پروانه بذرخوار کنجد

.Antigastra catalaunalis Dup

.Pyralidae, Lep

Eng. Sesame leaf roller

این آفت در ایران اولین بار در سال ۱۳۴۰ به وسیله فرحبخش از روی کنجد گزارش شده است، سپس در سال ۱۳۶۲ توسط حسینی از خراسان و در سال ۱۳۶۶ توسط شادی از اردستان اصفهان گزارش گردیده است. آفت مزبور در حال حاضر در استانهای اصفهان، خراسان و خوزستان انتشار دارد. حشره کامل پروانه ای است که طول ماده آن ۷-۸ میلیمتر و عرضش با بالهای باز ۲۰ میلیمتر است. پروانه نر بمراتب کوچکتر از حشره ماده می باشد. رنگ بدن حشره قهوه ای متمایل به زرد، پاها خاکستری و بالها نوار داراست. بالهای جلوئی زرد و در امتداد رگبالها نوارهای قرمزی وجود دارد.

ضمنا حاشیه جلو و کنار بالهای مزبور قرمز می باشد. در حاشیه ریشکها سفید رنگ با قاعده سیاه دیده می شود. بالهای عقبی به استثنای حاشیه ها که قرمز است در بقیه قسمتها کاملا زرد رنگ می باشد. تخم حشره تخم مرغی، 0/4-0/5میلیمتر طول و 0/25 میلیمتر عرض دارد. رنگ تخمها سبز پریده و حشره ماده آنها را روی گیاه در گوشه ها و تاشدگی یا به اصطلاح در جاهای دنج قرار میدهد. لارو کامل ۱۱-۱۳ میلیمتر طول دارد. شفیره به طول ۱۰ میلیمتر و رنگ آن ارغوانی متمایل به سبز و در دو انتها باریک و در پیله ابریشمی قرار دارد (1962,Rivnay).

این آفت در تمام مراحل رشد گیاه کنجد و همچنین به همه اعضاء شاخه های برگها، گلها و غلافهای بذر می تواند حمله نماید و باعث خسارت گردد و میزان خسارت آن در خراسان تا ۴۰٪ نیز گزارش شده است. میزبان این آفت کنجد با نام علمی Sesamum orientale می باشد و ریونی گل میمون را نیز میزبان آفت ذکر نموده است. برگهای مورد حمله بهمدیگر چسبیده و لاروها در الابلای آنها به تغذیه می پردازند. سپس لاروها داخل شاخه ها شده و موقعی که گلها و غلاف های جوان تشکیل می گردد آنها را نیز مورد حمله قرار میدهند. لاروها غلافها را جویده و سپس از دانه ها تغذیه می کنند (1962,Rivnay). پروانه بذرخوار کنجد زمستان را به صورت شفیره در داخل پیله نازک سفید رنگی روی بقایای کنجد در خرمن ها بسر می برد.

اوایل فصل آفت ابتدا روی مزارع کنجد زود کاشت فعالیت خود را شروع نموده و سپس به مزارع کرپه یا دیرکاشت حمله می نماید. در بهار حشرات کامل پس از ظهور جفتگیری نموده و حشره ماده تخمهای خود را روی جوانه ها به صورت انفرادی و یا چند تایی قرار می دهد. تخمها در حرارت ۲۸ درجه سانتی گراد پس از سه روز تفریخ شده و لاروهای جوان به تغذیه پرداخته و برگها را توسط تارهائی بهم چسبانیده و در داخل مجموعه آنها فعالیت می نمایند. دوره رشد لاروها در شهریورماه و در شرائط سبزوار و تحت درجه حرارت متوسط روزانه ۲۶ درجه سانتی گراد ۱۶ روز طول می کشد. دوره شفیرگی حدود یک هفته و آفت تا اواسط آذرماه به صورت لارو داخل کپسولهای کنجد مشاهده شده است.

حداکثر خسارت مربوط به اواخر فصل و روی کپسولها می باشد. مرحله شفیرگی حشره در خاک و در داخل پیله صورت می گیرد (1962 ,Rivnay و حسینی، ۱۳۶۵). این آفت در شرایط آب و هوائی خوزستان به کنجد ۲ هفته پس از سبز شدن (دهه اول مرداد ماه) تا زمان کامل شدن گیاه (مهر ماه) و حتی پس از برداشت در محل خرمنگاه (آبان و آذرماه) حمله و خسارت می رساند. پروانه بذر خوار کنجد در این شرائط روی کنجد دارای ۵-۴ نسل به صورت Overlap از مرداد ماه تا آبانماه بوده که لاروهای نسل ۴ و ۵ آفت خسارت اصلی را به گلها و کپسولها وارد می نمایند.

زمستان گذرانی آفت به صورت شفیره در بقایای کنجد پس از کوبیدن در محل خرمنگاه و در مزرعه است. سیکل زندگی آفت در دمای طبیعی اطاق (مهرماه) ۳۳-۲۷ روز طول کشیده و دوره رشد جنینی تخم ۶-۵ روز، دوره رشد لاروی ۱۹-۱۶ روز و دوره شفیرگی ۸-۶ روز می باشد. در این بررسی پس از ارزیابی، آلودگی بوته های کنجد بطور متوسط 48/8٪ و میزان کپسولهای صدمه دیده 9/93٪ در متر مربع بوده است. میزان پارازیتیسم طبیعی لارو آفت توسط زنبور پارازیت Habrobracon hebetor بطور متوسط 42/9٪ محاسبه و از دشمنان طبیعی دیگر این آفت می توان یک زنبور پارازیت لارو از خانواده Ichneumonidae را نام برد (عظیمی، ۱۳۷۲). از بین بردن بقایای گیاهی نقش مهمی در کنترل آفت دارد.