کرم سیب                                                                           

.Laspeyresia  pomonella  L

,.Syns.  Carpocapsa  pomonella  L., Cydia pomonella  L                                                                

.Enarmonia pomonella  L.,  Olethreus pomonella Hb                                                                    

.Olethreutidae, Lep                                                                                                                               

Eng. Codling moth                                                                                                                                

Ger. Apfelwickler                                                                                                                                  

کرم سیب یا تخم خوار سیب یکی از آفت مهم و کلیدی درختان سیب است که انتشار جهانی دارد. زادگاه کرم سیب آسیا بوده و از این قاره به اروپا و سپس به سایر نقاط جهان انتقال یافته و اولین بار در سال ۱۷۵۰ میلادی در کشور انگلستان شناسایی شده است. در ایران ابتدا افشار در سال ۱۳۱۶ آفت مزبور را در کتاب خود شرح داده است. درختان مورد حمله کرم سیب شامل سیب،به،گلابی، زردآلو، گردو، خرمالو، گوجه، آلو، آلبالو، بادام و انار میباشد. کرم سیب در واقع لارو شب پره کوچکی است که به درون میوه میرود و از گوشت و دانه‌های آن تغذیه می نماید.

بیشتر میوه هایی که در همان مراحل اولیه رشد مورد حمله آفت قرار می گیرند می ریزند و آنهایی هم که روی درخت باقی می مانند، در اثر فضولات حشره و عوامل فاسد کننده از قبیل قارچ ها و باکتری ها غیرقابل استفاده می گردند. میزان خسارت کرم سیب در ایران بر حسب ریال دقیقاً تعیین نگردیده ولی رجبی و همکارانش درصد آلودگی میوه ها را به این آفت در باغ های آلوده حداکثر تا ۹۸ درصد نیز گزارش نموده اند. از نظر شدت خسارت روی نباتات مختلف سیب در درجه اول اهمیت بوده و پس از آن گلابی و به قرار دارند.

نسل اول سیب معمولاً قادر به وارد آوردن خسارت به میوه به نیست و به عبارت دیگر نسل دوم و به ویژه نسل سوم آفت به این نبات حمله می نماید. نکته‌ای که در مورد کرم سیب از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است این است که این آفت تقریبا هر سال درختان میوه دانه دار و مخصوصاً سیب را در سراسر کشور با جمعیتی قابل ملاحظه مورد حمله قرار داده و خسارت آن از حد قابل قبول اقتصادی تجاوز می نماید و این چنین است که این حشره به صورت آفتی کلیدی در آمده به طوری که اقدامات پیش آگاهی در قالب مبارزه تلفیقی را بر علیه آن الزامی می نماید.

برای تعیین درصد خسارت به این ترتیب عمل می شد که ده درخت را در نقاط مختلف با توجه به شرایط متفاوت آن انتخاب کرده و به محض شروع  ریزش میوه هفته ای  یکبار تمام میوه های ریخته شده در پای آنها را جمع‌آوری کرده و تعداد سالم و آلوده به کرم سیب را)با لارو و بدون لارو) تعیین می نماید. این کار تمام هفته ها و تا زمان برداشت میوه ها ادامه یافت و سپس در موقع برداشت تمام میوه های روی درختی را نیز از نظر سالم و آلوده به کرم سیب را (بالارو و بدون لارو) تعیین می نمایند.

به طوری که در بالا اشاره شد، کرم سیب یک آفت کوسموپولیت (Cosmopolit) یا همه جا گیر بوده و در تمام جهان انتشار دارد. در ایران نیز این آفت در اکثر مناطق میوه خیز کشور شیوع دارد و کمتر باغ سیب می‌توان یافت که مورد حمله این آفت نباشد.

