شپشک شفاف خرما

Palmaspis  phoenicis  Rao

Syn.Asterolecanium  phoenicis  Rao

.Asterecaniidae, Hom

شپشک شفاف خرما ابتدا توسط کوثری در سال ۱۳۳۵ در ایران گزارش گردیده است. درخت خرما تنها گیاهی است که مورد حمله این شپشک قرار میگیرد و تاکنون میزبان دیگری در ایران برای این آفت شناخته نشده است. شپشک شفاف خرما به برگ، ساقه ، شاخه های اصلی ،خوشه و حتی میوه درختان خرمای جوان حمله می کند. شپشک ها با خرطوم طویلی که دارند از شیره گیاهی تغذیه کرده و به سرعت تکثیر و گسترش می یابند، به طوری که ظرف چند ماه تمام سطح رویی و زیری برگها، ساقه اصلی و خوشه های خرما را می پوشانند.

برگ های درختان مبتلا به آفت ابتدا  به رنگ زرد لیمویی درآمده سپس منظره قهوه ای تیره رنگ پیدا می کنند و بالاخره می خشکند. در نخلستان هایی که آلودگی کمتر است محصول کاهش یافته، میوه ها تغییر شکل داده و نامرغوب و غیر قابل مصرف می گردند. خسارت این شپشک در بعضی از مناطق خرما خیز کشور مانند دالکی، برازجان و شبانگاره تا ۷۰ درصد می رسد. خرمای نوع  کبکاب نسبت به این آفت حساس و انواع دیگری مانند شیخ علی و قصب کمی مقاوم هستند. اکثراً مشاهده می‌شود که بر اثر حمله آفت درختان خرمای ۲۰ ساله از بین رفته و باغداران از ترس سرایت آفت، درختان خرمای آلوده جوان را می سوزانند.

   آفت خرما

شپشک شفاف خرما در تمام مناطق خرما خیز کشور به استثنای منطقه خور و بیابانک اصفهان انتشار دارد و مخصوصاً در استان های بلوچستان، فارس، جهرم ،فسا، کازرون، برازجان، دالکی، اهرم ،خوزستان و همچنین در بوشهر، بندرعباس، لارو ،میناب بیشتر شیوع دارد.

شپشک ماده بالغ دارای بدنی کشیده به طول1/2_1/5و عرض0/67_0/80میلیمتر می باشد. سطح پشتی بدن محدب و در قسمت عقب برآمده، رنگ قسمت عقب بدن حشره زرد تا سبز روشن و در جلو به رنگ قرمز یا قهوه‌ای تیره است. در کنار پهلوی بدن۱۵۶_۱۶۶ رشته وجود دارد و در قسمت عقب تر مخرج قرار دارد که برجسته و دارای دو رشته بلند می باشد. حشره نر در زیر پولک یا سپر بیضی، پهن و زرد رنگ شفافی قرار دارد، به طوری که اندام آن از خارج دیده می شود.

اندازه بدن حشره نر1_1/2 میلیمتر به رنگ زرد تیره و دارای دو جفت بال شفاف است. شاخک های حشره نر ۹ بندی می باشد. حشرات نر پس از خروج پوسته های شفیرگی خود را مانند پولکی زرد رنگ روی برگ ها باقی می گذارند. نسبت تعداد افراد نربه ماده نسبتاً زیاد است. در طول دوره زندگی این شپشک از مرحله پیدایش تا هنگام بلوغ دو مرحله پورگی سن یک و سن دو دیده می شود که مشخصات شپشک در هر مرحله متفاوت است.

مرحله پورگی سن یک: بدن پوره بیضی شکل،به طول 0/4_0/6و عرض0/16_0/27میلیمتر، به رنگ زرد مایل به سبز است و یک ورقه شفاف مو و رشته های باریک سفید رنگ سطح پشتی پوره را می پوشاند. در کنار پهلوی بدن حشره ۲۸ جفت رشته باریک شبیهS و در کنار عقبی دو دسته بلند وجود دارد. در این سن سه جفت پای کوچک به رنگ قهوه ای متمایل به قرمز و یک جفت شاخک اولیه دیده می‌شوند.

مرحله پورگی سن دو: بدن پوره بیضی شکل و کشیده به طول0/55_0/90و عرض0/29_0/44 میلیمتر به رنگ زرد مایل به سبز تا زرد تیره است . سطح پشتی حشره را یک ورق نازک شفاف مومی و رشته های باریک و درازی در هر حلقه پوشانده است . در سطح پشتی حشره۱۸_۲۶غده& شکل و مجاری لوله‌ای شکل در رشته های پراکنده وجود دارد. در کنار پهلوی حشره ۱۵۵ تا ۱۵۶ رشته های سفید رنگ و در کنار جلوی آن ۲۸ جفت رشته دراز شبیهSدیده می شود.

شپشک شفاف خرما در سال سه نسل دارد، دو نسل کوتاه بهاره_ تابستانه و یک نسل طولانی پاییزه_ زمستانه و از این رو آفت تمام سال روی درختان خرما دیده می شود. شپشک ها زمستان را به حالت ماده جوان می‌گذرانند. در اوایل بهار بالغ گردیده و بارور می شوند. در اردیبهشت ماه هنگامی که درجه گرمای متوسط روزانه بیش از ۲۵ درجه سانتیگراد می رسد پوره های نسل اول از بطن ماده‌های بارور خارج می‌گردند و بلافاصله روی برگها و ساقه های خرما به راه افتاده و شروع به تغذیه می‌کنند و اولین گروه جمعیت نسل اول را تشکیل می‌دهند.

