کرم میوه خوار خرما
.Batrachedra amyraula Meyr
.Cosmopterygidae, Lep
Eng. Lasser date moth
کرم میوه خوار خرما که به انگلیسی شب پره کوچک خرما گفته می شود، یکی از آفات مهم خرما در ایران است و اختصاصاً روی این میزبان و نخل زینتی وجود دارد. در نواحی جنوب کشور، زارعی به این آفت حمیره یا سرخه می‌گویند. لاروهای سنین مختلف آفت مزبور از میوه های جوان و نارس خرما تغذیه می‌کنند و باعث ریزش آنها می‌شوند. ریزش میوه های خرما از۱۲_۱۵ روز پس از تلقیح شروع شده و تا وقتی که دانه ها را رطب می شوند ادامه می یابد. طرز خسارت بدین قرار است که در بهارموقعیکه میوه های خرما به اندازه نخود شدند، لارو ها هجوم می آورند و ابتدا با تنیدن تار، خود را روی میوه مستقر ساخته، سپس قسمت انتهایی میوه خرما نزدیک کاسبرگ و گاهی نیز از وسط کاسبرگ، دانه را سوراخ کرده و از گوشت میوه تغذیه می‌کنند.
تغذیه لارو تنها از گوشت نیست بلکه لارو قسمتی از هسته خرما و جنین را نیز قبل از اینکه سخت و خشبی گردد میخورد و در نتیجه ارتباط غذایی میوه و هسته بادم خوشه قطع و رنگ میوه تغییر می یابد. رنگ میوه های خرما به تدریج از سبز روشن تیره شده و سپس به صورت قهوه‌ای متمایل به قرمز درآمده و ساقط می شوند. به همین مناسبت اهالی جنوب این آفت را هم حمیره یا سرخه می‌گویند. تغذیه لارو از هسته در دورانی صورت می گیرد که هسته خرما خشبی نشده و میوه آن به درشتی فندق و یا به اصطلاح محل پودیز شده باشد.
پس از طی این دوره که میوه خرما شروع به رسیدن کرده و مراحلی را به نام دوره خارک و رطب می گذراند، کرم فقط از گوشت آن تغذیه می کند. زیان آفت به گوشت و هسته خرما در نسل های اول و دوم بوده و در نسل سوم هسته دیگر آسیب نمی بیند. هر لارو در دوره زندگی خود از ۳ تا ۵میوه تغذیه و آن ها را ساقط می نماید. مردم جنوب خرما های ریخته شده را جمع آوری و به تصور اینکه زودرس هستند برای مصرف به نام پودیز در بازار به فروش می رسانند. آلودگی میوه های خرما را از روی سوراخ و تار کوچکی که روی میوه قرار دارد می توان به خوبی تشخیص داد.
میزان خسارت کرم میوه خوار در مناطق خرما خیز کشور متفاوت است و از ۲۰ تا ۷۰ درصد تغییر می کند. حداکثر خسارت در دوره ای است که دانه ها در مراحل رشدی پودیز و خارک می باشند. برای مثال چنانچه زیان آفت را در نخلستانی۵۰% در نظر بگیریم ۱۰ درصد ریزش میوه متعلق به دوره ای است که دارای حجمی حدود نخود یا به اصطلاح جبنوک شده و ۳۰ درصد دیگر در مراحل پودیز و خارک و ۱۰ درصد مابقی خسارت یا ریزش میوه ها در مراحل بین خارک و رطب خواهد بود. زیان کرم میوه خوار در تمام واریته های خرما یکسان نیست. در استان خوزستان واریته استعمران که از نظر مواد قندی غنی تر از سایر واریته‌های آن ناحیه است، نسبت به کرم میوه خوار حساس تر است و نیز نخلستان‌های جوان و باغهای دارای ارقام پاکوتاه از نخلستان های قدیمی و ارقام پابلند خسارت بیشتری می بینند.
