زنبور مغز خوار پسته

Eurytoma  plotnikovi  Nikolskaya

.Eurytomidae,Hym

زنبور مغز خوار پسته در ایران اولین بار در سال ۱۳۱۳ توسط افشار گزارش شده است که به نام زنبور مغز خوار پسته نیز نامیده می‌شود. این آفت به انواع درختان پسته اهلی و وحشی حمله نموده و طرز خسارت بدین نحو بوده که حشره ماده زنبور ماده زنبور تخم خود را زیر پوست و در داخل میوه قرار داده و سپس از آن لاروی خارج می گردد که از میوه تغذیه می نماید و تمام سال را در آنجا باقی می ماند.

قسمت اعظم میوه های آلوده در تمام فصل زمستان نیز روی درخت باقی مانده و پس از ریختن برگها به خوبی دیده می شوند. میزان خسارت این آفت گاهی تا۵۰%نیز می رسد. زنبور مغز خوار پسته در نواحی قزوین، دامغان، فارس ،ساوه، خراسان، اصفهان، قم،شهریار، ورامین، کرمان و سردرود تبریز انتشار دارد.

خسارت زنبور سیاه مغزخوار

حشره ماده بالغ4_4/5 میلی متر طول دارد. نرها کمی کوچکتر و در حدود ۴ میلیمتر میباشند. رنگ عمومی بدن ماده ها قهوه ای مایل به قرمز و در بعضی نقاط رنگ آن تیره تر است پاها و مفاصل اول و دوم شاخکها به رنگ زرد پررنگ و مفاصل فونیکول به رنگ قهوه‌ای مایل به زرد است. سر سیاه رنگ و عرض ان مساوی عرض سینه اول و به طرف قاعده خمیده است اگر حشره را از جلو نگاه کنیم عرض سر خیلی بیشتر از طول آن است.

تعداد چشم های ساده ۳ عدد و در روی فرق سر به شکل مثلثی قرار گرفته اند. شاخه ها ده مفصل دارند. مفصل اول خیلی بلند، مفصل دوم به طور وضوح خمیده و قاعده آن باریک تر می باشد و طول آن یک سوم طول مفصل اول است. ما سویا سنجاقک آخر شاخک از سه مفصل تشکیل یافته است.

مفاصل فونیکول نرها شکل مخصوصی دارند و راس آنها به طور مشخصی باریک می شود و رنگ عمومی شاخک خیلی تیره و تقریباً سیاه رنگ است. تمام شاخک دارای موهای خیلی بلند و زیادی می باشد و موها در نرها بلندتر از ماده ها است. قطعات دهان شامل دو دندانه است. یک پالت ماکسیلار بوده که از چهار فصل تشکیل یافته است. سه مفصل اولی تقریباً مساوی یکدیگر و طول آنها دو برابر عرضشان می باشد. عرض مفصل چهارم از قاعده به طرف راس زیاد میشود و به طور موربی بریده شده است. قطعه دوم شامل پالت لابیال بوده که دارای سه مفصل می باشد. مفصل اول خیلی بزرگ و به تدریج از قاعده به طرف راس سر عریض میشود. مفصل دوم کوتاه و عرضش بیشتر از طولش است.

مفصل سوم دوکی شکل و طول آن تقریباً مساوی طول مفصل اول وسه مرتبه بلندتر از مفصل دوم است. عرضPronotum یا سینه اول سه برابر طولش می باشد و در طرفین آن در قسمت جلو و لکه تقریباً دایره ای شکل تیره قرار گرفته است.بالها شفاف هستند و رگ مارژینال بالهای رویی بزرگتر از رگ رادیال است.

شکم بیضی شکل و کوتاهتر از سینه است.ششمین حلقه بطن یک برابر و نیم بزرگتر از حلقه ماقبل خود می باشد.شکم نر ها کروی شکل و به وسیله مفصل بلندی به سینه متصل می شود و این مفصل در نرها بلند تر از ماده ها می باشد.لاروها بدون پا و سفید رنگ هستند.بدن آنها  با سر از ۱۳مفصل مشخص تشکیل یافته است.شکل عمومی بدن قوسی ودر دو انتها باریک می شود.سر نیم کروی و دارای دو شاخک خیلی کوتاه می باشد.آرواره های بالا بزرگ و هر یک دارای دو دندانه است .لاروهای بالغ۶_۸میلیمتر طول دارند.

حشره کامل زنبور طلایی مغزخوار پسته                              زنبور سیاه مغزخوار پسته

مغز خوار پسته زمستان را به صورت لارو در داخل میوه می گذراند و اواسط فروردین لاروها در داخل میوه تبدیل به شفیره می شوند. در قزوین در داخل میوه های سال قبل شفیره تا اوایل تیر ماه نیز مشاهده شده است.در شرایط قزوین اولین زنبور ها اوایل اردیبهشت ماه بالغ شده و بیرون می آیند ولی خروج همگانی در اواخر اردیبهشت ما انجام می گیرد.در هر صورت دوره خروج حشرات بالغ بر حسب شرایط جوی متغیر و معمولا مقارن با تشکیل میوه های تازه است.

برای خارج شدن از میوه سال گذشته حشره بالغ سوراخ دایره ای شکلی به قطر 1/2 میلیمتر در روی پوست تعبیه می کند.حشرات بالغی که در شرایط آزمایشگاهی بدست آمده اند اکثراًماده بوده اند و بین ۲۶۰عدد بالغ فقط ۶ نر وجود داشته است.ماده ها قبل از تخمگذاری با آلت تخمریز خود دم میوه را نیش می زنند و لبه تخمهای خود را زیر پوست و داخل میوه می گذارند.ماده ها در داخل هر میوه یک تخم قرار می دهند و تاکنون در هر میوه بیش از یک لارو دیده نشده است.

هر حشره ماده در طول عمر خود۴۰_۷۰عدد تخم می گذارد.لارو های نوزاد پس از تفریخ از مغز میوه تغذیه می کنند و بدون اینکه داخل مغز شوند از یک طرف انرا می خورند.رشد مغز پسته مورد حمله متوقف می شود و بدین ترتیب لارو در تمام دوره تکاملش بمقدار کافی مواد مغذی در اختیار دارد.لارو ها بکندی نشو ونماکرده و زمستان رشد انها متوقف می شود و در اواخر زمستان تقریبا اواسط اسفند ماه لاروها دو باره شروع به فعالیت می کنند و باقیمانده مغز را کاملا خورده و داخل میوه بجز فضولات قهوه ای و Endocarpeچیز دیگری باقی نمی گذارند.این زنبور در سال فقط یک نسل دارد.

بهترین و قطعی ترین راه مبارزه با این آفت جمع آوری و از بین بردن پسته های آفت زده در پاییز و اوایل بهار است که روی زمین ریخته و یا روی درخت باقیمانده وچنانچه باغداران بطور همگانی این روش مبارزه مکانیکی را انجام دهند می توانند مطمئن باشند که این آفت خسارتی وارد نمی سازد.مبارزه شیمیایی علیه زنبور مغز خوار پسته خیلی موثر نمی باشد زیرا تمام دوره فعالیت لارو در داخل میوه است و بدین ترتیب از دسترسی سم دور است.