامل سرخرطومی دارد. شفیره ها درون گهوارهای بیضی شکل گلی در داخل خاک پای بوته های چغندر تشکیل می گردند(دواچی و خیری، ۱۳۴۳ خیری، ۱۳۴۵). سرخرطومی ریشه چغندر در تمام مناطق چغندرکاری ایران وجود دارد و شیوع آن بیشتر در خراسان، فارس، میاندوآب، اصفهان، کرمان و کرج مشاهده شده است.

این حشره فقط به چغندر قند و از بین علفهای هرز بیشتر به سلمه، شور و خرفه حمله می کند. نحوه خسارت بدین ترتیب بوده که به محض سبز شدن چغندرقند در بهار حشرات کامل ظاهر می گردند و دو برگ اولیه چغندر را که تازه سبز شده و سر از خاک بیرون آورده است مورد تغذیه قرار می دهند. طرز خسارت باین ترتیب است که سرخرطومی خود را به بوته جوان چغندر چسبانیده و از یک طرف شروع بخوردن برگ می کند، به طوریکه برگ به شکل داس در می آید. در بعضی از مناطق که آفت شدت دارد و تعداد سرخرطومی ها در واحد سطح زیاد است مزرعه را بکلی درو می کنند که احتیاج به واکاری پیش می آید. طرز خسارت لارو نیز بدین نحو بوده که از زیر خالهای سیاه که روپوش تخم است لارو زرد رنگ کوچکی از تخم بیرون می آید که قسمت زیر برگ را جویده روی زمین می افتد و بتدریج داخل خاک بطرف ریشه چغندر می رود و شروع بخوردن از ریشه می کند و در نتیجه باعث پژمردگی و زرد شدن و بالاخره خشکیدن بوته می گردد. برای از بین رفتن بوته جوان چغندر یک لارو هم کافی است ولی در بعضی سالها که آفت شدت دارد تا ۱۴ عدد لارو هم روی یک ریشه دیده شده است. کرمهای این آفت چون پا ندارند نمی توانند در داخل خاک حرکت کرده و از ریشه ای به ریشه دیگر بروند و فقط همان ریشه مورد حمله را از بین می برند (خیری، ۱۳۴۵).

این آفت زمستان را به صورت حشره کامل و لارو در زیر کلوخهها و داخل خاک و ریشه های باقیمانده بسر می برد. چنانچه در زمستان هوا مساعد باشد آفت را به همه شکل می توان دید. اوایل بهار که هوا گرم شد سرخرطومیها از پناهگاه زمستانی خود بیرون می آیند و بطرف مزارع چغندر که تازه سبز گردیده و دوبرگی هستند می روند. موقع ظهور حشرات کامل در بهار بسته بشرایط آب و هوایی نظیر کرج تقریبا از نیمه دوم فروردین ماه است ولی به طور کلی موقع بروز این آفت وقتی است که چغندر تازه سبز شده باشد. حشرات کامل روزها از چغندرهای تازه سبز شده تغذیه می کنند و آن تعدادی که به صورت لارو باقیمانده بودند تبدیل به شفیره و سپس حشره کامل گردیده و بدنبال حشرات کامل اولی وارد زراعت چغندر میگردند و بهمین جهت است که پیدایش این آفت در مزارع چغندر تدریجی می باشد.

سرخرطومیها روزهای آفتابی و گرم فعالیت می کنند و در روزهای بارانی و ابری حرکت و تغذیه، جفتگیری و سپس تخمریزی را شروع می کنند. تخمها در اول بهار روی دو برگ اولیه و دمبرگها گذاشته می شود، باین ترتیب که سرخرطومی ابتدا با خرطوم خود حفره کوچکی در برگ ایجاد می کند و سپس برمی گردد و یکعدد تخم در داخل آن می گذارد و بعد روی آنرا با ترشح مخصوص دهان می پوشاند. به طوریکه تخم به صورت یک خال روی برگها دیده می شود. رنگ خالها ابتدا سبز و بعد سیاه می گردند. تعداد خالهای سیاه روی هر بوته جوان چغندر بسته به شدت و ضعف آفت فرق می کند و گاهی تا ۱۵ عدد و بیشتر هم دیده شده است. در حدود ۱۰ روز بعد از داخل هر تخم کرم کوچک زرد رنگی خارج می گردد که یک الی دو روز در همان محل از برگ تغذیه و قسمت زیر برگ را سوراخ می کند و بعد بر روی زمین می افتد و داخل خاک بطرف ریشه چغندر می رود. لاروها وقتیکه به ریشه چغندر رسیدند اول برای خودشان لانه ای از گل شبیه کوزه در مجاورت ریشه درست می کنند و بتدریج از ریشه مزبور تغذیه می کنند و باعث نابودی بوته چغندر می گردند.