میوه خوار خرما در کشورهای خرما خیز جهان ازقبیل عربستان سعودی، مصر، هندوستان ،عراق و ایران وجود دارد. در ایران آفت مزبور تقریباً در تمام نواحی خرما خیز استان‌های خوزستان، فارس، بلوچستان، کرمان ، اصفهان، یزد، هرمزگان ، قصرشیرین و مهران انتشار دارد. شب پره کرم میوه خوار خرما با بالهای باز۱۱_۱۳میلیمترو عرض۶_۸میلیمتر طول دارد.
رنگ حشره خاکستری مایل به سفید همراه با پولک های نقره ای می باشد. در سطح بدن نقطه های کوچک قهوه ای و در انتهای شکم یک دسته موی سفید مایل به بور دیده میشود. سر پروانه بزرگ چشمها مرکب و به رنگ قهوه ای، شاخکها نخوش و بندهای بسیار کوچکی دارد که تعدادشان از یکصد عدد تجاوز می‌کند. شاخکها در کناره بالای چشم ها قرار گرفته و طول آنها به اندازه دو سوم درازی بدن حشره است. روی پشت سینه اول پروانه پولک های بلند قهوه ای مایل به خاکستری دیده میشود. روی بالهای رویی یک نوار طولی از پولکهای سفید مایل به بور و اطراف آن دو نوار قهوه‌ای کوچک وجود دارد. عرض بالهای رویی در قاعده کمی عریض و به تدریج که به راس بال منتهی می شود باریک تر و نوک تیز می گردد.
در کناره های بالا و پایین بالپوش ها موهای خاکستری رنگ مایل به بور وجود دارد. کناره بال های زیرین از ریشه‌های دراز خاکستری رنگ پوشیده شده است. مهمیز انتهای ساق پاهای عقب و وسطی بلند ومهمیز خارجی آن بلندتر از داخلی است. پاهای جلویی مهمیز های بسیار کوچکی دارد. پالپها از ۱۰ بند تشکیل و در وسط آن خرطوم قرار دارد. طول خرطوم از انتهای ران جلو کمی تجاوز می‌کند. در وسط ساق پای عقبی دو زائده مهمیزمانند یافت میشود که زائده خارجی طولش دو برابر و نیم زائده داخلی است.رنگ تخم شب پره سفید شیری،شکل آن کروی و حدود یک میلیمتر قطر دارد.اندازه لارو کامل ۱۰_۱۲ میلی متر، رنگ آن سفید مایل به زرد، بدن کمی صاف و کمی براق است. روی حلقه های بدن مخصوصا نیم حلقه های شکمی موهای کمی دیده میشود. در انتهای حلقه آنال تعداد موها بیشتر است.
رنگ سر لارو زرد مایل به قهوه ای است. به جفت پای صدری از سه مفصل تشکیل یافته و ناخن در قاعده زائده دندانه ای شکل دارد. تعداد حلقه های شکم ۹ عدد و در روی حلقه های سوم تا ششم دو جفت پای دروغی قرار گرفته که در سطح هر یک۲۰_۲۴عدد قلاب وجود دارد. تعداد قلاب های پای انال۱۳_۱۵عدد است. اندازه شفیره ۱۵ میلیمتر، شکل بیضی و دو سر آن کشیده و به رنگ زرد است. در روی خوشه های خرما و در بین تار و کرکهای تنیده لارو ها به حال مجتمع دیده می شود.
پروانه میوه خوار خرما
کرم میوه خوار خرما زمستان را به صورت لارو بالغ درون پیله سفید رنگی در لایه درزهای موجود روی درخت خرما می گذراند. در اوایل بهار لاروها تبدیل به شفیره شده و پروانه‌های نسل اول در مناطق خرما خیز کشور در بهار هنگامی که درجه حرارت متوسط روزانه به ۱۸ الی ۲۰ درجه سانتیگراد می‌رسد و گرده افشانی خرما شروع میشود ظاهر می گردند. دوره زندگی این پروانه‌ها ۵الی۸ روز است. در این مدت حشرات بالغ از گرده های خرما تغذیه و پس از جفت گیری ماده ها به طور انفرادی تخم ریزی می کنند. محل تخم گذاری روی انشعابات خوشه دم میوه و بالاخره اطراف برگچه ها و در قاعده تاج درختان می باشد. دوره تفریخ تخم هفت روز است.
