مزایای بسیار و همچنین معایبی را می توان برای استفاده از نشاهای توپی در مقایسه با نشاهای ریشه عریان متصور شد.
مزایای استفاده از نشای توپی عبارتند از:
1- زمان و کارگر کمتر برای انتقال نشاء
2- رشد سریع تر و یکنواخت تر نشاها پس از انتقال
3- کاهش پوسیدگی ریشه و از دست دهی نشاها پس از انتقال
4- گلدهی و محصول دهی زودتر و یکنواخت تر
5- افزایش میزان تولید در واحد سطح و کاهش زمان مورد نیاز برای تولید محصول
6- استفاده بهتر از بذر و فضای گلخانه
7- کاهش مکانیزاسیون و استفاده از نیروی کارگری به دلیل سهولت درجابجایی نشاها
8- امکان به تعویق انداختن انتقال نشاها برای مدتی کوتاه
9- کاهش احتمال شیوع بیماری ها
نشاهای توپی منتقل شده ریشه های مویین بیشتری دارند،بنابراین سریعاً آب و مواد غذایی را جذب می کنند.این سیستم فعال ریشه ای اجازه رشد یکنواخت تر و سریع تر را به نشاها داده و شوک بسیار ناچیزی به آنها وارد می آید.
دراین روش نیاز کمتری به جایگزین کردن نشاها در ظروف بزرگتر یا مزرعه وجود دارد،چون معمولا100% دانه ها زنده باقی مانده و رشد می کنند.دراثر جابجایی نشاهای ریشه عریان،ریشه های صدمه دیده باید از نو ساخته شوند تا گیاه بتواند رشد قسمت هوایی خود را ادامه دهد.صدمات وارده به سیستم ریشه ای باعث ورود عوامل متعددی همچون بیماری های خاکزاد وپوسیدگی ریشه(عمدتاً پپتیوم،فیتوفترا،فوزاریوم و تی یِلاویوپسیس) می شود.
از آنجا که هر نشای توپی در سلول خودش رشد می کند،می توان گیاه را برای مدت بیشتری نگه داشت و درصورت هر گونه تاخیر در انتقال نشاء کاهش کیفی کمتری در آن رخ می دهد.اما در جعبه های نشاء یا بسترهای کاشت،انتقال نشاء باید به سرعت صورت گیرد،درغیر این صورت نشاها به میزان زیادی طویل شده و سیستم ریشه ای آنها نیز بیشتر درهم می پیچند.
مسلماً هرچه سلول عمیق تر باشد،اکسیژن بیشتری وجود خواهد داشت.بیشتر پرورش دهندگان در طول زمستان و بهار از رنگ سیاه استفاده می کنند،چون نور بیشتری را جذب کرده و گرمای بیشتری در منطقه ریشه ایجاد می شود.
با اینکه آزمایش های انجام شده نشان داده اند که در سینی های سفید نور بیشتری به داخل خاک نفوذ می کند وباعث می شود ریشه ها به سمت دیواره های هر سلول سینی رشد نکنند،اما تمایل پرورش دهندگان برای استفاده از سینی های خاکستری در سراسر سال افزایش یافته است.
برخی از پرورش دهندگان،برای پرورش گیاهانی مثل لیسیانتوس و بگونیا که به جلبک حساسند از سینی های استیروفوم استفاده مجدد نمی کنند.به علاوه،براساس مقایسات انجام شده توسط اکثر پرورش دهندگان، مشخص شده که گیاهان در سینی های نو رشد بهتری دارند.
