پروانه دانه خوار آفتاب گردان
.Homoeosoma nebulella Schiff
.Syn. Homoeosoma nebulellum Hb
.Pyralidae, Lep
پروانه دانه خوار آفتابگردان در ایران ابتدا در سال ۱۳۴۵ از گرگان گزارش شده و یکی از آفات مهم این محصول بشمار می رود. حشره کامل پروانه ای به طول ۱۲ میلیمتر و عرض آن با بالهای باز در حدود ۲۲-۲۷ میلیمتر است. بالهای جلوئی خاکستری مایل به زرد و در وسط هر بال ۴ نقطه سیاه مشاهده می گردد. روی بالها را پولک های تیره با سیاهی پوشانده است. بالهای زیرین کم عرض و کمرنگ تر از بالهای جلوئی و دارای رگبالهای تیره بوده و در حاشیه بال نوار تیرهای قرار گرفته است. تخم پروانه سفید شیری و کشیده و در قسمت انتها گرد و بطور دسته ای توسط حشره ماده گذارده می شود.
رنگ عمومی لارو شکری و سر آن قهوه ای و زیر شکم کم رنگ تر است. طول لارو کامل ۱۰-۱۸ میلیمتر و از حلقه دوم سینه در قسمت پشت بدن یک نوار صورتی یا آجری رنگ طولی کشیده است. دو نوار صورتی جانبی طولی نیز در طرفین بدن قرار دارد و جمعة در پشت و سطح جانبی لارو ۵ نوار صورتی به نظر می رسد. سوراخهای تنفسی در اولین نوار جانبی واقع شده و رنگ این مجاری سیاه است. سطح بدن لارو از موهای ریزی پوشیده شده که بیشتر در فاصله بین دو نوار صورتی قرار داد. کروشه ها در پاهای شکمی دوطرفی و روی محیط دایره ای قرار گرفته و کروشه ها بلند و سرکج است. شفیره قهوه ای رنگ و حدود ۸-۱۲ میلیمتر طول دارد. لارو کامل اغلب در سطح خاک و یا در بقایای گلهای گیاه تبدیل به شفیره می شود (حاجی اللهوردی پور، ۱۳۴۹).
در دنیا پروانه دانه خوار آفتابگردان در کشورهای شوروی سابق، هندوستان، پاکستان، الجزایر و غرب اروپا وجود دارد. در ایران این آفت در اکثر نواحی انتشار دارد و تاکنون از گرگان، علی آباد، اردبیل، مغان، کرج، ورامین، شیراز و خوزستان جمع آوری و گزارش شده است. الاروهای آفت در اوایل از گلها و یا برگچه ها مختصر تغذیه ای نموده و سپس به دانه ها حمله می کند. حمله آفت به صورت لکه های نامنظم روی طبق گل آفتابگردان شروع می شود و بسته به شدت حمله آفت تعداد این لکه ها فرق می کند. ابتدا خسارت در قسمتهای کناری طبق صورت می گیرد، بتدریج دانه های کناری سخت می شود ولی دانه های میانی طبق نرم و آبدار است و بدین جهت در این موقع حمله متوجه دانه های نرم می گردد.
هر لارو طی دوره فعالیت خود می تواند حدود ۱۰ عدد دانه را از بین ببرد. در محل تغذیه لارو ماده چسبناکی از گیاه ترشح و فضولات آفت نیز دیده می شود و گاهی در همین محل بعلت رطوبت فضولات و قطرات آب پوسیدگی و گندیدگی طبق حاصل می شود. تعداد لارو روی هر طبق متغیر و ۲-۵۰ عدد و بطور متوسط ده عدد دیده شده است. میزان خسارت آفت در ایران دقیقا تعیین نشده ولی در آمریکا ۶۰-۳۰ درصد و حداکثر ۱۰۰ درصد برآورد گردیده است.
در شرائط گرگان پروانه ها در اواسط خرداد ماه ظاهر شده و پس از جفتگیری حشره ماده تخم های خود را بطور انفرادی روی گلها یا برگچه ها قرار می دهد. هر پروانه ماده قادر است ۳۰۰-۲۰۰ عدد تخم بگذارد. لاروها ظرف مدت ۱۵-۲۰ روز تکمیل شده و در این مدت ۵ سن لاروی را طی می کنند. لارو ممکن است در عمق ۳-۵ میلیمتر خاک تبدیل به شفیره شود بدین ترتیب که لاروهای کامل دست از تغذیه کشیده و با تنیدن تار نازک خود را بطرف زمین آویخته و روی سطح زمین قرار می گیرند. در خاک لارو ابتدا پیلهای تنیده و در آنجا تبدیل به شفیره می شود. لارو ممکن است در داخل طبق گل آفتابگردان نیز شفیره گردد. در این حالتدر شرائط گرگان پروانه ها در اواسط خرداد ماه ظاهر شده و پس از جفتگیری حشره ماده تخم های خود را بطور انفرادی روی گلها یا برگچه ها قرار می دهد. هر پروانه ماده قادر است ۳۰۰-۲۰۰ عدد تخم بگذارد. لاروها ظرف مدت ۱۵-۲۰ روز تکمیل شده و در این مدت ۵ سن لاروی را طی می کنند.
لارو ممکن است در عمق ۳-۵ میلیمتر خاک تبدیل به شفیره شود بدین ترتیب که لاروهای کامل دست از تغذیه کشیده و با تنیدن تار نازک خود را بطرف زمین آویخته و روی سطح زمین قرار می گیرند. در خاک لارو ابتدا پیلهای تنیده و در آنجا تبدیل به شفیره می شود. لارو ممکن است در داخل طبق گل آفتابگردان نیز شفیره گردد. در این حالت لارو کامل به مغز طبق نفوذ کرده و در آنجا تبدیل به شفیره می شود. دوره شفیرگی حدود چند روز طول می کشد و یک نسل آفت ۱۵-۳۰ روز به طول می انجامد. این آفت در شرائط گرگان احتمالا سه نسل در سال دارد (حاجی اللهوردی پور، ۱۳۴۹).
شخم زمستانه برای انهدام لاروها و شفیره های آفت که در حال زمستان گذرانی هستند بسیار مؤثر است. روسها در باره ارقام مقاوم علیه این آفت مطالعه نموده و رقم پانزیر (Pansier) را توصیه می کنند. در مورد سمپاشی مخصوصا با هواپیما چون طبق گل بطرف زمین خمیده می شود مشکلاتی وجود دارد و چنانچه با وسائل دیگر سمپاشی شود سموم تیودان و دیازینون در دو نوبت همزمان با تشکیل گل و ۱۰ روز بعد از سمپاشی اول توصیه شده است. در رابطه با دشمنان طبیعی آفت متذکر می گردد که لارو این پروانه ممکن است مورد حمله یک نوع زنبور پارازیت از جنس Habrobracon قرار گیرد (حاجی اللهوردی پور، ۱۳۴۹).
