پروانه برگخوار مرکبات

.Papilio demoleus  demoleus  L

.Papilionidae, Lep

پروانه برگخوار مرکبات که به نام دم چلچله ای نیز گفته می شود، اولین بار توسط کریوخین در سال ۱۳۲۶ شمسی از نواحی جنوب شرقی ایران گزارش شده است و احتمالاً آفت مزبور از هندوستان به ایران سرایت کرده است. در دومین کنگره گیاه پزشکی ایران در سال ۱۳۴۸، شریفی و زارع و نیز این آفت را یکی از آفات مرکبات جنوب ذکر کرده‌اند.

این حشره اختصاصاً به درختان مرکبات حمله می کند و لاروهای آن از سر شاخه ها و برگ های جوان و بالاخص برگهای انتهایی تازه روئیده تغذیه می‌کنند و به نهالهای جوان خسارت بیشتری وارد می سازند. برابر مطالعات علینقی فرح بخش و عبدالله کشکولی، این آفت در درجه اول به ارقام نارنج ،پرتقال و در درجه دوم به لیموترش و نارنگی حمله می نماید، لیکن ارقام بکرایی و لیموترش کمتر خسارت می بینند.

سایر مرکبات مانند بالنگ ،اترج، بتابی، ترشک، گریپ فروت وترنج نیز می‌توانند مورد حمله این آفت قرار بگیرند. پروانه برگخوار مرکبات تقریباً در کلیه نقاط مرکبات خیز کناره های خلیج فارس و دریای عمان وجود دارد و تاکنون اهمیت آن از لحاظ اقتصادی بررسی نشده است. در استان فارس این آفت مخصوصاً درنواحی جهرم،فسا،فیروزآباد،داراب،شیراز،کازرون،ممسنی واصطهبانات انتشار دارد. در استان کرمان نیز آفت در شهرستان های جیرفت،کهنوج،بم،شهداد،ازوییه وبافت وجود دارد و روی تمام انواع مرکبات خسارت می رساند.

حشره کامل پروانه بزرگی است  که عرض آن با بالهای باز ۸ سانتی متر است. بال های روی آن به رنگ قهوه ای تیره با لکه های زرد و بالهای زیری آن نیز به همین رنگ و دارای لکه گردی در وسط بال است که اطراف آن به رنگ آبی تیره مایل به سیاه میباشد.

به علاوه لکه ای به رنگ قرمز آجری نیز در کنار حاشیه نزدیک نوک بال وجود دارد شاخک حدودی سنجاقی می باشد و بدن حشره از پرز های مخملی رنگین پوشیده شده است. تخمها گرد و صاف و به رنگ مات هستند. رنگ لاروهای جوان قهوه ای تیره و یا مایل به سیاه است و نوار های نامنظم روشن روی بدنشان به آنها ظاهری شبیه فضولات پرندگان را می دهد. رنگ لاروهای مسن مایل به سبز می باشد.

لارو کامل دارای نوارهای قهوه ای طولی در دو طرف بدن بوده و مجهز به یک جفت زائده گوشتی در پشت قفسه سینه می باشد. همچنین در قسمت پشتی مفصل آخر شکم لاروها، یک جفت زائد دیگر به چشم می خورد. شفیره ها قهوه ای رنگ، مجهز به دو زائده گوشتی در سر و یک زائده در انتهای بدن است و با استفاده از تارهای ابریشمی در روی شاخه ها آویزان می مانند.

پروانه برگخوار مرکبات زمستان را به صورت شفیره می گذراند. در اواسط بهار پروانه ها ظاهر شده و ماده ها پس از جفت گیری، تخم های خود را در سطح برگ های مرکبات، به‌طور تک تک و گاهی دوتایی قرار می‌دهند. هر حشره ماده۱۲_۷۷و حد اکثر۵۱۱ عدد تخم میگذارد.

تخم ها پس از حدود۳_۶ روز و حداکثر در مهرماه۷_۱۱ ‏ ‏روز تفریخ شده لا رو های جوان قهوه‌ای رنگ که دارای نوارهای طولی سفید رنگ می باشند، از برگ های مرکبات تغذیه می کنند. لاروها از تمام سطح برگ به جز رگبرگ میانی تغذیه کرده و در موارد حمله شدید موجب از بین رفتن اغلب رگها می شوند. دور لارو پس از طی ۵ سن و بسته به شرایط آب و هوا حدود ۳ هفته طول می کشد لاروها پس از رشد کامل برگ‌ها را ترک کرده و با تنیدن تار ابریشمی روی شاخه ها چسبیده و به شفیره تبدیل می‌شود. دوره شفیرگی در تابستان۷_۱۰ روز تعیین شده است.

این حشره در شرایط جهرم در سال۴_۵ نسل دارا می باشد، ولی شریفی و زارع و برای این آفت تا ۴ نسل در سال ذکر کرده اند. بر اساس مطالعات فرید نیز این حشره در شرایط آب و هوای جیرفت۷_۸ نسل در سال دارد که طول هر نسل حداقل در تابستان ۲۶روزو در زمستان حداکثر ۱۲۹روز است.

مهمترین دشمن طبیعی این آفت زنبورPteromalus  puparumاست که توسط پازوکی تعیین نام گردیده است. این زنبور که از خانوادهPteromalidae می باشد بسیار فعال بوده و شفیره های آفت برگخوار مرکبات را به شدت پارازیته می نماید. میزان پارازیتیسم بر اساس بررسی‌های فرید در نسل اول آفت۶۰%،در نسل دوم۶۲%،در نسل سوم۷۵%ونسل چهارم۸۶%،در نسل پنجم۵/۸۳%،در نسل ششم۷۵%ودرنسل هفتم۳۰%می باشد.

که در طبیعت با استفاده از توری های پرورشی تعیین گردیده اند. همچنین در طبیعت با جمع آوری شفیره های پروانه برگخوار مرکبات از باغ ها و در سطح منطقه در طول سال ۱۳۶۳ میزان پارازیتیسم۶۲% تعیین گردید. بر اساس مشاهدات فرید از داخل یک شفیره حداکثر تا ۸۶ عدد زنبور خارج گردیده است.

حداقل زنبور خارج شده ۴۸ عدد می باشد. با توجه به فعالیت قابل توجه پارازیت این امید وجود دارد که بتوان با حمایت از این زنبور در طبیعت آفت مورد بحث را بدون این که احتیاجی به سمپاشی داشته باشد در حدی قابل تحمل اقتصادی نگاه داریم.