چه اندازه ای از سلول برای محصول مناسب است؟ گیاهان گوشتی (بگونیا،وگل حنا)و محصولاتی که نیاز به دوره رشد طولانی تری قبل از انتقال دارند(گیاهان چندساله،گل های بریدنی و گیاهان گلدانی)،رشد بهتری را در سلول های بزرگتر دارند.در مورد محصولات سریع الرشد،سلول های کوچک مناسب تر هستند. برخی محصولات مانند آنمون، دلفینیوم، لیسیانتوس و برخی از سبزی ها به علت سیستم خاص ریشه ای خود، سلول های عمیق تر را ترجیح می دهند. بقیه محصولات مثل شمعدانی، ژربرا، سیکلامن و چند ساله ها در سلول های کوچک آغاز به رشد کرده، سپس به سلول های بزرگتر منتقل شده و پس ازآن به ظرف اصلی کشت یا زمین انتقال می یابند.
چگونه زمان و فضای تولید را می توان تنظیم نمود؟
توپی های درشت تر در مقایسه با توپی های کوچکتر، نشای با کیفیت خوب را در دوران کوتاه تری ایجاد می کنند. توپی های درشت تر نسبت به تنش ها مقاوم تر از توپی های کوچکتر هستند و به گیاه اجازه می دهند که سریع تر به اندازه مورد نظر برسند.
محیط کشت خشک را باید قبل ار پر کردن سلول های سینی مرطوب نمود.
محتوای بسته های محیط کشت را باید قبل از پر کردن به هم زد و بعد مرطوب نمود.یک مخلوط مرطوب،به راحتیِ یک مخلوط خشک از سوراخ های زهکشی سلول ها به خارج نمی ریزد.بایدآب را به حدی اضافه نمود که وقتی یک مشت از مخلوط را فشار می دهید،قطره آبی از آن خارج نشود و وقتی دست بازمی کنید، مخلوط فشرده شده،شکل خود را حفظ کند ولی وقتی انگشت را به درون آن فشار می دهید از هم جدا شود.اگر مخلوط خیلی خشک باشد،پس از آبیاری نشت میکند و باعث کاهش تهویه و کاهش ریشه دهی می گردد.
برخی از پرورش دهندگان که سینی های رشد را جهت تندش روی سکوی گلخانه می گذارند، برای پوشش از پلاستیک یا پلاستیک سوراخ دار استفاده می کنند. در این مرحله پلاستیک بدون سوراخ روی همه سینی ها کشیده می شود تا باعث حفظ رطوبت و دمای بالا برای رویش گردد. اما پس ازطلوع آفتاب، پلاستیک شفاف توپی ها را بیش از حد گرم می کند. هنگام استفاده از پلاستیک بدون سوراخ برای پوشش ابتدا باید از آبیاری زیاد خودداری نمود چون آب از سطح بستر خارج نمی شود. در روز های آفتابی از پلاستیک سفید استفاده کنید پلاستیک مشکی برای محصولاتی به کار میرود که نیازمند تاریکی هستند، ولی نباید آنها را در هوای آفتابی به کار برد. در این مورد هم از پلاستیک سفید استفاده کنید.
عوامل موثر بر جوانه زنی:
چهار عامل کلیدی بر فرآیند جوانه زنی موثرند: دما، رطوبت، اکسیژن ونور. دما علاوه بر تاثیر بر ظرفیت جوانه زنی، برسرعت جوانه زنی از طریق کنترل سرعت جذب آب در زمان سازماندهی مجدد غشا، سنتز آنزیم، تنفس و بسیاری از واکنش های بیوشیمیایی دیگر در حال انجام بذر، اثر گذار است.
برای جوانه زدن بذور در یک زمان معین و به طور هماهنگ، دمای بهینه باید فراهم شود .بسیاری از بذر ها در دامنه دمایی وسیعی جوانه می زنند، اما در تولید نشای توپی، دماهای غیر از دماهای بهینه پذیرفته نیست، زیرا جوانه زنی بذرها بکندی یا نامنظم خواهد بود یا اینکه درصد کمی از آنها جوانه می زنند.
دما بالا ممکن است ازطریق ایجاد یک نوع خفتگی ثانویه که دما خفتگی نامیده می شود، از جوانه زنی بعضی بذرها جلوگیری کند. گیاهانی که دما خفتگی بر آنها موثر است شامل: کاهو(°C30)، گلحنا(°C25) وشمعدانی(°C24)هستند.
