سوسک منداب

Entomoscelis adonidis Pallas

Chrysomelidae, Col

سوسک منداب که اولین بار در سال ۱۳۱۷ توسط افشار از نواحی شمال گزارش شده در بعضی از منابع فارسی تحت عنوان کفشدوزک صیفی نام برده می شود. این حشره یکی از آفات مهم گیاهان خانواده چلیپائیان (Cruciferae) بالاخص منداب، کلم، شلغم، تربچه و خردل می باشد. آفت مزبور علاوه بر این به خشخاش و گاهی نیز چغندر قند حمله می نماید. از علفهای هرز نیز ترب کوهی، کیسه کشیش، خردل و آدونیس ممکن است مورد حمله این حشره قرار گیرند (علوی، ۱۳۵۳).

حشره کامل سوسکی است به طول ۷-۹ میلیمتر، شاخکها تسبیحی و دارای ۱۱ مفصل بوده و اندازه آن نصف طول بدن حشره است. رنگ حشره در پشت نارنجی تیره و روی قاعده سر یک لکه قهوه ای تیره متمایل به سیاه وجود دارد. روی سینه اول یک نوار عرضی و روی بالپوشها سه نوار طولی با همان رنگ تیره قرار دارد. یکی از نوارها در حدفاصل دو بالپوش قرار گرفته و دو نوار دیگر جانبی قرار گرفته اند. پنجه پاها سیاه رنگ و چهار مفصلی است. تخم حشره بیضی کشیده، به رنگ قهوه ای تا زرد تیره و اندازه آن 1/6×0/7 میلیمتر می باشد. سطح تخم بطور مشخص دان دان است.

لاروها در حالت تکامل ۱۱-۱۳ میلیمتر طول دارند و رنگ آنها در هر سن لاروی فرق می کند. بدن لارو حجیم و طویل و در انتها به یک سیفون ختم می گردد. سرسیاه، پاها قوی و در پشت بدن آن برجستگیهائی دیده می شود. سطح شکمی همیشه روشن تر و متمایل به زرد قهوه ای بویژه در سنين آخر است. شفیره به رنگ زرد کهربائی و طول آن به ۸-۱۰ سانتیمتر می رسد(علوی، ۱۳۵۳). سوسک منداب در آسیا و قسمتی از اروپا بالاخص در بلغارستان، رومانی و جنوب روسیه شیوع دارد. در ایران بیشتر نواحی شمال اطراف تهران، فارس، اصفهان، گلپایگان خراسان، همدان و قصرشیرین خسارت وارد می سازد. لاروهای آفت پس از خروج از تخم از برگ میزبان و بالاخص پارانشیم آن تغذیه می نمایند.

حشرات کامل نیز برگخوار هستند. میزان خسارت آفت در بعضی از مزارع منداب اصفهان زیاد و علوی نیز خسارت آنرا روی خشخاش در گلپایگان در بهار سال ۱۳۵۲ تا صددرصد تخمین زده است. سوسک منداب زمستان را به صورت تخم در عمق ۱-۲ سانتیمتری خاک بسر می برد. این تخم ها معمولا از شهریور تا آبان ماه و گاهی نیز در آذر و دی ماه توسط حشره کامل گذارده می شود. تخمها در دستجات مختلف و بندرت به صورت تک تک ریخته شده و هر حشره ماده بطور متوسط ۸۹۵ عدد و روزانه ۹۲ عدد تخم می گذارد. خروج لاروهای جوان در نقاط مختلف بسته به شرایط جوی ممکن است در بهمن و یا اسفند ماه صورت گیرد.

لاروها به محض خروج از برگ میزبانهای وحشی و یا زراعی خود تغذیه می کنند و فعالیت آنها در ساعات گرم روز و آفتابی می باشد. لاروها به گرسنگی طولانی مقاومت دارند. شبها در درجات حرارت پائین یا بهنگام وزش باد و بارش باران خود را بزمین انداخته، داخل شکاف ها یا زیر کلوخ های پای گیاه پنهان می شوند. در آخرین سن چهارم لاروی، لاروها به داخل خاک مهاجرت کرده و در عمق ۱-۴ سانتیمتری اطاقکی درست نموده و در آنجا به صورت دیا پوز چند روزی باقی می مانند، سپس در همانجا به شفیره تبدیل می شوند. دوره لاروی تحت شرائط محیطی ۲۴-۵۴ روز طول می کشد و در این مدت لاروها سه بار جلد تعویض می نمایند. دوره شفیرگی ۱۵ روز و پس از آن حشره کامل خارج می گردند. حشرات کامل نیز پس از تغذیه برای تابستان گذرانی بحالت دیا پوز در عمق ۱۵-۲۲ سانتیمتری خاک بسر می برند.

در اواخر تابستان از خواب بیدار شده و پس از خروج از خاک جفتگیری و ۴-۱۰ روز بعد حشرات ماده شروع به تخمریزی می کنند. این حشره یک نسل در سال دارد و فقط در پاره ای از سالها که شرایط خاص و مناسبی وجود داشته باشد می تواند نسل دومی نیز بگذراند(علوی، ۱۳۵۳). چون این حشره زمستان را به صورت تخم در خاک بسر می برد شخم زمین و غرقاب کردن آن موجب انهدام تخمها می شود. ضمنا برای مبارزه شیمیائی علیه لاروها و حشرات کامل که روی بوته ها فعالیت دارند می توان از سموم فسفره و یا سوین استفاده نمود. سوسک منداب دارای دشمنان طبیعی متعدد می باشد که مهمترین آنها مگسی است به نام .Meiginia mutabilis Fall از خانواده Tachinidae که روی لاروهای آفت زندگی انگلی دارد (علوی، ۱۳۵۳).