دوره زندگی لارو حدود ۷۰ روز طول می کشد که پس از آن در همان لانه تبدیل به شفیره میگردد. دوره شفیرگی قریب ۱۵ روز طول می کشد تا حشرات کامل خارج گردند و اینموقع در آب و هوایی نظیر کرج تقریبا اوایل تیرماه است. حشرات کامل با شکستن لانه های گلی از زیر خاک خارج می گردند و زیر کلوخه ها و بوته ها پنهان می شوند و چنانچه شرایط آب وهوا مساعد باشد مجددا شروع به تخمریزی می کنند و تخمها در نسل دوم بیشتر روی دمبرگها و طوقه نبات قرار داده می شود و لاروها پس از خروج از تخم روی خاک می افتند و داخل ریشه فرو می روند و تا چندین عدد لارو در داخل یک ریشه مشاهده شده است. البته چون ریشه های چغندر در نسل دوم و یا سوم آفت بقدر کافی رشد کرده است ممکن است بوته ها از بین نروند ولی وزن ریشه و مواد قندی آن بمقدار زیادی کاهش می یابد. خرطوم کوتاه می تواند در شرایط مساعد تا سه نسل در سال تولید کند ولی در مناطق سردسیری یک نسل بیشتر ندارد و مهمترین خسارت در نسل اول بزراعت چغندر وارد می گردد (خیری، ۱۳۴۵).

بهترین راه مبارزه با این آفت نابود کردن حشرات کامل در بهار است که موفق به تخمریزی و تغذیه از بوته های جوان چغندر نگردند. تشخیص موقع مبارزه با این آفت در مزارع چغندر آسان است زیرا بلافاصله پس از سبز شدن چغندر و بازدید همه روزه چنانچه حشرات کامل سرخرطومی یا خسارت آنها و یا اولین خال سیاه در مزرعه مشاهده شد باید بلافاصله اقدام به مبارزه کرد. عملیات مبارزه زراعی علیه این آفت بشرح زیر است: شخم عمیق پس از برداشت محصول برای از بین بردن لاروهائیکه در زمین باقیمانده است، وجین و از بین بردن علفهای هرز در بهار که پناهگاه این آفت هستند، عدم کشت چغندر در زمینهای شنی که آب را نگهداری نمی کنند و آفت می تواند بخوبی در آنها فعالیت کند، آبیاری مرتب و بموقع زراعت جهت نامناسب ساختن محیط فعالیت برای آن و بالاخره در مناطقی که این آفت شدت دارد سعی گردد در اول بهار و در اولین فرصت حداقل چندین مزرعه چغندر فواصل مختلف کشت گردد که تله هایی برای این آفت باشند و این مزارع را مرتبا بازرسی و حتی برای دو تا سه مرتبه سمپاشی کنند.

اقدامات مذکور تأثیر زیادی در پائین آوردن مقدار آفت و جلوگیری از خسارت آن دارد و در بعضی از مواقع با بکار بردن آنها حتى احتياج به مبارزه شیمیائی هم پیدا نمی شود. ولی چنانچه با وجود این اقدامات آفت در مزرعه بروز کرد و تعداد آن زیاد گشت ناچار باید اقدام به مبارزه شیمیائی نمود که می توان یکی از سموم ذیل را بکار برد(خیری، ۱۳۷۰).

١ – کارباریل ۴۸٪ مایع سولوبل 5 لیتر در هکتار

۲ – کارباریل ۸۵٪ پودر و تابل 3 کیلو در هکتار

3 – فوزالون ۳۵٪ امولسیون 2/5 تا 3 لیتر در هکتار

۴- اتریمفوس ۵۰٪ امولسیون 1/5 لیتر در هکتار