کرم ریشه خوار نیشکر
Pentodon idiota Herbst
Syn. Pentodon monodon Fabr
Scarabaeidae, Col
این آفت که به اسامی سوسک نیشکر یا سوسک ذرت نیز مشهور است در ایران ابتدا در سال ۱۳۱۷ توسط افشار در شمال از روی چغندرقند جمع آوری شده است. در بهار سال ۱۳۲۸ نیز این آفت همراه با قلمه های نیشکر مورد حمله از اهواز جمع آوری و توسط پروفسور چوراخین دانشمند روسی مشخص گردیده است. خسارت این آفت در اهواز و آهودشت در موقع جمع آوری تا حدود ۹۰ درصد بوده است و فرحبخش (۱۳۴۰) نیز می نویسد این سوسک درنواحی آذربایجان، سواحل بحر خزر، خوزستان و رفسنجان نیز شیوع دارد و میزبانهای آنرا، چغندرقند، نیشکر، هندوانه، خیار، پنبه، آفتابگردان، کنف، سوژا، گوجه فرنگی، سیب زمینی، ذرت خوشه ای، ذرت، گندم، مو، سیب، گلابی، توت، زردآلو، آلو، بلوط و پسته نام می برد. طرز خسارت این آفت بدین ترتیب بوده که لارو آن به ریشه و حشرات کامل به شاخ و برگ ساقه و اندامهای هوائی گیاه حمله می نمایند.
حشره کامل سوسکی است به رنگ بور متمایل به سیاه طول حشره ۲۰-۲۴ میلیمتر سر آن کوچک و چین دار است. شاخکها قرمز بور و دارای ده بند و سه بند آخر قطورتر می باشد. در وسط پیشانی یک برجستگی کوچکی قرار دارد. اسكوتلوم (Scutellum) دارای تحدب زیاد و لبه هایش گرد و از جلو باریک است. بالپوش در قاعده قدری عریضتر از اسكوتلوم و از طول لبه آخر شکم نمی رسد و بدین جهت قسمتی از شکم باز است.
در هر یک از ساقهای جلوئی از سمت خارج سه دندانه درشت و از داخل یک دندانه وجود دارد. طول لارو کامل ۴۰-۴۵ میلیمتر و رنگ سر آن احنائی و فکها سیاه رنگ می باشد. در فک چپ فوقانی یک دندانه وجود دارد. بدن لارو دارای ۱۲ حلقه و حلقه آخر از سمت پشت یک محوطه صاف دایره ای شکل را تشکیل می دهد. قسمت شکمی این حلقه در نمیه عقبی از تعداد زیادی موهای خمیده پوشیده است. به طورکلی لارو سوسک نیشکر به لاروهای سوسک .Onyctes nasicornis L شباهت دارد و فرق بين لارو این دو آفت بدین ترتیب می باشد که در سوسک نیشکر کوچکتر و زوج آخری مجاری تنفسی نسبت به سایر مجاری ریزتر و سوراخ آن محاط به تعداد زیادی موهای بسیار طویل بور رنگ می باشد. شفیره دو نوع سوسک مذکور به سهولت از هم متمایز هستند و در آخر شکم شفیره سوسک نیشکر دو برآمدگی کند که مستور از مومی باشد وجود دارد ولی برآمدگی آخر شکم شفیره O.nasicornis فاقد چنین موهائی است (چوواخین، ۱۳۲۸).
سوسک نیشکر یا سوسک ذرت در کلیه کشورهای جنوب شرقی اروپا و همچنین در نواحی جنوب شوروی و مناطق جنوب غربی سیبری شیوع دارد. انتشار و خسارت این آفت بیشتر در مناطق ذرت کاری می باشد. در ایران نیز به طوریکه در بالا ذکر گردید آفت در خوزستان، آذربایجان، سواحل بحر خزر، روی انواع محصولات و در زنجان توسط افشار از روی پسته جمع آوری شده است. طبق نظر چوواخین دامنه انتشار این آفت در ایران وسيع و از شمال تا مدار ۳۰ درجه در جنوب می تواند باشد. نحوه خسارت این آفت روی نیشکر تا حدودی شبیه خسارتی است که روی ذرت به وجود می آورد.