حشره کامل کرم سیب، شب پره کوچکی است، به رنگ قهوه ای متمایل به خاکستری که از آن با بالهای باز۱۵_۲۰میلیمترو طول آن ۸_۱۰میلیمتر است. بالهای جلوئی به وسیله خطوط قهوه ای روشن مخطط شده ودر انتهای هر یک از آنها یک لکه درشت به رنگ قهوه ای تیره دیده می شود. بالهای عقبی سفید مایل به خاکستری و در حاشیه دارای موهای بلند و نقره ای رنگ است. بالهای شب پره در حالت استراحت به صورت شیروانی و شاخک های آن به سمت عقب خمیده است . وجه تمایز حشره کامل نر از ماده گذشته از عضو تناسلی وجود یک  لکه کوچک مستطیلی سیاه در سطح زیرین بالهای روئی پروانه نر می باشد.    Frenulumنیز در پروانه نر از یک سیخک به رنگ قهوه ای تشکیل شده در حالیکه در پروانه ماده Frenulum به ۳_۴سیخک مشخص تقسیم گردیده است.

تخم این پروانه عدسی شکل  که به طور محسوسی بیضوی شده است . عرض آن0/92-1 و طول آن1/1-1/3 میلیمتر می باشد. پوسته تخم به شکل بسیار ظریفی مشبک است . در اوائل بی رنگ و مات بوده و پس از گذشت یک سوم از زمان لازم برای دوره جنینی حلقه ای قرمز روی آن ظاهر می گردد. کپسول سیاه سر لارو را می توان از یک تا دو روز قبل از تفریخ از ماوراء پوسته تخم مشاهده نمود لارو سن یک به طول1/3-1/4میلیمتر وبه رنگ سیاه متمایل به سفید با کپسول سر به رنگ سیاه می باشد.این لاروها با ایجاد شکاف جانبی از تخم خارج می شوند .

طول لارو پس از رشد کامل تا 20/5 میلیمتر می رسد. رنگ آنها سفید مات با زمینه ارغوانی کمرنگ بوده و لارو های نر یک جفت تخمچه به رنگ تیره در حلقه پنجم شکم  (نیم حلقه پشتی) واز ماوراء جلد قابل رویت می باشند.پاهای شکمی دارای ۲۸-۳۵ عدد قلاب بوده در حالیکه قلابهای پاهای مقعدی ۱۵-۲۵ عدد است. کرم سیب معمولاً دارای ۵ سن لاروی است ولی اگر لاروها از تغذیه کافی برخوردار نباشند ممکن است تا ۸ سن لاروی نیز ایجاد نمایند. شفیره به رنگ قهوه ای روشن تا قهوه‌ای تیره و به طول 8/5-10/5 میلیمتر است. مفصل های دوم تا هفتم شکم دارای دو ردیف و خوار ظریف در قسمت پشتی بوده که در مفصل های هشتم و نهم فقط خارهای ردیف بالا به جای مانده اند.

در زمینه زیست شناسی و تعداد نسل کرم سیب در ایران اخیراً مطالعات وسیعی توسط کارشناسان مختلف منجمله انجام گردیده است . بر اساس تعداد نسل این آفت درمناطق مختلف میوه خیز کشور متفاوت و بدین شرح می باشد: درکرج،اصفهان و گرگان سه نسل که نسل سوم ناقص است، در اوین (تهران)دو نسل کامل و نسل سوم ناقص، در دماوند یک نسل کامل و نسل دوم ناقص و بالاخره در آذربایجان غربی یک نسل و نسل دوم ناقص است.

کرم سیب زمستان را به صورت لارو کامل می گذراند. بدین ترتیب قبل از آنکه لارو به حالت یاپوز یا خواب زمستانه برود، به پناهگاهائی از قبیل زیر پوست تنه درختان و یا در زیر کلوخه ها رفته و پیله ابریشمی محکمی می سازد و از پاییز تا بهار سال بعد را درون این پیله می گذراند.در مرحله یاپوز داخل پیله لارو قدری حالت خمیدگی پیدا کرده و سر و انتهای بدن نزدیک به هم قرار می گیرد و رنگ لارو از صورتی به سفید تغییر می یابد .در اوائل بهار و تقریباً همزمان با شکوفه کردن درختان سیب،لارو به شفیره تبدیل شده و همین که دوره به گل بودن درختان خاتمه می یابد ،دوره شفیرگی نیز تمام می شود.

