بیماری زنگ درختان میوه هسته دار

.Tran.zschelia pruni-spinosae(Pens.)Diet

بیماری زنگ درختان میوه هسته دار، ابتدا توجه کارشناسان باغبانی را به خود جلب نموده است و اولین بار در بین سال های 1880-1890 شیوع این بیماری روی درختان هلو در ایالات متحده امریکا در سال 1890 از کشور استرالیا گزارش شده است. بیماری زنگ درختان میوه هسته دار   هم اکنون انتشار جهانی دارد و بیشتر در مناطق گرم که اقدام به کاشت درختان میوه هسته دارمی شود شیوع دارد و علت این موضوع در قسمت بررسی زیست شناسی قارچ توضیح داده خواهد شد. گرچه بیماری انتشار جهانی دارد ولی اهمیت اقتصادی آن چندان زیاد نمی باشد و این عدم اهمیت به واسطه آن است که اولأ انتشار بیماری بستگی زیاد به شرایط آب و هوایی مساعد دارد و ثانیأ بیماری موقعی به شدت ظاهر میگردد که فصل رویش تقریبأ رو به اتمام بوده و رشد و نمو کامل درخت از نظر باردهی و رشد سال آتی خاتمه یافته است(اندرسون،1956). در ایران این زنگ تاکنون توسط خبیری، پتراک، اسفندیاری، گولاتو ،وینویورژن، اسکندری، ارشاد و شریف از مناطق گنبد،گرگان، اردبیل، لاهیجان،آستارا، رشت،بابل،آمل، کرج، بابلسر، بندر انزلی، همدان، اطراف تهران و اصفهان روی میزبان های مختلف هلو، آلو،گوجه،بادام، زردآلو گزارش شده است(خبیری 1340، ارشاد،1356).

گیلاس نیز یکی دیگر از میزبان های این بیماری بوده که تاکنون در ایران مشاهده نشده است. در صورتی که بیماری به شدت شیوع یابد خسارت آن شامل آلودگی میوه ها، توقف رشد سرشاخه ها و ریزش نا به هنگام برگ ها و حدود 40 روز قبل از موعد و بالاخره تقلیل ذخایر غذایی و ضعف و حساسیت درخت در برابر سایر انگل ها میباشد. تاثیر حمله های پی در پی زنگ باعث می شود که چوب به خوبی خشبی نشود و شکوفه های گل سال به سال کوچکتر شود یا اغلب بریزند و مقدار میوه نیز کاهش می یابد.

علایم بیماری

زنگ درختان میوه هسته دار معمولأ تا اواسط تابستان یا اوائل پاییز روی درختان ظاهر می شود. نشانه های ظاهری بیماری متفاوت و بر حسب نوع میزبان و زمان آلودگی تغییر می نماید. آلودگی بیشتر روی شاخه های پایینی و بالاخص پاجوش ها دیده میشود. نشانه های بیماری روی قسمت های برگ ، میوه و سرشاخه ها ظاهر میگردد، ولی برگ در درجه اول اهمیت قرار دارد. نشانه های روی برگ بدین ترتیب بوده، ابتدا لکه های گوشه دار و زرد رنگی در هر دو سطح برگ ظاهر شده و سپس در سطح تحتانی این نقاط و به ندرت در سطح فوقانی آنها جوشهای(pustules) قهوه ای و اسپوردار قارچ تشکیل می شود. این جوش ها ممکن استپخش و گسترش یابند و تمام سطح برگ ها را به طور کلی فرا گیرند. این حالت را میتوان مخصوصأ روی برگ های گوجه و آلو بیشتر از میزبان های دیگر مشاهده کرد.

اگر هوا داغ باشد، لکه های گرد و مرده ای ممکن است روی برگ ها به وجود آید ولی اکثر       لکه های مبتلا زنده باقی خواهند ماند. ریزش برگ درختان نیز فقط موقعی صورت میگیرد که شدت بیماری روی برگ ها زیاد باشد. روی برگ گوجه لکه های حاصله به رنگ ارغوانی یا برنزی درمی آید. میوه ها به ندرت ممکن است مبتلا به زنگ شود و اگر اتفاق افتد لکه های کوچک سبز تیره و آب دیده روی میوه ظاهر می شود. رشد این لکه ها متوقف و نسبت به بافت مجاور گود و سبز رنگ تر از قسمت های مجاور هستند و بعدأ نیز به صورت لکه های زردی درآمده و روی آنها جوش های زنگ تشکیل می گردد. سرشاخه ها و شاخه های درخت نیز ممکن است به ندرت مورد حمله زنگ قرار گیرند و در صورت ابتلا زخم های بیضی شکل حاصل میشود و میسلیوم های قارچ نیز در آنها به طور زنده تا سال آینده باقی خواهد ماند.

