سوسک لوبیا
Acanthoscelides obtectus Say
Syns. Acanthoscelides obtectus Say
Acanthoscelides irrescectus Fahr., Acanthoscelides pallidipes Fahr
Acanthoscelides fabae Riley, Bruchus obtectus Say
Bruchidae, Col., Eng. Common bean weevil
این سوسک در مزرعه به لوبیا حمله کرده و خسارت آن در انبار نیز ممکن است ادامه یابد. این حشره در مناطق مرکزی و جنوبی کشور انتشار دارد.
حشره کامل سوسک کوچک و کوتوله ای به طول 2 تا 4/5 میلیمتر، به فرم عمومی مثلثی و به رنگ خاکستری رنگ است. سرحشره پهن و دراز و سیاه رنگ است و در وسط پیشانی آن یک برآمدگی دیده می شود که از موهای ریزی پوشیده شده است. شاخکها ۱۱ مفصلی است که چهار مفصل قاعده آن باریک و کشیده به رنگ حنائی است که در قسمت قاعده هر کدام یک خال قهوه ای رنگ وجود دارد. مفصل دومی و چهارمی کوچکتر از اولی و سومی است. مفصل پنجمی از چهارمی طویل تر و قاعده آن باریک تر و به رنگ حنائی و در قسمت بالا به رنگ قهوه ای مایل به سیاه می باشد. طول مفاصل پنجمی تا دهمی مساوی عرض آنها به رنگ قهوه ای مایل به سیاه می باشد. طول مفاصل پنجمی تا دهمی مساوی عرض آنها به رنگ قهوه ای متمایل به سیاه و مفصل یازدهمی به رنگ قهوه ای متمایل به قرمز است. صفحه پشت سینه سیاه رنگ و دارای نقاط و یا فرورفتگیهای کوچکی است و تمام صفحه پشت سینه از موهای ریزی به رنگ خاکستری مایل به زرد پوشیده شده است.
در روی بالپوشها نوارهای طولی تقریبا هم عرض یکدیگر قرار گرفته و از موهای ریز خاکستری رنگی پوشیده شده است و در فاصله آنها یک خط سیاه رنگ که گاه گاهی قطع شده است دیده می شود. این نوارها از لحاظ رنگ و مقدار موی روی آنها مختلف است و در آنها یک تناوب بخصوصی وجود دارد. نوارهائی که موهای آنها زیادتر است اغلب و مخصوصا در قسمت وسط دارای لکه های سفید رنگی است که از تجمع موها حاصل شده است. به علاوه، این موها در چند قسمت سفید رنگی است که از تجمع موها حاصل شده است. به علاوه پاهای جلوئی کوچکتر دارای ران قوی و یک ساق نازک است که به پنجه یک مفصلی ختم می گردد.
در هر حلقه شکم در قسمت پشت یک جفت موی سیاه و بلند و در اطراف بدن در روی هر حلقه یک سوراخ تنفس وجود دارد و در زیر و نزدیک آن دو موی بزرگ و یک موی کوچک و در اولین حلقه شکم بجای یک موی کوچک خاری دیده می شود. در قسمت انتهای داخلی ران پای سوم یک خار نسبتا بلندی وجود دارد که در قسمت خارجی آن ۲ دندانه کوچکتر واقع شده است. پی ژیدیم و قسمت شکمی بدن و پاهای حشره به رنگ قرمز حنائی است. بین حشره کامل نر و ماده اختلافی وجود ندارد. تخمها بیضی شکل کشیده به طول 0/6 و به عرض0/25 میلیمتر است که در یک انتها بزرگتر از انتهای دیگر می باشد. تخمها در ابتدا به رنگ سفید شفاف است و سپس متدرجة سفید شیری می شود. لارو جوانی که از تخم خارج می گردد 0/25 تا 0/67 میلیمتر طول و 0/2 میلیمتر عرض دارد و شکل آن استوانه ای است. حلقه های آخر شکم متدرجة باریک می شود و قدری خمیده است. لاروها سفید رنگ و سر و سینه آنها قهوه ای است و دارای سه جفت پای دراز و باریک می باشند. در قسمت سینه آنها صفحات کیتینی که دارای قلابهائی است مشاهده می گردد. سرشان کوچک و دارای دو لکه می باشد (سپاسگزاریان، ۱۳۴۵).