نا گفته نماند که لارو قبل از به شفیره رفتن با قطعات دهان  خود در یک طرف پیله یک دهانه گردی را می برد تا بعداً پروانه بتواند به سهولت از این طریق خارج گردد.زمان ظهوراولین پروانه ها مصادف با ریزش آخرین گلبرگهای درختان سیب است و به تدریج تا مدت ۳_۴هفته شب پره ها ظاهر می شوند.فعالیت حشرات کامل در اوائل شب وپس از غروب آفتاب شروع می شود روزها به حالت استراحت روی تاج در ختان بسر می برند.شب پره های ماده بعداز جفتگیری تخمهای خود را روی برگ های نزدیک گلها ودر نسلهای بعد روی میوه ویا دم میوه بطور انفرادی یا۲-۳تائی قرار می دهند .فعالیت شب پره ها بستگی به درجه حرارت محیط دارد ودر مواقعی که حرارت شبانه از ۱۵ درجه سانتیگرا  کمتر باشد، تخمریزی متوقف می شود و معمولاً شب پره ها در حرارتهای بالاتر فعال تر بوده و تعداد تخم بیشتری قرار می دهند.

در شرائط مناسب هرپروانه  ماده تعداد ۸۰ تخم ظرف مدت ۱۰-۲۰ روز می گذارد. تخمهای کوچک و پهن و ابتدا شفاف وبه زحمت دیده می شود ولی بعداً حلقه قرمز رنگی در آن تشکیل می گردد.مدت رشد جنین تخم بر حسب درجه حرارت متفاوت و معمولاً ۱-۳ هفته طول می کشد سپس لاروهای جوان همزمان با فندقی اغلب میوه های سیب خارج شده و پس از مختصر تغذیه روی برگ ها داخل میوه های جوان می شوند. تعداد زیادی از این لاروها روی برگ ها سرگردان شده و قبل از ورود به میوه ها از بین می روند.

لاروهای نسل اول معمولاً از محل اتصال گل به میوه وارد میوه می شوند، در صورتی که لاروهای نسل های بعدی از هر نقطه میوه می توانند داخل گردند. لاروها لایه کوتیکول پوست میوه را خرد کرده و در اطراف سوراخ ورودی می‌ریزند و سپس از گوشت میوه تغذیه کرده و به تدریج دالانی به سمت دانه ها ایجاد کرده و از آنها نیز تغذیه می کنند.در اغلب موارد میوه های کرمو قبل از رسیدن کامل به زمین می افتند. در هنگام تغذیه فضولات لاروی به صورت دانه های قهوه ای نیمه جامد و مرطوب به خارج از میوه هد ریخته می شوند.لاروهای کامل سپس میوه ها را ترک کرده تا تبدیل به شفیره گردند.تعدا دی از آنهااز شاخه ها به پائین می خزندو بعضی دیگر با میوه های نارس پائین می افتندو تعدادی نیز از میوه ها خارج وبه وسیله تار ابریشمی که می تنند آویزان شده و روی خاک می افتند.لارو ها در خاک به صورت دایره ای به حرکت در آمده تا به تنه درخت ویا پناهگاه مناسب دیگری برخورد نمایند.

سپس در زیر این پناهگاه ها مخفی شده و شروع به تنیدن پیله می نمایند .معمولاًشفیرگی در زیر پوست درختان ،درمحل اتصال شاخه ها به تنه ویا داخل سوراخ هائی که وسیله حشرات چوبخوار قبلاً ایجاد شده صورت می گیرد وهمانطوریکه قبلاً اشاره شد،لاروها با ترشح  مواد ابریشمی اطراف خودپیله سفید رنگی درست کرده که بعداًدر داخل آن به شفیره وسپس به حشره کامل تبدیل می شوند.دوره شفیرگی برحسب شرائط آب وهوائی منطقه۱۰_۱۵روز طول می کشد.حشرات نسل دوم در اوائل تابستان ظاهر می شوند و چون جمعیت آفت در این نسل افزایش می یابد خسارت آن بسیار شدیدتر از نسل اول است.از آنجائیکه تاریخهای تخمریزی و خروج لاروهای جوان کرم سیب در نسلهای مختلف در تدارک برنامه مبارزه شیمیائی نقش عمده ای دارد،بدین جهت براساس مطالعات رجبی وهمکارانش تاریخ های مذکور بدین شرح ذکر می شود :در کرج حدود زمانی دوره تخمگذاری در نسل اول از ۶ اردیبهشت تا ۱۱ خرداد،در نسل دوم از ۸تا۱۲مرداد ودر نسل سوم از دوم تا ۱۶شهریور ماه می باشد.

