سرخرطومی هندوانه

Acythopeus curvirostris persicus Thompson

,.Syns. Baris granulipennis Tourn

,Athesapeuta colocynthae Voss

,Parathesapeuta colocynthae Voss

.Curculionidae, Col

سرخرطومی هندوانه یا سرخرطومی جالیز به کلیه گیاهان خانواده کدوئیان به استثنای کدو حمله می نماید وخسارت آن مخصوصا روی هندوانه بیشتر می باشد. میزبان وحشی آن هندوانه ابوجهل Citrulus colocynthus است که نام گونه حشره نیز از این گیاه گرفته شده است. علائم خسارت این آفت شباهت زیادی به علائم خسارت مگس خربزه دارد و بدین جهت اغلب زارعين آن را با مگس خربزه اشتباه می کنند. این حشره در کشورهای مصر، اسرائیل، سوریه، اردن، هندوستان و ترکیه انتشار دارد. در ایران نیز در سال ۱۹۰۳ میلادی از انارک اصفهان توسط Zarundny جمع آوری شده است و سپس در سالهای بعد توسط محققین مختلف ایرانی از مناطق رفسنجان، کردستان، زاهدان، اهواز، فارس، اصفهان، بیرجند، اردبیل، بندرعباس، ساوه، جیرفت، ورامین، ایوانکی و گرمسار گزارش شده است (برومند، ۱۳۶۲). خسارت آن در مزارع آلوده تا ۷۰٪ می رسد.

طول بدن حشره کامل (به استثنای خرطوم) ۳-۵ و عرض آن ۲ میلیمتر، به رنگ سیاه، پوشیده از نقاط گود فراوان است. خرطوم بلند و باریک، قدری خمیده و قاعده آن با یک فرورفتگی از پیشانی مشخص، در حالت استراحت از فاصله بین پیشرانهای جلو procoxae گذشته و تا پیشرانهای وسط mesocOxae میرسد. شاخکها در نیمه عقبی خرطوم بدان متصل می شوند، بند scape مستقیم و به اندازه فونیکول، اولین بند فونیکول کشیده و طول آن دو برابر عرض، بقیه بندها بتدریج کوتاهتر و عریض هستند. پیش گرده تقريبا عرضی، پوشیده از نقاط نسبتا ظریف و متراکم، بدون موهای فلس مانند، عریض ترین قسمت پیش گرده در ثلث قاعده آن است. بالپوشها نسبتا کوتاه، طول آنها کمی بیشتر از عرض، دارای ۱۰ شیار striae طولی باریک نقطه دار، فاصله بین شیارهای بالپوش interstriae مسطح، نقطه دار همراه با یک یا دو ردیف موهای فلس مانند است. پی ژیدیوم pygidium لخت و منقوط می باشد. ناخن ها ساده و در قاعده بیکدیگر چسبیده اند. تخم سفید، شفاف و بیضی شکل، به طول 0/5 و به عرض 0/2میلیمتر است. لارو کامل به طول ۹ میلیمتر، سفید خمیده با سر قرمز، لب و آرواره های بالا قرمز مایل به قهوه ای است. شفیره سفید به طول ۵ و به عرض ۳ میلیمتر است. تشخیص حشرات بالغ نر از ماده به وسیله برآمدگی بسیار کوچک زیر خرطوم نرها در ناحیه چانه (mentum) که ماده ها فاقد آنند امکان پذیر است (برومند، ۱۳۶۲).

زمانی که میوه های جالیزی کوچک و معمولا به اندازه گردو و یا پرتقال هستند، مورد حمله این حشره قرار می گیرند. حشرات کامل ابتدا با جویدن و بریدن کامل دم میوه ارتباط آن را با بوته اصلی قطع کرده و سپس در زیر پوست میوه ها شروع به تخمگذاری می نمایند. با رکود رشد و خشکیدن اینگونه میوه ها محیط مساعدی برای نشوونمای لاروهای تفریخ شده فراهم می گردد. طبق مشاهدات انجام شده لاروها در محیط پر رطوبت (مانند میوه هایی که دم آنها کاملا قطع نشده و در حال رشد هستند) قادر به ادامه حیات نبوده و بزودی از بین میروند. لاروه پس از تغذیه از گوشت و دانه میوه با ترشحات خود حجرههای شفیرگی را مانند لانه های زنبور عسل، چسبیده بیکدیگر ساخته و در آنها تبدیل به شفیره می شوند. این حجره ها تخم مرغی، به طول ۸-۶ و به عرض ۴-۵ میلیمتر و به رنگ قهوه ای می باشند. این آفت در استان فارس دارای سه انسل و زمستان را به صورت حشره کامل در داخل میوه های خشکیده، در پای بوته ها و یا زیر خاک می گذراند.

در بهار خروج کامل حشرات کامل از حفره های شفیرگی و پوسته خشک شده میوه های کوچک و مکانهای زمستانی همزمان با تشکیل میوه های هندوانه ابوجهل و در مناطق کشت جالیز همزمان با پیدایش میوه های جوان جالیزی می باشد. بدین ترتیب که در شرایط آب و هوائی ابوقو فارس در اواخر اردیبهشت روی هندوانه ابوجهل و در اواخر خرداد روی جالیز دیده می شود. دوره رشد و نمو زندگی آفت در نسلهای مخلتف متفاوت و بستگی به درجه حرارت محیط دارد. به طوریکه در نسلهای اول و دوم در حرارت حدود ۳۰ درجه سانتیگراد. دوره تخم ۴-۲ روز، دوره لاروی ۹-۱۱ روز و دوره شفیرگی نیز ۱۰-۱۳ روز طول میکشد (قوامی، ۱۳۵۵). برای مبارزه علیه این آفت جمع آوری و سوزاندن بقایای جالیزی در مزرعه و یخ آب زمستانه بسیار مؤثر می باشد. ضمنا سمپاشی با دیپترکس به میزان 1/5 کیلوگرم در هکتار توسط قوامی توصیه شده است.