سوسک نخودفرنگی

Bruchus pisorum L

Syn. Bruchus pisi L

Bruchidae, Col

Eng. Pea weevil

سوسک نخود فرنگی در ایران از سالهای پیش وجود داشته و در سال ۱۳۴۰ توسط فرحبخش گزارش شده است. حشره کامل سوسکی است به طول 3/5-5/5 میلیمتر، سینه اول عریضتر از طول آنست و بالپوشها کمی کوتاه تر از بدن می باشند. رنگ این سوسک قهوه ای تیره و توسط نقاط خاکستری یا سفید منقوط گردیده است. روی سینه اول یک مثلث سفید رنگی در قسمت قاعده قرار دارد. حلقه آخر شکم که به نام پی ژیدیوم نیز گفته می شود، پوشیده از موهای خاکستری رنگ است به استثنای روی دو نقطه قهوه ای رنگ که در این جا وجود دارد. شاخکها سیاه رنگ و پاها نیز سیاه، به استثنای نوک آنها که قرمز رنگ است. تخم این حشره زرد رنگ، بیضوی و به طول 0/6 میلیمتر و عرض 0/3 میلیمتر می باشد.

حشره ماده تخم خود را روی غلاف نخود گذارده و روی آن را با یک ماده لعابی شفافی که سپس سخت شده و تخم را حفاظت می نماید می پوشاند. لارو جوان پس از خروج از تخم دارای سه جفت پا بوده و قادر است به سهولت حرکت نماید روی سینه اول لارو برآمدگیهائی به وجود می آید که برای نفوذ لارو به داخل غلاف و بذر نخود نرم کمک می کند. برای ورود به داخل بذر نخود لارو تغییر جلد داده و به شکل لارو معمولی و تقریبا بدون پا در می آید (ریونی، ۱۹۶۲ و سپاسگزاريان، ۱۳۴۵). سوسک نخود یک آفت Cosmopolift یا همه جا گیر بوده و در تمام مناطق جهان که اقدام به کشت نخود می شود انتشار دارد. در ایران نیز این آفت در تمام استانها دیده می شود.

سوسک نخود فقط به ارقام مختلف نخود حمله می کند و از روی گیاهان دیگر گزارش نشده است. طرز خسارت آفت بدین ترتیب بوده که لارو سوسک از بذر نخود تغذیه کرده و باعث کاهش ارزش غذایی آن می گردد. لاروها ممکن است ضمن تغذیه حدود یک پنجم وزن اصلی بذر را مصرف کنند. از طرفی بر اثر حمله آفت به بذر نخود قوه نامیه آن از بین خواهد رفت. البته در ابتدا صدمه لارو به بذر کم ولی بتدریج زیاد شده تا بالاخره لارو در داخل بذر کامل گردیده و آماده شفیره شدن می گردد و در این مرحله بذر دیگر از بین رفته است. این قبیل بذور اغلب سوراخ دار و فقط ۱۰ درصدشان می توانند جوانه بزنند و بقیه کاملا از بین رفته اند. یکی دیگر از موارد خسارت آنست که غذائی که از نخودهای آلوده به آفت تهیه می گردد بهیچوجه مطبوع نمی باشد (ریونی، ۱۹۶۲). این آفت علاوه بر نخود به بذر گل ابریشم نیز حمله می کند.

سوسک دانه نخود اصولا یک حشره حرارت دوست بوده و در شرائط سرد بخواب زمستانه می رود. اگر سوسک ها قبل از فرارسیدن سرما در مزرعه از بذور آلوده خارج شوند زمستان را در داخل خاک، زیر برگها و یا در داخل شکافهای خاک بسر می برند. برای این زمستان گذرانی سوسکها ممکن است تا مسافات طولانی نیز از محل اولیه خود پرواز کنند و خود را به جنگلها و بیشه زارهای اطراف برسانند و زیر پوست درختان زمستان را سپری کنند. اما اگر قبل از آنکه سوسکها از بذور و نخود خارج گردند، زمستان و فصل سرما فرا رسد سوسکها در همان محل داخل بذور زمستان گذرانی می کنند و در بهار سال بعد بیرون می آیند. اغلب سوسکها سراسر فصل تابستان در داخل بذور نخود به منظور زمستان گذرانی باقی می مانند.