امروزه در اکثر کشورهای جهان برای مبارزه با کرم سیب ،روش مبارزه تلفیقی به کار می رود.،بدین ترتیب که مبارزه شیمیائی،تنها راه مبارزه با آفت نبوده  وسعی میشود که از روشهای دیگر نیز استفاده شود واز طرفی همواره ترتیبی داده میشود که دفعات سمپاشی علیه آفت سیب ادغام وبه حداقل ممکن کاهش یابد.

در مبارزه تلفیقی با کرم سیب در باغهای ایران دو جهت کلی  را باید مورد توجه قرار داد،اول اینکه با حداقل دفعات سمپاشی حداکثر تلفات را به این آفت وارد آوریم که این خود با رعایت معیارهای پیش آگاهی و انجام سمپاشیها براساس ضوابط آن میسر خواهد بود.دوم اینکه باید تمام تلاش ممکن را معمول داریم تا بیشترین حمایت را از دشمنان طبیعی بنمائیم واین کار بدون شناخت هرچه بیشتر این دشمنان امکان پذیر نخواهد بود.در حال حاضردنیای گیاه پزشکی الزاماً به طرف نگرش همه جانبه به تمام عوامل زنده مجموعه های باغی،زراعی وجنگلی سوق داده می شود واگر ما خود را از این روش پیشرفته برخورد با آفات کنار کشیم هرچه بیشتر تیشه بر ریشه تعادل طبیعی موجود زده ایم.

خوشبختانه اخیراً شبکه های پیش اگاهی و مراقبت در کشور ما بیش از پیش انسجام می یابد واین خود وظیفه پژوهندگان را در جهت هرچه غنی تر کردن علمی این شبکه ها مهم می سازد مجهز کردن  شبکه هدی پیش آگاهی با داده های علمی وسپس درست پیاده کردن آنها تنها علاج موثر ومنطقی است که فعلاًدر کشور ما مطرح می باشد .علت اینکه ما چنین بحثی را در فصل کرم سیب انجام می دهیم اینست که این حشره یک آفت کلیدی بوده وگذشته از آن یکی از همه جا گیرترین و مهمترین آفات در ختان میوه سردسیری کشور ما به حساب می آید،مضافاً اینکه تقریباً هر ساله ودر همه جا میزان خسارت آن از حد قابل تحمل اقتصادی خسارت تجاوز می نماید ولذا ناچاریم که در بسیاری از موارد برنامه های مبارزه شیمیائی بر علیه مجموعه آفات درختان میوه سردسیری کشور را بر اساس آن تنظیم نمائیم.

مبارزه مکانیکی که در قدیم الایام نیز عمل می شده،شامل پاک کردن واز بین بردن پوسته های شل وشکسته روی تنه درختان می باشد،زیرا این محلها پناهگاه زمستانه لارو آفت می باشد .بستن نوار های مقوا زنبوری ویا گونی آغشته به موادی از قبیل بتانفتول بدور تنه درختان،موجب از بین بردن لارو هائی می شود که به لایه های این نوارها جهت زمستان گذرانی پناهنده می شوند. این روش معمولاً بعلت بالا بودن دستمزد کارگر گران تمام شده واز طرفی باغداران نیز تن به اجرای آن نمدهند.اخیراًنیز آزمایشاتی به وسیله کارشناسان مختلف خارجی در زمینه امکان عقیم کردن شب پره کرم سیب با استفاده از اشعه گاما صورت گرفته است.بدین ترتیب که شب پره ها را بر روی غذای مصنوعی پرورش داده وسپس تحت تاُثیر اشعه گاما قرار میدهند وآنگاه آنها را به وسیله هلیکوپتردر باغهای آزمایشی پخش می نمایند .