عامل بیماری

زنگ درختان میوه هسته دار بر اثر یک نوع قارچ هتروفیک که مرحله تولید اوردسپوروتلیوسپور(پروبازیدها) آن راTranzshelia pruni- spinosae(Pers.)Diet.   یا Puccinia pruni- spinosae  و مرحله اسیدی آن را Aecidium puntatum pers. می نامند ایجاد می گردد.   مرحله اول زندگی انگل روی گیاهان خانواده آلاله (Ranunculaceae) از قبیل آنمون باغی (Anemon coronaria) و جنس های Thalictrum. Hepatica  و Ranunculus میباشد و   سپس قارچ تغییر میزبان می دهد و روی درختان میوه هسته دار انتقال یافته و در واقع مرحله دوم زندگی خود را روی یک میزبان جدید می گذراند.

چرخه بیماری

جوش ها یا پوستولهای اوردیومی قارچ در اواسط تابستان و در صورت گرم بودن هوا کمی زودتر روی برگ درختان میوه هسته دار تشکیل می گردد. این جوش ها به رنگ قهوه ای و محتوی اوردسپور هستند. اوردسپورها گلابی شکل و کشیده (23-15×42-28 میکرون) و به استثنای    نوک آن که شکل صاف دارد، در بقیه قسمت ها سطح اورد سپور خاردار می باشد. قدرت حیاتی اوردسپورها در شرایط طبیعی 47 روز است، ولی اگر برگ های آلوده در حرارت 5 درجه سانتیگراد قرار گرفته باشند، می توانند این قدرت را تا 453 روز حفظ نمایند. تلیوسپورهای قهوه ای تیره رنگ قارچ در اوائل یا اواسط پاییز در داخل پوستولهای مذکور و روی برگ هایی که هنوز سبز مانده یا زرد شده ولی هنوز به درخت مانده باشند تشکیل می یابد.در برگ هایی که روی زمین افتاده و در حال پوسیدن باشند به تعداد زیادتر تولید می گردد. تلیوسپور از دو حجره نامتساوی تشکیل یافته که حجره زیرین استوانه ای و بیضی کشیده و حجره بالایی کروی و عریض تر از حجره زیرین است.سطح تلیوسپور ناصاف دارای زگیل هائی است، این دو حجره به سهولت از یکدیگر جدا میگردند. اندازه تلیوسپور 25-18×45-30 میکرون است.(خبیری،1340).

اسیوم ها (Aecia) قارچ روی گیاهان خانواده آلاله (Ranunculaceae) تشکیل می شود. شکل آنها فنجانی و اکثرأ در سطح تحتانی برگ ها و روی دمبرگ ها به وجود می آیند. اسپوسپورهائی که در داخل اسیوم حاصل می شوند قهوه ای رنگ، کروی و اندازه آنها 15-23×18-26 میکرون است.  آلودگی اولیه درختان میوه هسته دار ممکن است به وسیله اسیوم سپورها(انتقال از روی آنمون) یا توسط اوردسپورهائی که روی درخت از سال قبل مانده و زمستان را گذرانده اند به وجود آید.بنابراین در شرایط آب و هوایی گرم تغییر متناوب میزبان برای قارچ ضرورت نداشته و بدون دخالت میزبان آنمون ، آلودگی ممکن است مرتبأ روی درختان میوه هسته دار توسط اوردسپورها انجام گیرد. اوردسپورها در مناطقی که زمستان سرد داشته باشند زنده باقی نمانده و از بین می روند، بدیهی است در این قبیل مناطق آلودگی اولیه روی درختان میوه به وسیله اسیوسپورها به وجود     می آید و در واقع قارچ هر دو مرحله زندگی را خواهد گذراند.آلودگی های ثانوی روی درختان میوه توسط اوردسپورها که باد در انتقال آنها دخالت دارد، انجام میگیرد. این آلودگی ها تا اواخر تابستان و ماههای اول پاییز ادامه دارد و سپس در مدت کوتاهی تلیوسپورها نیز به وجود آمده و قارچ به همین صورت زمستان گذرانی می کند.در بهار تلیوسپورها جوانه زده و ایجاد اندام هایی به نام اسپورودیوم(Sporodia) کرده که میزبان آنمون را مورد حمله قرار می دهد. اسیوسپورها نیز پس از تشکیل روی آنمون توسط باد منتشر شده و روی برگ درختان میوه هسته دار انتقال می یابد. و بدین ترتیب چرخه زندگی قارچ تکمیل می گردد.

مبارزه

از کاشت آنمون یا سایر گیاهان خانواده آلاله در مجاورت باغ های میوه هسته دار باید خودداری کرد و پایه های موجود را نیز بایستی منهدم کرد.شخم زمین باغ در اول زمستان سبب دفن برگ ها در خاک و فاسد شدن مقدار زیادی از تلیوسپورها می کردد. خسارت بیماری معمولأ کم و قابل ملاحظه نبوده و در صورتی که بیماری شدید باشد درختان میوه هسته دار را بایستی به وسیله قارچ کش های آلی مانند زینب یا تیورام در ماه های اردیبهشت و خرداد توصیه شده است. همچنین سم پاشی درختان در اوائل پاییز با محلول لایم سولفور 6 درصد و تکرار آن در بهار به نسبت یک درصد توصیه شده است (Westcott. 1950 )