سپس از اردیبهشت تا تیر ماه آفت مراحل پورگی سنین  یک و دو را گذرانیده و در اواخر تیرماه ماده های جوان ظاهر می شوند. در مرداد ماه ضمن تماس با نرها بارورشده به صورت زنده زا تولید مثل می کنند به عبارت دیگر تخم و سپس پوره در داخل بدن شپشک تشکیل می گردند. تعداد تخم های آفت در داخل شکم حشره ۱۵ تا ۲۲ عدد مشاهده شده است. در اواسط مرداد کوره های نسل دوم ظاهر و پس از خروج روی خوشه های خرما رفته و از میوه هایی که به حالت خارک یا رطب هستند تغذیه می کنند.

افراد این نسل دراواخر مهر ماه بالغ شده و در اواسط آبان ماه ماده ها پوره های نسل سوم را به وجود می‌آورند. پوره های این نسل در بعضی مناطق از خرما های دیررس تغذیه می کنند و تمام طول پاییز و زمستان را روی برگ و ساقه درختان خرما می گذرانند. افراد نسل سوم مرحله پورگی سن اول خود را در ماه‌های آبان و آذر گذرانیده و بقیه دوره زندگی تا مرحله بلوغ را به علت سردی هوای زمستان به طور بطئی تا بهار آینده ادامه می دهند. در بعضی سالها که ناگهان در پاییز هوا سرد می گردد تعداد زیادی از پوره ها تلف شده و تنها پوره های سن دو ممکنست مقاومت نمایند.

شپشک شفاف خرما در نسل های بهاره_ تابستانه سن یک را۲۵_۳۰روز،سن دو را ۳۵_۴۰روز ،دوره بلوغ را ۱۰روز و دوران باروری و تفریخ تخم را طی ۱۵ روز می گذراند. به طور کلی دوره کامل نسل های بهاره_تابستانه یافت ۸۵الی ۹۵ روز و نسل پاییزه_زمستانه از ۱۵۰تا۱۸۰روز طول می کشد. از اواسط اردیبهشت تا اواخر خرداد ماه و از اوایل آبان تا اواخر آذر ماه حداکثر جمعیت در نخلستان‌های سواحل خلیج فارس دیده می شود. شپشک های نر روی برگهای خرما در ماه های اردیبهشت، شهریور و مهر زیاد دیده می شوند.

مدت زندگی آنها ۴الی ۷روز و دوران نشو و نمای آنها از تخم تا حشره کامل ۵۰ الی ۶۰ روز است و شپشک مراحل نمف اولیه _ثانوی و شفیرگی را می گذراند. تعداد نر های آفت در نخلستان‌ها تا۲۵%می رسد. نکته مهم اینکه این آفت به اندازه سپردار معمولی خرماparlatoria  blanchardi نیاز به رطوبت ندارد, از این رو در مناطقی که رطوبت نسبی کمتر از۵۰_۶۰%در صداست دامنه گسترش آفت زیاد می گردد ولی در مناطق دیگری که مقدار رطوبت نسبی زیادتر از ارقام نامبرده باشد شپشک شفاف خرما به حالت مغلوب توأم با سپردار معمولی دیده می شود.

چنانکه نخلستانهای شبانکاره و برازجان را که از رطوبت زیاد تری برخوردارند با نخلستانهای اهرم، دالکی، راهدار و آب مخک در واقع در همین مناطق که دارای رطوبت کمتری بوده و در معرض بادهای گرم صحرایی قرار دارند مقایسه کنیم در نخیلات اولی دو شپشک توام با یکدیگر و در نخلستان‌های ثانوی تنها شپشک شفاف خرما مشاهده می‌گردد.

شپشک شفاف خرما دارای همان کفشدوزک های شکاری و زنبورهای پارازیتی است که در مورد سپردار معمولی اسامی علمی آنها ذکر گردید در اینجا دیگر اشاره‌ای نمی شود ولی باید اضافه نمود که فعالیت این حشرات مفید در کنترل این شپشک زیاد موثر نبوده و از حدود ۵ % تجاوز نمی نماید.

  مبارزه با شپشک سبز یا شپشک شفاف خرما

برای مبارزه شیمیایی علیه این آفت مناسب ترین زمان سمپاشی موقعی است که حدود ۷۵ درصد پوره ها از تخم خارج شده باشند. مناطق جنوبی کشور ماه های اردیبهشت و خرداد _آبان و آذر که حداکثر جمعیت و فعالیت آفت دیده می شود موقعیت خوب و مناسبی برای مبارزه می باشد ولی بهتر است فصل پاییز را برای مبارزه اختصاص داد زیرا محصول خرما برداشت شده و گرمای روزانه نیز کاهش یافته و اضافه نمودن بیشتر روغن به محلول سم اثر سوئی روی گیاه نمی گذارد. برای انتخاب بهترین نوع سم علیه این شپشک در سال ۱۳۵۲ آزمایشاتی توسط قریب در بوشهر انجام گردیده است. با توجه به نتیجه آزمایشات مزبور از بین سموم فسفره تماسی آزمایش شده مالاتیون۵۷% و از دسته سموم فسفره تماسی و سیستمیک،رکسیون۴۰%هر یک بمیزان۲۰۰گرم همراه با۲ کیلو گرم روغن ولک در ۱۰۰ لیتر آب ارجح بوده است.البته مالاتیون بعلت ارزانی و کمی خطر آن برای مصرف کننده بر رکسیون رجحان دارد.