شب پره های نر که تحت تاُثیراشعه قرار گرفته باشند ،اگر با شب پره های ماده که در شرائط طبیعی وجود دارند جفتگیری کنند،تدریجاً تخمهائی که می گذارند اغلب عقیم مانده واز آن ها لاروی خارج نمی شود و اگر هم چند درصدی از تخمها تفریخ شوند،لاروهای حاصله توانائی نفوذ به داخل میوه سیب را نخواهند داشت.این روش نیز در مرحله آزمایشی بوده و لازمست جنبه های اقتصادی وعملی آن بررسی شود .روش دیگری که برای مبارزه تلفیقی وجلب حشرات کامل کرم سیب عمل می شود ،استفاده از فرمون های جنسی شب پره است ،که امروزه بطور مصنوعی نیز ساخته شده و مورد استفاده قرار می گیرد. این فرمون ها معمولاً مربوط به حشره ماده بوده و برای جلب حشرات نر در طبیعت می باشد.

موثرترین روش مبارزه علیه کرم سیب مبارزه شیمیایی است لازم است تاریخ های دقیق شب پره ها به تدریج صورت می‌گیرد تخم ریزی مداوماً روی میوه ها انجام می شود، لذا حفاظت دائم درخت ها با مبارزه شیمیایی ضرورت پیدا می کند

و چون حفاظت دائم نیز مستلزم مصرف مقدار زیادی سم بوده که هزینه تولید را بالا میبرد، بدین جهت با استفاده از وسایل و روش های متعددی از قبیل نصب تله های نوری و یا تله های فرمونی در باغها، تاریخ ظهور حشرات کامل را معین می نمایند. همچنین می توان با جمع آوری پیله ها و قرار دادن آنها در قفس هایی در باغات سیب تاریخ حداکثر ظهور پروانه را تعیین و اولین سمپاشی را شروع نمود. معمولاً زمان ظهور حشراتی که زمستان را گذرانده‌اند مصادف با۱۰_۱۴ روز پس از ریختن گل برگ هاست که بلافاصله باید سمپاشی شروع شود. در زمینه انتخاب بهترین سم علیه کرم سیب از سال ۱۳۴۴ تاکنون مطالعات زیادی توسط کارشناسان ایرانی انجام گردیده است.

با این که گوزاتین یکی از سموم موثر علیه کرم سیب در آزمایشات بوده است، هنوز هم سم مزبور به اصطلاح از رده خارج نشده و علیه کرم سیب توصیه می گردد. تاثیر سم گاردونا را روی کرم سیب با اندازه سوپر اسید و گوزاتیون می نویسند. حشره کش ایمیدان را که به صورت پودر ۵۰ درصد و تابل در بازار وجود دارد به میزان دو در هزار همراه با رسم استاندارد باسامی گوزاتیون (پودر و تابل ۲۰ درصد ) به میزان دو در هزار و بازودین(دیازودین به صورت پودرو تابل ۴۰درصدی) به نسبت ۲ در هزار علیه کرم سیب در آذربایجان به کار برده است و کارایی آن بعد از گوزاتیون و قبل از بازودین  تعیین شده است. در مناطق کوهستانی و سرد مانند آذربایجان که کرم سیب دو نسل در سال دارد، می توان با اجرای دو نوبت سم پاشی در نسل اول میزان خسارت را شدیداً کاهش داد.

بدین ترتیب که در ناحیه زنوز مرند در سال ۱۳۵۷ اولین آلودگی در ۱۴ تیر ماه بوده است با اجرای دو سمپاشی یکی در تاریخ ۱۸ تیر و دیگری در دوم مرداد، میزان آلودگی از 86/7 درصد به 2/8درصد رسیده است. بر اساس مطالعات اولین سمپاشی علیه کرم سیب در شرائط اصفهان ۷-۱۰ روز بعد از اوج پروانه در نسل اول و دومین سمپاشی آفت و سمپاشی های بعدی بر اساس نقاط اوج سایر نسل ها انجام می گیرد. ضمناً در مجموعه چهار نوبت سمپاشی علیه آفت توصیه شده است. سم مصرفی زولون ۳۵% به نسبت 2/5 در هزار بوده است. نتایج این آزمایش نشان می دهد که میزان آلودگی میوه ها در تیمار ۴ نوبت سمپاشی شده 3/71 ودر شاهد 97/06 درصد بوده است.