دمای پایین نه تنها سرعت جوانه زنی را کاهش می دهد بلکه ممکن است کل فرآیند جوانه زنی را تحت تاثیر قرار دهد. برای مثال درصد جوانه زنی بذرهای گل پروانش در دمای بالا (°C32-21)بیشتر است.
معمولاً برای بالا نگه داشتن رطوبت اطراف بذر در کشت نشای توپی لازم است بذرها در طول زمان جوانه زنی،بامحیط کشت خود(مانند ورمیکولیت درشت، ماسه،پرلیت) ویا پوشش های پلاستیکی پوشانده شوند.درکل،هرچه بذربزرگترباشد باید اطراف آن را پوشش بیشتری داد تا از هدر روی رطوبت جلوگیری شود.
علاوه بر پوشاندن، بعضی از بذرها در مقایسه با سایر بذرها به رطوبت بیشتری احتیاج دارند. گیاهانی که بذرشان به شرایط کاملاً خیس نیاز دارند:بگونیا،بنفشه، گل حنا،آلاله وسیکلامن هستند. بذرهایی که نیاز به شرایط خشک دارند (یعنی وجود رطوبت بالا دراطراف بذر ولی نه به حدی که قابل بیرون آمدن در اثر فشردن باشد) شامل: دلفینیوم، شاه پسند، هندوانه بدون بذر، مینا وآهارهستند.
گیاهانی مثل فلفل نیاز به پوشش کامل دارند ولی برای جوانه زنی به اندازه گوجه فرنگی نیاز به آب ندارند. فقدان اکسیژن از عواقب رطوبت زیاد یا خیس بودن بیش از حد محیط کشت است.
به طور کلی در هوا و خاک اطراف بذر، اکسیژن به اندازه کافی و قابل دسترس برای جوانه زنی وجود دارد.اما هنگامی که پوشش بیش از حدی به بذر داده شود و یا به جای ورمیکولیت درشت از ورمیکولیت داه ریز استفاده شود، بذرها برای مدت طولانی تری خیس باقی می مانندواکسیژن کاهش یافته و رشد کپک ها افزایش می یابد . بذرها زیر یک پوشش کاملاًخیس، مانند این است که زیر یک پتوقرار گرفته اند و نمی توانند تنفس کنند و دچار خفگی می شوند. نتیجه کلی اینکه باعث کاهش درصد جوانه زنی وناهماهنگی گیاهان کشت شده می شود.
برای مثال چنانچه بذر گل حنا در محیط کشت نشای توپی مدفون شود، شانس کمتری برای تبدیل به یک دانهال با کیفیت مناسب دارد. بذرهایی که در سطح محیط کشت جوانه می زنند تحت تاثیر شرایط خیس قرار نمی گیرند. چنانچه بذرهای فلفل به جای ورمیکولیت ریز ب ورمیکولیت درشت و مرطوب پوش داده شوند، به دلیل دسترسی به اکسیژن بهتر جوانه می زنند. با این حال هنوز ممکن است آب بسیار زیادی به بذرهای فلفل داده شود، این امر می تواند باعث کاهش میزان گیاهان تولیدی شود.
خفتگی :
نورقادر است خفتگی را در کاهو و گل استکانی از بین ببرد. مواد شیمیایی مثل اسید جیبرلیک، سیتوکینین، اتیلن و نیترات پتاسیم خفتگی را در اطلسی و دلفینیوم کاهش می دهند. پوسته های سخت بذرهایی مثل شمعدانی و لوپن را می توان با اسید، وسایل مکانیکی و یا فرآیندهای میکروبی درخاک خراش دهی نمود. خیساندن بذرها در آب باعث خارج شدن بازدارندگان رشد از بذر و افزایش نفوذپذیری غشا می شود. از این گونه بذرها می توان به سیکلامن، فریزیا و پامچال اشاره نمود.
گرداورنده مقاله : مهندس کمال اسدپور