در کشورها یا مناطقی که دارای آب و هوای گرم هستند و نخود در زمستان یا بهار کاشته می شود، سوسک نخود بجای خواب زمستانی به خواب تابستانه می رود و در فصل زمستان بفعالیت می پردازد. در بهار سوسکنخود موقعی که درجه حرارت محیط به ۱۴ درجه سانتیگراد رسید از خواب زمستانه بیدار شده و نتیجتا در کشورها و مناطق سرد سوسک مزبور دیرتر پیدا خواهد شد. سوسکها پس از ظهور ابتدا از گرده گل، گلبرگها و شاخه های لطیف و آبدار شروع به تغذیه نموده و دو هفته بعد حشره ماده تخمریزی خود را آغاز می نماید. هر سوسک ماده بطور متوسط ۳۰۰-۴۰۰ عدد و حداکثر ۷۰۰ عدد تخم می گذارد. دوره تخمگذاری حشره معمولا ۶-۷ هفته به طول می انجامد.

تخمها روی غلاف نخود با ماده چسبندهای چسبانده می شود و حشره ماده مخصوصا روی غلاف های پر که محتوى بذر و نرم هستند تخمریزی می کند. یک یا چند سوسک ماده ممکن است روی غلاف تا ۱۰۰ عدد تخم گذارد ولی معمولا روی هر غلاف حدود ۱۲ عدد تخم دیده می شود. دوره رشد ونمای تخم در حرارت ۱۳ درجه سانتیگراد ۲۳ روز و در حرارت ۱۶-۱۸ درجه ۱۴-۱۶ روز است. لارو آفت پس از خروج از تخم غلاف را سوراخ کرده و سپس وارد بذر هم می گردد. سوراخ دخولي لارو روی غلاف مانند لکه کوچک و سیاهی دیده می شود. اغلب ممکن است روی یک بذر نخود چند عدد از این لکه های سیاه ملاحظه گردد ولی فقط یک لارو در داخل بذر تکمیل می شود. در حرارت ۱۸- ۲۰ درجه سانتیگراد دوره رشد ونمای لارو ۳۳-۴۵ روز طول می کشد.

قبل از اینکه لارو تبدیل به شفیره گردد سوراخ گرد و کوچکی در بذر ایجاد می کند تا بعد حشره کامل بتواند از طریق این سوراخ از بذر خارج گردد. این سوراخ به سهولت از خارج دیده می شود و نمایانگر مبتلا بودن بذر است و آنگاه لارو از خود تارهای ابریشمی تنیده و تبدیل به شفیره می شود. مرحله شفیرگی ۸-۱۴ روز در حرارت ۱۸-۲۰ درجه سانتیگراد به طول می انجامد. اغلب حشره کامل قبل از خروج مدتی حتی تا بهار سال بعد در داخل حفره بذر باقی می ماند. یک دوره کامل زندگی حشره از تخم تا بلوغ در حرارت ۱۸-۲۰ درجه سانتیگراد ۷-۸ هفته طول می کشد. حشره ماده در حرارت ۱۸ درجه و کمتر از آن دیگر تخمریزی نمی کند و مناسبترین حرارت برای تخمگذاری ۲۶ درجه سانتیگراد است.

این حشره در سال فقط یک نسل دارد. برای مبارزه شیمیائی علیه این آفت بایستی مزرعه نخود را در موقع به گل بودن بوته ها با یکی از سموم حشره کش مناسب سمپاشی نمود. ضمنا لازمست پس از برداشت محصول، بوته های نخود را جمع آوری و منهدم کرد و علاوه بر این زمین را شخم نمود. در انبار نیز بایستی اقداماتی بدین شرح انجام داد، که محصول خود را بمدت ۳-۴ ساعت در حرارت ۵۷ درجه سانتیگراد قرار داد تا چنانچه حشره ای در داخل آنها وجود دارد کشته شود. همچنین برای ضدعفونی بذور نخود از قرصهای فستوکسین بمقدار ۱۰-۲۰ قرص برای هر تن محصول و یا از گازهای فومیگان مانند متیل برومید می توان استفاده کرد.