پس از انفجار تخم، لارو از آن خارج و به شکوفه و میوه های جوان حمله می کند. لارو ضمن تغذیه تار تنیده و وسیله تار خود را روی میوه در کنار کاسبرگ مستقر و سپس میوه را سوراخ نموده و به طرف جنین هسته خرما می رود. دوره زندگی لارو آفت ۱۵ روز است. لاروها پس از طی این مدت بالغ شده و با تنیدن تار های ابریشمی شفاف در لابلای غلاف و انشعابات خوشه خرما گاهی لیف یا حصیر تنه درخت واقع در تاج و قاعده برگچه ها شفیره می گردند. دوران شفیرگی آفت۸_۱۰ روز بوده و دور کامل زندگی حشره ۳۵ تا ۴۰ روز است. در استان خوزستان ظهور پروانه نسل اول در اردیبهشت ماه بوده و همه جا در نخلستان‌ها ریزش میوه ها مشاهده می گردد. پروانه های نسل دوم در اواخر اردیبهشت ماه و نسل سوم از اواسط تیرماه به بعد ظاهر می گردند.
فعالیت و کثرت جمعیت لاروهای نسل سوم به اندازه لاروهای نسل اول و دوم نیست زیرا در این موقع سال در مناطق جنوبی ایران درجه حرارت روزانه به ۴۵ درجه سانتیگراد می‌رسد. لاروهای نسل سوم پس از بلوغ تولید پیله نموده و در لابلای لیف یا حصیر و قاعده برگچه های خرما از اواسط تابستان تا اسفندماه به حالت لاروی زمستان‌گذرانی می‌کنند. بدین‌ترتیب کرم میوه خوار خرما سه نسل در سال دارد. در رابطه با دشمنان طبیعی این آفت متذکر میشود که در مناطق خرما خیز ایران سه نوع زنبور پارازیت وجود دارند که از لاروهای میوه‌خوار خرما تغذیه و یا اینکه آن را شکار می نمایند.
در استان بلوچستان خسارت کرم میوه خوار خرما زیاد است و بعضی از سالها تا۹۰% محصول می‌رسد و اهالی برای جلوگیری از ریزش دانه‌های خرما چند روز پس از تلقیح به وسیله الیاف حصیری شکل تنه خرما خوشه ها را می پوشانند و پس از۳۰_۴۵ روز باز می‌کنند. در این مدت حشره بالغ نمی تواند روی خوشه و دانه‌های خرما تخم ریزی نماید و در نتیجه محصول خرما از انهدام و ریزش حفظ می گردد و بدین طریق علیه آفت مبارزه مکانیکی میشود. در امر مبارزه شیمیایی علیه میوه خوار خرما آزمایشات متعددی توسط غریب و همچنین غریب و جزایری در خوزستان به عمل آمده است که ذیلاً به ذکر خلاصه نتایج آنها پرداخته میشود:
بهترین زمان سمپاشی نوبت اول علیه آفت مزبور۷_۱۰ روز پس از تلقیح خرما و نوبت دوم۴_۵هفته پس از سمپاشی اول است. با توجه به آزمایشات انجام شده سمپاشی با یکی از سموم زیر توصیه می شود:
۱_سوپراسید 40درصد به نسبت 1/5در هزار.
۲_نزاگان80درصد به نسبت1/5در هزار.
۳_رکسیون46/5درصد به نسبت1/5در هزار.
۴_سوین85 درصد به نسبت 3 در هزار باضافه یک سم کنه کش.