در اواخر زمستان حشره کامل که نشوونمای خود را در لوبیاهای سال قبل به پایان رسانیده است، ظاهر می شود و مدت ۳ تا ۴ ماه زندگی می کند. در صورتیکه طول عمر نسلهای بعدی کوتاهتر است و از ۲ تا ۳ هفته تجاوز نمی نماید. حشرات کامل تغذیه نمی کنند و با اینکه قدرت پرواز دارند از انبار خارج نمی گردند. میزان درصد تعداد نرها کمی بیشتر از ماده هاست و حشرات بالغ یک روز پس از ظهور، جفت گیری و حشرات ماده سه روز بعد در روی دانه های انبار شده تخم ریزی می کنند. حشره ماده تخم ها را انفرادی و یا دسته جمعی در روی پوست دانه های انبار شده و در موقعیکه پوست ترک خورده و یا شکسته باشد در داخل شکستگی ها می گذارد. تعداد تخمهای یک حشره ماده مختلف و بطور متوسط از ۵۰ عدد بیشتر است ولی استثنائا تا ۲۰۰ عدد نیز دیده شده است. اگر عمر حشره کامل در اثر برودت هوا زیاد شود، تعداد تخم زیاد نمی گردد.
مدت نشوونمای جنین در تخم کوتاه است و از سه روز تجاوز نمی کند ولی برای نسلهای زمستانی این دوره به یکماه و یا بیشتر می رسد. دخول لارو در داخل دانه ها پس از یک گردش کوچک روی سطح پوست دانه انجام می گیرد و معمولا ۲۴ ساعت طول می کشد.
لارو پس از ورود به داخل دانه و پس از ۴ تا ۵ روز که به انتهای دالان خود می رسد تعویض پوست نموده تغییر شکل نیز می دهد. لارو سن دوم خميده، بدون پا و موهای اولی روی بدن و سفید رنگ است. بزرگترین پهنای لارو در حلقه سوم و چهارم شکم است. سر آن کوچک است و موهای بسیار ریزی روی بدن آن دیده می شود. لارو سن دوم، ۲ تا ۳ مرتبه دیگر در مدت ۲۵ تا ۳۰ روزی که برای تکامل خود لازم دارد پوست عوض کرده و به طول ۳-۴ میلیمتر می رسد. تعداد تعویض پوست متغیر و حتی در روی یک نوع لوبیا و شرایط مساوی مختلف است لارو از کتیلدن دانه تغذیه می کند و پس از رشد کامل در موقع شفیره شدن به سطح خارجی دانه نزدیک می شود و در همانجا یک پیله برای خود تهیه می کند.
دوره شفیرگی اول، چند ساعت تا چند روز ممکن است به طول انجامد و سپس دو مرتبه پوست عوض می کند و تبدیل به شفیرهای بدون کرک و کرم رنگ می گردد و در اواخر پس از ۱۰ تا ۲۵ روز حشره کامل خارج می شود. حشرات کامل پس از جفت گیری از انبار خارج می شوند و به سوی مزارع لوبیا پرواز و روی غلافهای لوبیا که دانه های درون آن تشکیل شده و تقریبا رسیده است تخم گذاری می کند. دوره نسل دوم در موقع برداشت محصول تمام می شود و حشرات کامل به وجود می آیند. این حشرات یا با دانه ها به انبار مراجعت می کنند و یا در محلهای کشت نزدیک انبارها با پروازهای کوتاه خود را به آنجا می رسانند. این حشرات پس از ورود به انبار جفت گیری و شروع به تخم گذاری می کنند.
در اوایل آبان نسل سوم به وجود می آید که تا آخر آذر به طول می انجامد و هر چه درجه حرارت نامساعدتر باشد دوره آن طولانی تر است. نسل چهارم تکامل خود را در مدت زمستان به پایان می رساند و دوره آن طولانی تر از نسل سوم است. در مناطق سردسیر این آفت در سال بیش از سه نسل تولید نمی کند و در آب و هوای مساعدتر ۴ نسل و در مناطق استوائی ۶ تا ۸ نسل در سال به وجود می آورد. مناسب ترین شرایط برای نشوونمای این حشره حرارت ۲۷ تا ۳۰ درجه و رطوبت نسبی ۵۸ درصد است. مجموع دورانهای تکاملی حشره ۳۳ تا ۴۵ روز به طول می انجامد و کوتاهترین دوره تکامل ۲۱ روز است که ۱۲ روز آن برای لارو طی می شود (سپاسگزاریان، ۱۳۴۵). در مورد مبارزه با این حشره روشهائی را که برای سوسک نخود فرنگی ذکر گردیده می توان بکار برد.