سوسک آفت در قسمت زیرزمینی قلمه های نیشکر از سنمت پهلو، حفره گود و یا آنکه سوراخ تقریبا گردی ایجاد می نماید و داخل ساقه شده مغز آنرا می خورد. گاهی آفت بدون آنکه در قسمت پهلو سوراخی ترتیب دهد، مستقیما از پائین قلمه شروع به خوردن مغز آن می نماید. حفره و سوراخی که آفت برای دخول در قلمه ایجاد می کند و همچنین راهروهائی که سوسک در درون ساقه تعبیه می نماید تماما از ذرات و به اصطلاح خاک اره چوب نیشکر مملو می باشند. قسمت قاعده نسوج چوبی که مستقیما به جدار سوراخ مدخل یا راهروهای داخلی چسبیده است جویده نشده و منتهی الیه آنها به ساقه نیشکر متصل می باشد. بر اثر خسارت وارده قسمت زیرزمینی قلمه نیشکر پوسیده و یا می خشکد و بالنتيجه این قبیل قلمه ها ریشه نداده و تباه می شود. لاروهای آفت نیز تقریبا مانند سوسکهای آن به نیشکر خسارت وارد می آورند (چوواخین، ۱۳۲۸).
این آفت زمستان را به صورت لاروهای سنین مختلف و حشره کامل در داخل خاک بسر می برد. حشرات کامل از اواخر اسفندماه ظاهر شده و مدتی بعد جفتگیری و سپس حشرات کامل هنگام غروب و شبها برای تغذیه پرواز می کنند. دوره فعالیت حشرات مزبور نسبتا طولانی و از بهار شروع شده تا آخر تابستان ادامه دارد. تخمریزی آن در اعماق ۵۔ ۲۵ سانتیمتری خاک به صورت تک تک و تدریجی صورت می گیرد و حشره ماده پس از تخمریز می میرد.
این آفت در سال یک تخمریزی نموده که از اواسط فروردین ماه شروع شده و حداکثر آن در ماههای تیر و مرداد می باشد. هر حشره ماده حداکثر ۵۵ عدد تخم می گذارد. دوره جنینی تخم ۳-۴ روز می باشد. این آفت هر ۱۵-۲۰ ماه یک نسل دارد. لاروهای این آفت اکثرا ناحیه پشته را نسبت به کف جوی آبیاری ترجیح می دهد. به علاوه آلودگی مزارع به صورت لکهای بوده و حشرات کامل معمولا مزارع کشت جدید را نسبت به مزارع دیگر جهت تخمریزی ترجيح می دهند. لاروها سرانجام تبدیل به شفیره شده و پس از دو هفته حشره کامل بیرون آمده ولی به سطح زمین نیامده بلکه زمستان را در حفره هائی که ترتیب داده اند تا بهار باقی می مانند (جمسی و همکاران، ۱۳۶۶).
برای مبارزه با این آفت در رابطه با روش زراعی جمع آوری سوسکها، شخم زدن زمین آلوده و وجین کردن و انهدام علفهای هرز توصیه می گردد، مخصوصا شخم زدن زمین تخمها و شفیره های آفت را در برابر خشکی قرار داده و باعث انهدام آنها می شود. ضمنا برای مبارزه شیمیایی می توان اقدام به پاشیدن طعمه مسموم در سطح مزرعه مانند روشی که برای سایر آفات ریشه معمول است نمود. ضمنا قبل از کاشت می توان از حشره کشهای متناسب گرانول در سطح زمین پاشید و سپس اقدام به شخم کرد.